۶سالگی، بهترین سن مراجعه به متخصص ارتودنسی

● آقای دكتر، به نظر شما بهترین سن برای مراجعه به یك مطب ارتودنسی و گرفتن مشاوره درباره لزوم انجام ارتودنسی، چه سنی است؟
▪ بهترین زمان سن ۶ سالگی همزمان با رویش اولین دندان‌های دائمی است. اولین علامت‌های نشان‌دهنده نامرتبی دندان‌ها در این سن آشكار می‌شود. همچنین ممكن است كودك در سن ۶ سالگی مشكلی از نظر نامرتبی دندان‌ها نداشته باشد ولی همین معاینه ساده از سوی دندانپزشك می‌تواند از بسیاری مشكلات بعدی جلوگیری كند، چون دندانپزشك ممكن است به این نتیجه برسد كه گرچه در حال حاضر كودك مشكلی ندارد ولی در دو تا سه سال آینده، دندان‌ها به سمت نامنظمی پیش خواهند رفت. در این صورت والدین را آگاه می‌كنند تا مراقبت‌ها و معاینات لازم را در سال‌های آینده مد نظر داشته باشند. ولی افراد می‌توانند تا سن ۹۰ سالگی هم تحت درمان ارتودنسی ثابت جهت رفع نامرتبی دندان‌های خود قرار گیرند ولی به طور كلی شاید بهترین زمان برای شروع درمان ارتودنسی برای منظم كردن دندان‌های به هم ریخته بین ۸ تا ۱۴ سالگی باشد. اگرچه درمان‌هایی كه جهت رفع نقایص فكین (به عنوان مثال جلوزدگی و یا عقب‌ماندگی رشد فكین) انجام داده می‌شوند بایستی قبل از سن بلوغ یعنی تقریبا قبل از ۱۲ سالگی در دختران و ۱۴ سالگی در پسران شروع نمود. به عبارت ساده‌تر در سنین پایین‌تر اتصال دندان‌ها به استخوان آرواره محكم نیست و به آسانی قابل حركت دادن است و هرچه سن بالا‌تر می‌رود این اتصال محكم‌تر شده و حركت دندان‌ها روی استخوان آرواره سخت‌تر خواهد شد و لذا مدت زمان درمان نیز افزایش می‌یابد ولی هنوز شما در هر سنی می‌توانید جهت درمان مراجعه نمایید اما درمان سخت‌تر و طول درمان نیز بیشتر خواهد گردید.
● والدین چه سؤالاتی را باید از شما بپرسند تا بعدا دچار ابهام و سردرگمی نشوند؟
▪ اول اینكه باید بپرسند كه فرزندشان نیاز به درمان ارتودنسی دارد یا نه؟ در صورتی كه جواب مثبت بود، حتما دلیل این ضرورت را جویا شوند. از دندانپزشك بخواهند نوع درمانی را كه قرار است برای فرزندشان انجام شود برایشان توضیح دهد و طول زمان تقریبی درمان را نیز تعیین كند. هزینه درمان را حتما بپرسند و از شیوه پرداخت این هزینه آگاه شوند. همچنین والدین می‌توانند از دندانپزشك بخواهند، عكس‌های بیماران دیگری كه مشكلی مشابه فرزندشان را داشته‌ و درمان شده‌اند، به آنها نشان دهند و به این وسیله می‌توانند نتیجه نهایی درمان را چه از نظر زیبایی و فرم صورت و چه از نظر تغییرات دندانی مشاهده كنند.
والدین نباید فراموش كنند كه درباره عوارض احتمالی درمان ارتودنسی سؤال كنند و عوارض انجام ندادن درمان ارتودنسی را نیز جویا شوند. با آگاهی از پاسخ این پرسش‌ها، پدر و مادر می‌توانند با دیدی روشن درباره انجام درمان ارتودنسی فرزندشان تصمیم بگیرند.
