پریودنتیکس(تخصص بیماریهای لثه)

این تخصص به پیشگیری و درمان بیماریهای بافتهای حمایت كننده مجاور دندانها و حفظ سلامت، عملكرد و زیبایی این ساختارها(لثه، استخوان فك و ...) می پردازد.
● مراقبت های لازم بعد از جراحی لثه
۱ ) بعد از جراحی لثه، دندانپزشك لثه را بخیه نموده و بمنظور حفاظت موضع از تحریكات با استفاده از خمیر پانسمان آنجا را می پوشاند. خمیر پانسمان در عرض چند ساعت سفت می گردد. لذا از برداشتن و دستكاری آن با دست و زبان و یا از مكیدن آن خودداری كنید. جدا شدن تكه ای از آن مهم نبوده ، ولی اگر تیز و ناراحت كننده بود و احیاناً درد داشتید، به كلینیك مراجعه كنید.
۲ ) بعد از رفتن بیحسی ممكن است درد مختصری داشته باشید كه می توانید از مسكن های تجویز شده استفاده كنید.
۳ ) فعالیت های روزمره خود را می توانید داشته باشید، ولی توصیه می گردد از انجام فعالیت های شدید بدنی و حمام گرم تا چند روز اجتناب كنید.
۴ ) ممكن است بعداز عمل مقداری تورم در صورت دیده شود كه طی ۴-۳ روز از بین می رود پیشنهاد می گردد بمنظور پیشگیری و یا كاستن تورم یا خونریزی بعد از عمل از بیرون دهان، با استفاده از كیسه آب یخ كمپرس سرد گردد(ده دقیقه یكبار و بمدت چند دقیقه)اگر تورم شدید و توأم با تب و علائم دیگر بود به جراح لثه اطلاع دهید.
۵ ) ممكن است مقداری ضعف، تب و لرز خفیفی در ۲۴ ساعت اول داشته باشید در صورت شدید شدن با پزشك معالج خود تماس بگیرید.
۶ ) خروج مقداری خونابه در روز اول (معمولاً ۵-۴ ساعت اولیه) طبیعی بوده و مهم نمی باشد. ولی در صورت عارض شدن خونریزی، یك تكه گاز استریل خیس شده را در محل روی پانسمان قرار داده و با فشار انگشتان با مدت ۱۵-۱۰ دقیقه نگهدارید. اگر خونریزی از بین نرفت و یا تشدید گردید، لازم است با كلینیك تماس بگیرید.
۷ ) بهتر است روز اول از غذاهای مایع و سرد استفاده كنید. از روز بعد از غذاهای نرم استفاده نموده و جویدن را با طرف دیگر فك كه پانسمان ندارد انجام دهید.
- در روز اول بعد از جراحی از دهانشویه استفاده نكرده و مسواك نزنید. از روز بعد مسواك زدن را آغاز نموده و می توانید از دهانشویه (در صورت تجویز) استفاده كنید، در صورت تجویز دهانشویه از آن به ملایمت و بدون فشار پمپی استفاده نمائید.
۸ ) از خوردن و آشامیدن میوه های ترش، آب میوه و نوشیدنی های ترش مزه كه باعث تحریك لثه و دندان و یا بروز درد می گردد پرهیز نموده و ضمناً سیگار نكشید.
۹ ) پس از برداشته شدن پانسمان و كشیدن بخیه ها می توانید دندانهای ناحیه عمل شده را با مسواك و به آرامی و با ملاحظه زیاد تمیز كنید و دقت نمائید كه از وارد شدن ضربه و فشار به لثه جلوگیری شود. ممكن است در روزهای اول و شروع مسواك زدن ناحیه عمل شده، مقداری لثه خونریزی داشته باشد كه عادی بوده و تمیز كردن را بخاطر آن متوقف نكنید.
۱۰ ) به علت لخت شدن طوق دندان به دنبال جراحی لثه، ممكن است دندان مقداری به تحریكات حرارتی مثل سرما و گرما حساس شود كه به مرور كم شده و از بین می رود. از خمیر دندانهایی كه بدین منظور ساخته شده اند(در صورت تجویز) می توانید استفاده كنید.
