شیوع تب داغ فناوری های نوین

پیشرفت شگفت انگیز دانش در سده بیستم میلادی، ضرورت افزایش دانش علمی عموم مردم را برای مشارکت آگاهانه و فعالانه در اداره جوامع پیچیده امروزی، حیاتی تر کرده است. بحران آب و محیط زیست، بیماری های مرگباری مانند سرطان و ایدز، محصولات غذایی حاصل از فناوری مهندسی ژنتیک و مسائل مرتبط با شبیه سازی جانداران از جمله مسائلی هستند که به کشور یا جامعه خاصی محدود نمی شوند. همگان باید از پیامدها و عوامل ایجادکننده آنها آگاه باشند و هرچه این آگاهی بیشتر و عمیق تر باشد، مشارکت برای حل آنها سازنده تر خواهد بود.
در جهان غرب دسترسی عموم مردم به اطلاعات علمی، بسیار آسان و گسترده است. هر کس که در یک کشور پیشرفته به یک کتاب فروشی مراجعه کند، با انبوهی از کتاب های علمی و آموزشی روبه رو می شود که برای طرح سطوح مختلف و به شیوه های متنوعی نوشته و چاپ شده اند. دسترسی به کتابخانه ها (حتی کتابخانه های دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی) برای عموم آزاد است. مجلات، روزنامه ها و پایگاه های اینترنتی متنوع به شیوه های بسیار جذابی، مفاهیم علمی و اطلاعات لازم برای یک زندگی سالم و پویا را عرضه می کنند. رسانه های شنیداری و تصویری نیز سهم عمده یی در افزایش دانش عمومی جامعه دارند.
اما براساس تحقیقاتی که دانشمندان جهان توسعه یافته درباره جایگاه اطلاع رسانی علمی در جوامع در حال توسعه انجام داده اند، دانش علمی در رسانه های این کشورها، در بهترین حالت خود یک امر حاشیه یی محسوب می شود و هرچند محققان و دانشجویان می توانند به راحتی از منابع علمی استفاده کنند و کتابخانه های نسبتاً خوبی در اختیار دارند، ولی عموم مردم از امکانات کمتری برخوردارند. براساس تحقیقاتی که دکتر «کارلوس روزا» انجام داده است، عوامل زیر در این امر دخالت دارند؛
۱) اغلب کتاب های علمی و مقاله های مناسب برای عموم مردم به زبان انگلیسی منتشر می شوند و هرچند انگلیسی یک زبان بین المللی است، اما در این کشورها عموم مردم توانایی بهره برداری از منابع خارجی را ندارند. میزان ترجمه کتاب های علمی نیز محدود است.
۲) هرچند اغلب دانشمندان و دانشجویان جوامع در حال توسعه می توانند به زبان انگلیسی بنویسند و بخوانند، اما مجلات علمی مناسب، کمتر در اختیار آنان قرار می گیرند، زیرا کتابخانه ها اغلب با مشکل بودجه روبه رویند. با چنین وضعیتی، آنان حتی در صورت تمایل، برای تهیه مقالات علمی مناسب برای عموم مردم، امکانات محدودی در اختیار دارند. البته اغلب آنان وارد شدن در این زمینه را مناسب شأن علمی خود نمی دانند.
۳) مشکلی که شاید مهمترین هم باشد، محدود بودن نشریاتی است که یک نویسنده علمی می تواند مطالب خود را در آنها عرضه کند.
اغلب نشریات محدودی که در کشورهای در حال توسعه منتشر می شود، حجم عمده یی از مطالب خود را به موضوعات غیرعلمی اختصاص داده اند و تعدادی از نشریاتی که فضایی را به این امر اختصاص داده اند، به موضوعات علمی به عنوان مطالب حاشیه یی نظر دارند.
این عوامل باعث شده اند که مردم جوامع در حال توسعه به منابع اطلاعاتی روزآمد و به زبان مادری شان دسترسی کمتری داشته باشند و در نتیجه از عواملی که توسعه کشورشان را شتاب می بخشند، آگاهی محدودی داشته باشند.