● درمان ارتودنسی شامل چه درمان‌هایی است و متخصصان این رشته می‌توانند كدام‌یك از مشكلات دندانی و فكی را اصلاح كنند یا دلیل ضرورت استفاده از نگین‌های ارتودنسی در چیست؟
▪ (ارتو) به معنای منظم كردن و (دنسی) به معنای دندان است. ارتودنسی علمی است كه به مرتب كردن دندان‌ها می‌پردازد، ولی تصور نكنید كه ارتودنسی فقط به منظم كردن دندان‌ها محدود می‌شود. انجام درمان ارتودنسی با رشد كلی بدن به خصوص رشد فكین در ارتباط است، به همین دلیل اگر بیمار در سن مناسبی به دندانپزشك مراجعه كند، متخصص ارتودنسی می‌تواند از پروسه رشد كودك برای اصلاح ناهنجاری‌های فكی او استفاده كند. به عنوان مثال كودكی كه جلوزدگی یا تورفتگی فك پایین را دارد چنانچه در سن مناسبی به دندانپزشك مراجعه كند، می‌توان رشد فك او را با سایر قسمت‌های صورت و فك بالا هماهنگ كرد و از ناهنجاری دائمی فك‌های كودك در بزرگسالی پیشگیری كرد و تمام این درمان‌ها باعث بهبود در وضعیت زیبایی، عمل جویدن، صحبت كردن و... خواهد شد. از طرفی شاید اولین حالتی كه در ارتباط با درمان‌های ارتودنسی اهمیت پیدا می‌كند حالت خنده است. شما در آینه نگاه كنید و بخندید آیا خنده خودتان را دوست دارید؟ آیا خنده خود را می‌توانید زیباتر كنید؟ در نظر بگیرید كه خنده زیبای یك نفر چه اثری در ذهن بیننده می‌تواند داشته باشد. درمان ارتودنسی می‌تواند این حالت خنده را كه تا آخرین لحظه زندگی با انسان باقی می‌ماند زیباتر كند. درمان‌های ارتودنسی می‌توانند صورت و شكل چهره را تحت تاثیر قرار داده و زیباتر سازند. شما هم این زیبایی را دوست دارید. امروزه برنامه‌های نرم‌افزاری كامپیوتری جدید وجود دارند كه می‌توانند نشان دهند چقدر خنده شما بعد از درمان زیباتر می‌باشد. به همین دلیل، ارتودنسی امروزه به <مرتب كردن دندان‌ها و جابه‌جایی فك‌ها> می‌پردازد. این رشته دومین رشته رایج در جهان در زمینه علوم پزشكی پس از رشته جراحی است.
● آقای دكتر، یك بیمار باید چه مشكلات فكی و دندانی داشته باشد كه نیاز به درمان ارتودنسی برای او ضرورت پیدا كند؟
▪ یكی از مشكلاتی كه درمان ارتودنسی را برای یك فرد ضروری می‌سازد، <مشكلات عملكردی> است. به عنوان مثال یك عضله صورت، عمل خود را به درستی انجام نمی‌دهد و یا عملكرد دندان‌ها دچار اشكال است. گروهی دیگر از مشكلات مشكلات اسكلتی هستند یعنی آرواره‌ها یا اسكلت فك بیمار اشكال دارد مثلا فك بالا یا پایین‌شان جلو است ولی گروه دیگری از بیماران با وجود داشتن تناسب در صورت و چهره‌شان دندان‌هایشان نامنظم درآمده اند.