● پریودونتیت(پیوره)
دندانها مستقیماً به استخوان نچسبیده اند بلكه توسط الیافی به نام پریودونتال لیگامنت و یا الیاف نگهدارنده دندان به استخوان وصل می باشند. به مجموعه این الیاف، لثه - استخوان لانه دندانی و سمان پوشاننده ریشه دندان - انساج نگهدارنده دندان و بافتهای اطراف دندان (Periodontal tissue ) اطلاق می گردد. وظیفه این بافتها تغذیه، حفظ و نگهداری دندان در استخوان به نحوی است كه بتوانند وظیفه شان را بخوبی انجام دهند. دندانها ممكن است كاملاً سالم باشند ولی در اثر بیماری بافتهای نگهدارنده نه تنها لق شده، بلكه عفونت ناشی از آن به سایر دندانها و اعضای دیگر بدن نیز آسیب برساند. به بیماری بافتهای نگهدارنده دندان پریودونتیت (پیوره) گفته می شود. بیماریهای آماسی و پیوره بسیارشایع بوده و یكی از دلایل عمده از دست دادن دندان می باشد. از اینرو حفظ سلامت انساج نگهدارنده دندان بسیار حائظ اهمیت می باشد.
▪ علائم بیماری پریودنتیت چیست؟
مهم ترین علائم پیوره عبارتند از: قرمزی و تورم لثه، خونریزی و یا خرونریزی و یا خروج چرك، بوی بد، لق شدن و یا افزایش لقی یك یا چند دندان، ایجاد فاصله بین دندانها، جدا شدن لثه از دندان و عمیق شدن شیار بین لثه و دندان، تحلیل لثه(گاهاً) و درد مبهم و یا خارش دار بین دندانها. معمولاً بیماریهای لثه در مراحل اولیه بدون درد بوده و به همین دلیل ممكن است بیمار متوجه پیشرفت تدریجی آن نگردد و یا توجهی به خونریزی گهگاه آن به هنگام مسواك زدن و یا غذا خوردن نداشته باشد. لذا برای حفظ و سلامت لثه و دندانها لازم است معاینات منظم دندانپزشكی صورت گیرد. در بعضی موارد علیرغم جدا و عمیق شدن شیار لثه ای، لبه لثه در محل طبیعی خود به نظر می آید و پیشرفت بیماری ممكن است از دید بیمار پنهان بماند.
▪ عامل ایجاد كننده پیوره چیست؟
عامل ایجاد كننده پیوره، میكروبهایی هستند كه در محیط دهان وجود داشته و بصورت یك لایه بیرنگ و چسبنده به هم بر روی سطح دندان و لثه تجمع می یابند. به این لایه بیرنگ كه حاوی خرده های غذایی و بزاق بوده و به دندان چسبندگی دارد، پلاك میكروبی، با كشیدن ناخن بر دندان به زیر ناخن جمع شده و به راحتی با مسواك زدن پاك می شود.
▪ سیر بیمار پریودونتیت چگونه است؟
اگر التهاب لثه با عدم رعایت بهداشت دهان ودندان ماندگار شود عفونت به بافتهای عمقی تر چون استخوان لانه دندانی و الیاف نگهدارنده دندان سرایت نموده و باعث تحلیل استخوان و اضمحلال الیاف نگهدارنده شده و نهایتاً منجر به لقی و از دست دادن دندان می گردد.
▪ نحوه پیشگیری از بیماری پریودونتیت چگونه است؟
تمیز كردن دندانها توسط مسواك، نخ و خمیر دندان در جلوگیری از بروز بیماریهای لثه بسیار مؤثر است. ضمناً مراجعات منظم هر ۶ ماه یكبار به دندانپزشك توصیه می گردد.
▪ آیا بیماری پریودونتیت مسری است؟
ابتلای این بیماری از طریق سرایت صورت نمی گیرد. علاوه بر استعداد شخصی وجود عامل بوجود آورنده آن كه پلاك میكروبی می باشد، لازم است. توصیه می گردد علیرغم غیر مسری بودن بیماری، همیشه از وسایل بهداشتی شخصی استفاده گردد.
▪ درمان چیست؟
درمان بستگی به شدت بیماری لثه دارد. در مراحل اولیه با یك جرم گیری كامل و تمیز كردن سطح دندان بیماری از بین می رود. در مراحل پیشرفته تر درمان شامل كورتاژ و یا جراحی لثه می باشد. در جراحی لثه، دندانپزشك بعد از بیحس نمودن لثه به آرامی اقدام به برش لثه نموده و آن را كنار میزند و سپس اقدام به برداشتن بافتهای بیمار شده و تمیز و صاف نمودن سطح ریشه دندان نموده، ضمناً فرم لثه و استخوان راتصحیح می كند.
