خدمات تحویل مدرک: مبانی نظری

امروزه سیر فزاینده هزینه های اشتراک نشریات علمی از یک سو و کاهش بودجه کتابخانه ها همراه با رشد سریع انتشارات باعث شده است تا کتابخانه ها دیگر نتوانند تمامی مدارک مورد نیاز کاربران خود را در اختیار داشته باشند. مجموع این موارد باعث شده است تا مفهوم دسترسی در برابر مالکیت وارد ادبیات کتابداری و اطلاع رسانی گردد. خدمات تحویل مدرک به عنوان یکی از راه های فائق آمدن بر محدودیت های موجود بر سر راه تهیه منابع اطلاعاتی مطرح است. در این نوشتار سعی شده است خدمات تحویل مدرک, تاریخچه, تعاریف, روش ها و عوامل موفقیت و موانع پیش روی اینگونه خدمات بررسی گردد.
● مقدمه
امروزه کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی به دلیل کمبود منابع مالی و حجم روز افزون نیازهای اطلاعاتی به تنهایی قادر به مرتفع ساختن نیازهای اطلاعاتی کاربران اعم از بالفعل یا بالقوه خود نیستند و نه تنها هیچ کتابخانه ای یافت نمی شود که تمامی مدارک مورد نیاز کاربرانش را در اختیار داشته باشد, بلکه حتی چنین امکانی برای هیچ کتابخانه ای متصور نیست. به همین دلیل, ضرورت همکاری بین کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی اهمیت خود را بیش از پیش هویدا می سازد. این ضرورت باعث شده است تا مفهومی جدید در ادبیات کتابداری و اطلاع رسانی وارد گردد: مفهوم "دسترسی در برابر مالکیت[۱]".
آمارها نشان می دهد که در ۱۰ سال گذشته سیر فزاینده هزینه های اشتراک نشریات باعث بروز بحران در کتابخانه ها شده است( بویل و دیویس, ۱۹۹۹). کاهش بودجه کتابخانه ها در دهه ۱۹۹۰ همراه با رشد سریع انتشارات و بالا رفتن قیمت منابع اطلاعاتی, اتکا به مجموعه یک کتابخانه را به امری غیر ممکن بدل ساخته است (عصاره و حیدری, ۱۳۸۳).
مجموعه این عوامل باعث شده است تا کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی از حدود یک قرن پیش به راهکارهایی روی آورند تا در چارچوب توافق ها و برنامه هایی, از منابع یکدیگر برای پاسخگویی به نیازهای مراجعین خود استفاده نمایند(علیدوستی و نظری, ۱۳۸۴ ). این رویکرد که از آن به عنوان همکاری بین کتابخانه ای و اشتراک منابع یاد می شود عبارت است از هر گونه فعالیتی که به صورت مشترک و با همکاری دو یا چند کتابخانه, با هدف تسهیل, بهبود و یا توسعه عملیات و افزایش توان کتابخانه در پاسخگویی به نیازهای کاربران انجام شود (علیدوستی ۱۳۸۰).
استفاده مشترک از منابع اطلاعاتی یکی از راههای اصلی غلبه بر محدودیت های موجود در رفع نیازهای اطلاعاتی کاربران است. برخی از شیوه های اشتراک منابع عبارتند از: امانت بین کتابخانه ای, عضویت فراگیر و خدمات تحویل مدرک.
● تعاریف
خدمات تحویل مدرک[۲] از جمله مفاهیمی است که در جامعه علمی - و حتی بعضا برای دست اندرکاران کتابداری و اطلاع رسانی- , مصادیق و جنبه های مختلف آن آنگونه که باید مورد تحلیل قرار نگرفته و روشن نیست. برخی هنوز تفاوت تحویل مدرک و تأمین مدرک را به خوبی نمی دانند و این دو را یکی می دانند به عنوان مثال طرح تحویل مدرک برای کتابخانه های دانشگاهی ایران با نام "طرح تأمین مدرک" تدوین شده است که گویای این مطلب است که تهیه کنندگان طرح تحویل و تأمین را مترادف دانسته اند. "حال آنکه تأمین مدرک در حوزه فراهم آوری و مجموعه سازی است و تحویل مدرک در حوزه خدمات اشاعه اطلاعات قرار می گیرد" (عصاره و حیدری, ۱۳۸۳). همچنین هنوز به این پرسش که آیا خدمات تحویل مدرک بخشی از امانت بین کتابخانه ای و اشتراک منابع است یا بالعکس پاسخی روشن داده نشده است. برخی تحویل مدرک را جزئی از امانت بین کتابخانه ای می دانند(نشاط, ۱۳۷۹). برخی نیز معتقدند در خدمات تحویل مدرک بازستانی مدرک ارائه شده مد نظر نیست اما در امانت بین کتابخانه ای و نظام های اشتراک منابع, مدرک برای مدت معینی در اختیار یک فرد یا سازمان قرار می گیرد و پس از اتمام مدت زمان باید بازگردانده شود(عصاره و حیدری, ۱۳۸۳).