●‌ آیا هر كدام از این ناهنجاری‌ها را می‌توان در هر زمانی از زندگی درمان كرد یا زمان خاصی برای درمانشان وجود دارد؟
▪ مشكلات دندانی در هر سنی قابل درمانند ولی مشكلات عملكردی و اسكلتی این‌طور نیستند. به عنوان مثال اگر فرزند شما دچار جلوزدگی فك پایین است، هرچه زودتر درمان ارتودنسی او را آغاز كنید، نتایج بهتری خواهید گرفت حتی قبل از شش یا هفت سالگی. ولی اگر جلوزدگی فك بالا داشته باشد، باید درمان او را قبل از بلوغ یا نزدیك سن بلوغ آغاز كنید كه مناسب‌ترین سن برای دخترها ۱۰ تا ۱۲ سال و برای پسرها ۱۴ سالگی است. به‌طور كلی، والدین باید با دیدن هرگونه كاهش و یا افزایش فك بچه‌ها به یك دندانپزشك و یا متخصص ارتودنسی مراجعه كنند. بیشتر بیمارانی كه جهت درمان‌های ارتودنسی مراجعه می‌كنند به دلیل نامرتب بودن دندان‌های آنهاست ولی همان‌طور كه قبلا‌ نیز اشاره كردم درمان‌های ارتودنسی می‌تواند شامل رفع مشكلا‌ت فانكشنال (عملكردی) مثلا‌ مشكلا‌تی كه در حین عمل جویدن، باز و بسته شدن دهان، صحبت كردن و یا حین انجام یك عمل توسط حفره دهان به وجود می‌آید نیز موثر باشد. درمان‌های ارتودنسی از طرف دیگر می‌توانند باعث رفع مشكلا‌ت استخوانی در ناحیه صورت (فك بالا‌ و پایین) خصوصا در سنین ۸ تا ۱۲ سالگی در دختران و ۹ تا ۱۴ سالگی در پسران یعنی قبل از رسیدن به سن بلوغ شود. به عنوان مثال در بعضی از بیماران رشد فك پایین بیشتر از فك بالا‌ است و حالت جلوزدگی پیدا كرده و یا در حال پیدا شدن است كه این مشكل نه تنها توسط دندانپزشكان بلكه توسط والدین نیز قابل تشخیص است و عكس این حالت تورفتگی فك پایین، بالا‌ و... می‌باشد كه همان‌طور كه عرض كردم فقط این مشكلا‌ت استخوانی آن هم نه در تمام موارد در سن قبل از بلوغ توسط متخصص ارتودنسی قابل درمان هستند.
● ‌‌‌آقای دكتر، درمان ارتودنسی برای چه كسانی دشوار است و ممكن است نتایج مطلوبی به همراه نداشته باشد؟
▪ برای انجام ارتودنسی و حركت دادن دندان‌ها، لازم است نسوج نگهدارنده دندان در استخوان الوئول، نسوج سالمی باشند و فرد دچار بیماری‌های استخوانی نباشد. در این بیماران حركت دادن دندان‌ها و دستیابی به نتایج مطلوب دشوار است. غیر این صورت درمان‌های ارتودنسی در هر بیمار و در هر سنی و با داشتن هرگونه بیماری كنترل‌شده‌ای (دیابت، قلبی عروقی و...) قابل انجام است.‌
● ‌ بعضی از كودكان عادت به مكیدن انگشت دارند، آیا به نظر شما این عادت موجب نامرتبی دندان‌های آنها خواهد شد؟
▪ عادت مكیدن انگشت تا سن ۵ سالگی طبیعی است و موجب نامرتبی دندان‌ها نخواهد شد ولی پس از این سن كه دندان‌های دائمی پیشین رویش می‌یابند، اگر این عادت ادامه پیدا كند، موجب نامرتبی دندان‌ها خواهد شد. فشار انگشت كودك حین مكیدن، دندان‌های جلویی فك بالا را به سمت بیرون و دندان‌های جلویی فك پایین را به سمت داخل می‌راند، همچنین فك بالای كودك تنگ خواهد شد، بنابراین اگر پس از سن ۵ سالگی كودك شما به مكیدن انگشت ادامه دهد، حتما لازم است با یك دندانپزشك برای ترك عادت و رفع مشكلات احتمالی اقدام كنید.