در خاتمه عمل لثه به جای خود برگردانده شده و بخیه زده می شود و نهایتاً خمیری كه پك جراحی نامیده می شود بمنظور محافظت، به مدت حداكثر یك هفته بر روی ناحیه عمل گذاشته شده می شود. در پیوره عمق شیاربین لثه و دندان كه در مواقع طبیعی بین ۰/۵ تا ۱ میلیمتر میباشد، عمیق شده و پاكت(Pocket) نامیده می شود. پاكت مكان مناسبی برای رشد و فعالیت میكروبهاست. بدیهی است از شرایط بیماری بعلت عمق پاكت، امكان پاك كردن كامل آن با مسواك و نخ و دیگر روشهای بهداشتی میسر نمی باشد. لذا، هدف از عمل جراحی لثه، فراهم آوردن شرایطی است كه بیمار بتواند دندانها را به راحتی تمیز نماید. بنابراین عمل جراحی لثه یك عمل بازدارنده و ممانعت كننده از پیشرفت بیماری است.
▪ آیا عود بیماری لثه حقیقت دارد؟
در درمان پریودنتیت كنترل و حذف بیماری زمینه ای اصل بوده و ضمناً بیمار باید رعایت كامل بهداشت دهان و دندان را بنماید. بدیهی است كه اگر دستورات داده شده در این خصوص عمل نشود، پلاك میكروبی بر دندانها تجمع یافته و ممكن است بیماری عود نماید. بنابراین رعایت كامل بهداشت دهان و دندان در پیشگیری از بروز پریودونتیت مجدد نقش بسیار مؤثری دارد.
● لثه سالم، ژنژیویت(آماس لثه) و جرم گیری
مخاط پوشاننده دهان در نواحی دندانی لثه نام دارد. لثه سالم به رنگ صورتی بوده، سفت و چسبیده به استخوان و دندان با نمایی شبیه پوست پرتقال می باشد. ضمناً لثه سالم فاقد تورم، قرمزی و آماس می باشد. دندانها مستقیماً به استخوان نچسبیده اند و توسط الیافی كه پریودونتال لیگامنت نامیده می شود به استخوان وصل شده و نگهداشته می شوند. به مجموعه ساختمانی متشكل از لثه، استخوان ناحیه دندانی، الیاف نگهدارنده و سمان كه سطح ریشه را پوشانیده است، بافتهای اطراف دندان (Periodontal tissue ) گفته می شود. وظیفه این بافتها تغذیه و نگهداری دندانها در حفره های استخوان فك به نحوی است كه بتوانند وظیفه شان را انجام دهند.
▪ علائم بیماری آماس لثه چیست؟
- خونریزی لثه به هنگام مسواك زدن و در اثر معاینات دندانپزشكی
- تغییر رنگ لثه به سمت قرمز و یاقرمز مایل به آبی
- جدا شدن لثه از دندان،تورم و زیاد شدن عمق شیار بین لثه و دندان
- احتمال بو و طعم بد دهان
- درد معمولاً وجود نداشته و در معاینه رادیوگرافیك تحلیل استخوان نیز دیده نمی شود.
▪ عامل ایجاد كننده بیماری لثه چیست؟
عامل ایجاد كننده بیماریهای لثه میكروبهایی است كه در محیط دهان وجود دارند. میكروبها بر روی دندانها تجمع یافته و بصورت یك لایه بیرنگ و چسبنده ای به دندان و لثه چسبیده و باعث آماس لثه می شوند.
▪ پلاك میكروبی چیست؟
به لایه مذكور كه بیرنگ و چسبنده بوده و از تجمع میكروبهای دهان بر روی زمینه و لایه چسبنده ای از بزاق تشكیل می شود، پلاك میكروبی گفته می شود كه حاوی مقادیری از خرده های غذایی نیز می باشد. این لایه ، با كشیدن ناخن بر دندان به زیر ناخن جمع شده و به راحتی با مسواك زدن پاك می شود ولی با شستشوی فقط با آب و یا دهانشویه های معمولی پاك نمی گردند. لذا بایستی برای پاك كردن آن از وسایلی چون مسواك و خمیر دندان و نخ دندان استفاده كرد.
▪ جرم چیست؟
اگر پلاك میكروبی هر روز و یا در مراحل اولیه از سطح دندان تمیز نشود، املاح موجود در بزاق و مواد غذایی برآن رسوب نموده و منجر به ایجاد جرم دندان كه سخت می باشد، میگردد. جرم با مسواك زدن پاك نشده و با عمل جرم گیری توسط دندانپزشك برداشته می شود.
● قبل از جرم گیری و پس از جرم گیری
▪ چگونه می توان از آماس لثه جلوگیری كرد؟
با رعایت بهداشت دهان ودندان به كمك وسایلی چون مسواك، خمیر دندان و نخ دندان و برداشتن پلاك میكروبی آماس لثه بوجود نمی آید. در صورتیكه پلاك تبدیل به جرم شده باشد، جرمگیری توسط دندانپزشك توصیه می گردد.