خوشبختانه در سال های اخیر در کشور ما رسانه های همگانی (صدا و سیما، مجلات و روزنامه ها) در عرضه اطلاعات علمی فعال تر شده اند و برخی از روزنامه ها صفحات و ضمیمه های ویژه یی را به مطالب علمی اختصاص داده اند. با وجود این، عرضه اطلاعات علمی در رسانه ها در اغلب موارد هدفمند و سازمان یافته نیست. بخشی از این امر به تجربه محدود ما در این زمینه برمی گردد. ما حتی از نیازهای علمی مخاطبان مان به درستی آگاه نیستیم و بیشتر مطالب را براساس علاقه شخصی خود به موضوعی خاص ترجمه و عرضه می کنیم. در اینجا قصد نقد و بررسی نشریات و رسانه هایی را نداریم که در زمینه افزایش دانش عمومی تلاش های قابل تقدیری نیز انجام داده اند، زیرا این امر همانند سایر موضوعات علمی، به پژوهشی علمی نیاز دارد، بلکه می خواهیم با ارائه چند نمونه، بر اهمیت افزایش آگاهی مردم از موضوعات علمی تاکید کنیم تا شاید مسوولان رسانه های جمعی و به خصوص روزنامه ها زمانی را برای چاره اندیشی پیرامون سامان بخشی نحوه ارائه موضوعات علمی برای عموم مردم اختصاص دهند تا روز به روز شاهد بهبود کمی و کیفی مطالب علمی و موفقیت رسانه ها و نشریات در زمینه افزایش دانش علمی مردم علم دوست کشورمان باشیم.
● دانش آموزان به علم اندوزی والدین نیاز دارند
همه ما دوست داریم فرزندانی کوشا و دانش دوست داشته باشیم. اما والدینی می توانند دانش آموزانی کوشا و در واقع دانشمندانی کوچک بیافرینند که از اهمیت و شیوه دخالت خود در امر آموزش آنان آگاه باشند. «به فرزندان خود در یادگیری علوم یاری رسانیم»، «چگونه در انجام تمرین های ریاضی به فرزندان مان کمک کنیم» و «چگونه با مسوولان مدارس تعامل بهتری داشته باشیم»، اینها نمونه هایی از موضوعاتی هستند که در رسانه های غربی مطرح می شوند. چنین موضوعاتی در نشریات کشورمان کمتر به چشم می خورند.
● علم بخشی از زندگی است
آگاهی از عوامل و شرایطی که سلامت بدن را تامین می کنند یا آن را به خطر می اندازند، نحوه استفاده صحیح از ابزارها و دستگاه هایی که هر روز با آنها سر و کار داریم و راه های بهبود کیفیت محصولاتی که عرضه می کنیم، از شرایط ضروری برای دستیابی به یک زندگی سالم و ثمربخش است. برای مثال، افزایش تعداد باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک از پیامدهای درک نادرست مردم از مفهوم تکامل است. اغلب مردم تصور می کنند فردی که به طور بی رویه از آنتی بیوتیک استفاده می کند، به تدریج نسبت به آن مقاوم می شود. از این رو، آن دارو دیگر بر او کارگر نیست. اما داستان واقعی جور دیگری است؛
۱) استفاده بی رویه از آنتی بیوتیک ها باعث از بین رفتن باکتری های حساس به این داروها می شود اما به گزینش باکتری های مقاوم به آن می انجامد.
۲) با تداوم استفاده از آنتی بیوتیک، باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک که به کمک فرد مصرف کننده دارو از شر باکتری های رقیب خلاص شده اند، تکثیر می یابند و به میزبان های دیگر منتقل می شوند.
۳) در نهایت باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک جایگزین باکتری های حساس به آنتی بیوتیک می شوند.
بنابراین کسی که به طور نادرست آنتی بیوتیک مصرف می کند، تنها به خود آسیب نمی رساند، بلکه همسایگان و حتی مردم سایر کشورها را در معرض خطر قرار می دهد.
● علم به سیاستگذاری اصولی می انجامد
در کشور ما تحقیقات پایه جایگاه شایسته یی ندارد. برخی از مسوولان دلسوزی که به فکر پیشرفت این مملکت هستند، به دنبال راه های میانبر می گردند و به قول یکی از استادان «مانند کسی که تب می کند»، هر روز تب یکی از فناوری های نوین به سراغ آنان می آید و به طور معمول پس از مدتی تب آنان فروکش می کند. این افراد در واقع از ماهیت علم و فرآیند پیشرفت آگاهی ندارند. بهره گیری از فرصت های طلایی که علم فراهم می کند بدون سرمایه گذاری هدفدار در عرصه های مختلف علوم پایه غیرممکن است. رسانه ها در تقویت این نوع نگرش می توانند بسیار موثر باشند.
جامعه یی که با طبیعت پیرامون خود آشناتر باشد، بهتر از آن محافظت می کند. بیماری که از خطر استفاده بی رویه از دارو آگاه باشد، از آن به نحو صحیح بهره می گیرد. والدینی که خود دانش آموزند، دانش آموزانی متفکر می آفرینند و مسوولی که آگاه تر است، سیاستمدارتر است. رسانه های گروهی از جمله روزنامه ها، می توانند به آفرینش چنین جامعه یی کمک کنند.

حسن سالاری

منبع : روزنامه اعتماد