●‌ اگر كودكی دندان‌های شیری‌اش را زودتر از موعد از دست بدهد، لازم است برای حفظ فضای آن به دندانپزشك یا متخصص ارتودنسی مراجعه كند؟
▪ بله. این هم از مواردی است كه لازم است كودك پیش از ۶ سالگی به متخصص ارتودنسی مراجعه كند. از دست رفتن زودهنگام دندان‌های شیری و یا كشیدن آنها به دلیل پوسیدگی شدید، موجب خواهد شد كه دندان‌های دوطرف آن به سمت این فضای خالی حركت كرده و این فضا را اشغال كند، بنابراین دندان دائمی جایگزین، جای كافی برای رویش نخواهد داشت و خارج از قوس دندانی رشد می‌كند. بنابراین لازم است بلافاصله پس از افتادن دندان شیری، وسایلی به نام <فضانگهدارنده> به وسیله دندانپزشك در جای خالی دندان كار گذاشته شود تا فضا را برای رویش دندان دائمی جایگزین حفظ كند.● ‌‌‌آقای دكتر، درمان ارتودنسی در رفتار اجتماعی فرد و بهبود روابط اجتماعی كودكان و بزرگسالان تأثیر دارد؟
▪ صد درصد. این درمان‌ها در روان و رفتار افراد تأثیر گذارند. حتی كودكی كه فقط ۷ سال سن دارد ممكن است از وجود فضا بین دو دندان جلویی فك بالایش رنج ببرد و هنگام خندیدن دستش را جلوی دهانش بگیرد. این یعنی مشكل، یعنی مشكلی كه از نظر روانی كودك را معذب می‌كند.
گاهی این اثرات آن‌قدر شدید خواهند شد كه بر شكل‌گیری شخصیت اجتماعی كودك در آینده اثرات نامطلوبی به جای خواهد گذاشت. بنابراین لازم است در سن مناسب، برای رفع مشكلات فكی و دندانی این كودكان اقدام كرد.
●‌ خیلی‌ها از درمان‌های طولانی‌مدت ارتودنسی كه گاهی چند سال است گله دارند، یك درمان ارتودنسی به‌طور متوسط چه‌قدر طول خواهد كشید؟
▪ درمان‌های ارتودنسی، معمولا بین یك تا سه سال زمان نیاز دارند ولی این بستگی به شدت ناهنجاری و مشكل فرد دارد. گاهی ناهنجاری‌های دندانی آن‌قدر خفیف هستند كه طی ۶ ماه اصلاح می‌شوند ولی در مواردی این اختلالات آن‌قدر شدیدند كه ۳ سال زمان هم برای درمان آنها كافی نیست.
شرایط استخوانی، دندانی و بافت‌های نرم هر فرد با فرد دیگر متفاوت است و این امر در پاسخگویی او به درمان ارتودنسی تأثیرگذار است.
یكی از مسائل مهم در كاهش طول دوره درمان ارتودنسی <همكاری بیمار> است. هر قدر همكاری كودك با دندانپزشك بیشتر باشد، طول درمان ارتودنسی او كوتاه‌تر خواهد شد و هر قدر این همكاری كمتر باشد و به عنوان مثال كودك از دستگاه ارتودنسی خود (پلاك ارتودنسی خود) به صورت منظم و طبق دستور دندانپزشك استفاده نكند، طول مدت این درمان افزایش خواهد یافت.
●‌ اگر كسی نیاز به درمان ارتودنسی داشته باشد، ولی به دلایلی اقدام به ارتودنسی دندان‌هایش نكند، در آینده دچار چه عوارضی خواهد شد؟
▪ علاوه بر اثرات نامطلوبی كه بر شخصیت اجتماعی و روابط فرد با دیگران خواهد داشت، ممكن است فرد دچار بیماری‌های لثه‌ای و یا پوسیدگی دندان‌ها شود. وقتی دندان‌ها نامرتب هستند، مسواك‌زدن تمام نواحی دند‌ان‌ها دشوار است و بخش‌هایی از دندا‌ن‌ها از باقی‌مانده مواد غذایی پاك نخواهد شد. بنابراین موجب پوسیدگی در سطوح بین دندانی خواهد شد، به‌علاوه حضور مجموعه‌ای از میكروب‌ها كه روی باقی‌مانده مواد غذایی رشد كرده‌اند، موجب بیماری‌های لثه‌ای، لقی دندان‌ها و از دست دادن زودهنگام دندان‌ها خواهد شد.