▪ آیا جرم گیری به دندان صدمه می زند؟
جرم دندان علاوه بر اینكه برای لثه و بافتهای نگهدارنده دندان مضر می باشد محلی نیز برای تجمع و تكثیر میكروبهای پوسیدگی زا است. با عمل جرم گیری تعداد این میكروبها دردهان به مراتب كمتر می شود. با برداشته شدن جرم، بیمار ممكن است با زبانش حس كند كه دندانش خالی شده است. این احساس همراه با مقداری حساسیت به سرما یا گرما (بعد از جرم گیری) این تصور غلط را تقویت نموده است كه شاید دندانهایش در حین جرم گیری تراش خورده باشند، در صورتیكه مكانیزم دستگاه جرم گیری لرزشی بوده و قادر به تراش نمی باشد.▪ علت حساسیت دندان به سرما بعد از جرم گیری چیست؟
دندان دارای حس بوده و در ناحیه طوق بسیار حساس تر می باشد. وجود جرم بر طوق دندان به علت ضخامتی كه دارد به عنوان یك عایق حرارتی عمل می كند و یا به عبارت دیگر جلوی حس دندان را می گیرد. با برداشته شدن آن بدیهی است كه دندان بهتر متوجه تغییرات حرارتی می گردد، ضمناً بر اثر وجود جرم لثه پرخون و متورم شده و با عمل جرم گیری التهاب آن فروكش می كند لذا مقدار بیشتری از دندان نسبت به حالتی كه قبلاً آماس لثه وجود داشته در دهان دیده می شود و این خود باعث احساس بیشتر تغییرات حرارتی می گردد. حساس شدن به سرما را می توان به احساسی كه بدن انسان بعد از استحمام دارد، تشبیه نمود. حساسیت به سرما همیشه و غالباً بوجود نیامده و در صورت ایجاد، گذرا و موقتی بوده و جای هیچگونه نگرانی ندارد.
▪ آیا دندان بعد از جرم گیری لق می شود؟
با تجمع تدریجی جرم بر دندان، لثه و به دنبال آن مقداری از استخوان نگهدارنده دندان تحلیل می رود. در حقیقت دندان به این دلیل قبلاً لق شده ولی به علت انباشتگی و یكپارچگی جرم و چسبیده شدن دندانها به هم توسط آن، این حالت درك نشده و یا برداشته شدن جرم كشف می گردد و بیمار آن را منتسب به عمل جرم گیری می داند. یك ضرب المثل می گوید « جلوی ضرر را از هركجا بگیری، منفعت است». لق شدن دندان منوط به تحلیل استخوان و انساج نگهدارنده دندان در اثر جرم و پلاك میكروبی است و در همه موارد بخصوص در مراحل اولیه بیماریهای لثه و بافتهای اطراف دندان دیده نمی شود.
▪ آیا جرم گیری درد دارد؟
موردی برای بیحس كردن دندان به هنگام جرم گیری وجود ندارد. جرم گیری یا توسط قلم های دستی و یا با دستگاه صورت می گیرد. نوك قلم دستگاه جرم گیری دارای لرزش و نوساناتی می باشد كه با زدن ضربه های بسیار كوتاه بر جرم، آن را پاك می كند و دندان را نمی تراشد، آب دستگاه علاوه بر تمیز كردن و شستشو، دندان را نیز خنك می كند.
▪ جرم گیری را هر چند وقت باید انجام داد؟
بسیاری از اشخاص با یكبار جرم گیری و رعایت همیشگی بهداشت دهان و دندان ممكن است تا مدت ها نیازی به جرم گیری مجدد نداشته باشند. بدیهی است كه هرگونه كوتاهی در رعایت اصول بهداشت دهان منجر به تجمع دوباره جرم خواهد شد. ضمناً بعضی از بیماران به علت دارا بودن بزاقی با ویژگی های خاص از نظر میزان ترشح و تركیب، بسیار مستعد به تشكیل جرم هستند، ضمناً استعداد به بیماریهای لثه در خانواده هایی بیشتر می باشد. در این گروه از بیماران توصیه می گردد جرم گیری در تناوب زمانی كوتاهتری انجام شود.
▪ آیا استفاده از خمیر دندانهای ضد جرم مفید می باشد؟
جرم با مسواك و خمیر دندان پاك نشده و برای این منظور از دندانپزشكان باید كمك گرفت، ضمناً خمیر دندانهایی كه به عنوان ضد جرم معرفی شده اند دارای مقادیر زیادی از مواد ساینده بوده و فقط رنگ و لكه های رسوب نموده بر دندان را كه Stain (زنگ) نام دارد، تمیز می كنند و استفاده همیشگی از آنها توصیه نمی گردد. این خمیردندانها، بعلت دارا بودن مواد ساینده زیاد،ایجاد خراش های بسیار ظریف بر سطح دندانها نموده و زمینه را برای تجمع و چسبندگی بیشتر پلاك میكروبی فراهم می آورند.