●‌ آقای دكتر، گاهی طی درمان ارتودنسی، تعدادی از دندان‌ها سالم كشیده می شوند. آیا كشیدن دندان در درمان‌های ارتودنسی ضرورتی دارد و بدون عارضه است؟
▪ بله، وقتی كمبود فضا در قوس فكی برای رویش داندان‌های دائمی هست، دو راه بیشتر وجود ندارد. راه نخست آن است كه طول قوس فكی را زیاد كرد كه كار چندان آسانی نیست و راه دوم كشیدن دندان‌ها و كاهش تعداد آنها است كه كار آسان‌تری است ولی این بدان معنا نیست كه در هر سنی و در هر فردی به مجرد دیدن كمبود فضا اقدام به كشیدن دندان كرد.
مطالعات نشان داده‌اند كه كشیدن و نكشیدن دندان در سیستم جونده فرد اثر چندانی ندارد و در ۸۰ تا ۹۰ درصد درمان‌های ارتودنسی، چهار عدد دندان كشیده می‌شود و فضای حاصل از این كشیدن، صرف مرتب‌كردن دندان‌ها خواهد شد. معمولا این فضا با یك درمان مناسب ارتودنسی، كاملا بسته شده و قابل تشخیص نخواهد بود.
●‌ درمان‌های ارتودنسی عوارضی هم به دنبال دارند؟
▪ این روزها با استفاده از وسایل و تكنیك‌های پیشرفته، عوارض درمان‌های ارتودنسی به حداقل رسیده است ولی اگر نیروهای سنگین طی درمان‌های ارتودنسی به دندان‌ها وارد شود، ریشه دندان‌ها تحلیل خواهد رفت.
لق‌شدن دندان‌ها و تحلیل لثه از عوارض دیگر این درمان‌هاست. لقی دندان‌ها دو علت دارد كه یكی تحلیل ریشه دندان در اثر نیروهای سنگین ارتودنسی و دیگری تحلیل استخوان الوئول (استخوان نگهدارنده دندان‌ها) در فك است.
همچنین اگر فرد در دورانی كه براكت‌ها (نگین‌هایی) روی دندان‌هایش چسبانده شده است، بهداشت دهانی خود را به‌صورت مطلوب رعایت نكند، دندان در زیر این نگین‌ها پوسیده خواهد شد.
●‌ پس به‌ نظر شما می‌توان مشكلات نامرتبی دندان‌ها را به حال خود رها كرد و زمانی در آینده، اقدام به اصلاح آنها و شروع درمان ارتودنسی كرد؟
▪ خیر، بعضی درمان‌های ارتودنسی را شاید بتوان در سنین بالا‌تر هم انجام داد ولی هم مدت زمان درمان افزایش خواهدیافت و هم هزینه درمان افزایش می یابد. از طرف دیگر ثبات درمان كاهش می‌یابد، ثبات درمان به این معناست كه شما شاید مشكل دندانی را برطرف كرده باشید ولی پس از مدتی دندان‌ها دوباره به حالت اولیه خود بازگردند و نامرتب شوند. بنابراین اولین مشاوره در سن ۶ سالگی كودك با متخصص ارتودنسی، بهترین راهكار است تا برنامه زمان‌بندی صحیح را برای درمان ارتودنسی فرزندانتان در اختیار شما قرار دهد.

ارتودنسی در گفتگو با دكتر فریبرز امینی، مدیر گروه ارتودنسی دانشگاه آزاد اسلامی
دكترشهرزاد منتظری

منبع : روزنامه سلامت