● بیماریهای لثه
▪ لثه سالم چه خصوصیاتی دارد؟
لثه سالم دارای قوای محكمی بوده و كاملاً بر روی استخوان چسبیده است. همچنین در محل تماس با دندان كاملاً صاف و دارای لبه تیز می باشد. رنگ لثه سالم صورتی است،‌ولی در برخی افراد كه رنگ چهره تیره دارند،‌ روی لثه آنها هم لكه های قهوه ای رنگ دیده می شود. اگر سایر علایم لثه سالم مشاهده می گردد و فقط رنگ آن قهوه ای است این لثه هم سالم می باشد.
▪ علت ایجاد بیماری لثه چیست؟
وقتی پلاك میكروبی در كنار لثه باقی بماند با ترشح مواد سمی به لثه آسیب می رساند. هرچه پلاك مدت طولانی تری بر روی دندانها بماند،‌ مواد سمی بیشتری ترشح شده و آسیب به لثه بیشتر خواهد شد. بتدریج با رسوب مواد معدنی در پلاك، جنس پلاك سخت تر شده و به صورت لایه آهكی سختی به دندان می چسبد. به این لایه آهكی كه به رنگ سفید، زرد یا قهوه ای رنگ می باشد جرم گویند. جرم پس از تشكیل به دلیل سطح خشن و ناصافی كه دارد باعث تجمع بیشتر پلاك بر روی دندانها شده و بیماری لثه را شدید تر می كند.
▪ نشانه های بیماری لثه
در آغاز بیماری، لثه قرمز رنگ و پرخون شده و همچنین لبه های تیز لثه حالت تورم پیدا كرده و برجسته می شود. قوام لثه نیز شل می گردد و در هنگام خوردن میوه های سفت و یا مسواك زدن خونریزی میكند. معمولاً در این مواقع فرد از مسواك زدن خودداری می كند،‌كه این مسأله باعث شدیدتر شدن بیماری لثه می گردد. در این حالت به بیماری لثه، التهاب لثه یا ژنژیویت می گویند. وقتی بیماری ادامه پیدا كند،‌ لثه شروع به تحلیل رفتن می كند. منظور از تحلیل رفتن لثه،‌این است كه لثه به طرف ریشه دندان كشیده می شود. به تدریج بیماری از لثه عبور كرده و به نواحی زیرین یعنی استخوانهای دور دندان سرایت می كند و باعث تحلیل رفتن استخوان نیز می شود. با شروع تحلیل استخوان، دندانها بتدریج لق شده تا زمانی كه با كوچكترین فشاری دندان كنده می شود.
▪ پیشگیری و درمان بیماری لثه
مسواك كردن مرتب و به روش صحیح،‌همانگونه كه باعث سلامت دندانها می شود،‌سلامت لثه ها را نیز تأمین می كند. برخلاف تصور برخی از مردم كه با شروع بیماری لثه و خون ریزی از آن در هنگام مسواك كردن،‌استفاده از مسواك را ترك می كنند،‌باید گفت در این هنگام مسواك كردن را بایستی بادقت و توجه بیشتری انجام داد. حتی لازم است تعداد دفعات مسواك كردن را ببیشتر كرد.
معمولا در خیلی ار موارد مسواك كردن صحیح باعث بهبود بیماری لثه می شود همینطور استفاده از نخ دندان در سلامت لثه ها بسیار مفید است زیرا پلاك میكروبی در نواحی بین دندانی تجمع بیشتری دارد و برداشتن آنها توسط نخ دندان،‌به سالم ماندن لثه ها كمك می كند. استفاده از دهان شویه آب نمك ( نصف قاشق چایخوری نمك در یك لیوان آب جوشیده سرد شده ) همراه با ماساژ لثه ها نیز مؤثر می باشد، اگر بر روی دندانها جرم تشكیل شده باشد، لازم است حتماً دندانها جرم گیری شوند. برخی از مردم جرم گیری را برای مینای دندان مضر می دانند . ولی برخلاف تصور آنها،‌جرم گیری نه تنها برای دندان ضرری ندارد، بلكه با برداشتن مواد خشن و پلك میكروبی از سطح دندان ، به سلامت لثه ها نیز كمك می كند.

منبع : اداره سلامت دهان و دندان