این ابهام و نبود اجماع در تعاریف خدمات تحویل مدرک تا حدودی در منابع کتابداری و اطلاع رسانی نیز تا اندازه ای مشهود است.
واژه نامه علوم کتابداری و اطلاع رسانی در مقابل عبارت Document Delivery از "تحویل مدرک /سند" استفاده نموده است (اسدی گرکانی و اباذری, ۱۳۸۰). واژگان کتابداری ابوالفضل هاشمی نیز Document Delivery را معادل تحویل سند دانسته است (هاشمی, ۱۳۷۹). این در حالیست که در دانشنامه کتابداری و اطلاع رسانی مدخلی تحت عنوان تحویل مدرک یا Document Delivery وجود ندارد (سلطانی و راستین, ۱۳۷۹). فرهنگ فشرده کتابداری و اطلاع رسانی, فراهم کردن متن کامل مدرک از طریق سفارش الکترونیکی را تحویل مدرک دانسته است (کنین, ۱۳۷۸), حال آنکه به نظر می رسد تحویل الکترونیکی یکی از شیوه های تحویل مدرک است که نسبت به تحویل مدرک رابطه اخص دارد. در دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی نیز هیچ مطلبی در باره تحویل مدرک وجود ندارد.
برخی تحویل مدرک را فعالیتی دانسته اند که به ارائه مدرک یا اطلاعات به کاربر می شود, در حالی که تأمین مدرک را بخشی از فرآیند تحویل مدرک دانسته اندکه به منظور تهیه اطلاعات انجام می شود(منتظر,۱۳۸۱).
واژه نامه پیوسته [۳]ODLIS تحویل مدرک را تهیه مدارک اعم از منتشر شده یا منتشر نشده بر اساس هزینه ای مشخص می داند. پائو[۴], تحویل مدرک را نوعی اشاعه اطلاعات دانسته است که هدف نهایی ارائه مدارک ارزشمند است (پائو, ۱۳۸۰). مارکینکو[۵] تحویل مدرک را انتقال تصویری از اصل مدرک به کاربر نهایی دانسته است (مارکینکو, ۱۹۹۷); هر چند که اعتقاد دارد که این تنها تعریفی ساده از خدمات تحویل مدرک است و فرآیند تحویل مدرک بسیار پیچیده تر از آن است که در تعاریف می آید. از نظر سوزان وارد[۶] تحویل مدرک عبارت است از تهیه مقالات چاپ شده یا ارائه شده در کنفرانس ها و گزارشهای مورد نیاز کتابخانه در صورتی که در کتابخانه موجود نباشند (وارد, ۱۹۹۷). این در حالی است که مالکولم اسمیت[۷] در مقاله خود تحویل مدرک و تأمین مدرک را در کنار هم آورده و مترادف دانسته است (اسمیت, ۱۹۹۶). منیرخلیل[۸] نیز در نگاهی کلی و عام معتقد است تحویل مدرک عبارت است از هر گونه تلاش کتابخانه که منجر خواهد شد تا اطلاعات به دست کاربر برسد (خلیل, ۱۹۹۳).
با نگاهی به این تعاریف می توان خدمات تحویل مدرک را اینگونه توصیف نمود:
« تهیه و برقراری امکان دسترسی به مدرک اعم از منتشر شده یا منتشر نشده، در شکل چاپی یا غیر چاپی, بنابر درخواست در قبال دریافت وجه یا مفاد یک قرار داد برای یک فرد یا سازمان».
● تاریخچه خدمات تحویل مدرک
از آنجا که امانت بین کتابخانه ای نخستین گام در همکاری بین کتابخانه هاست(نشاط, ۱۳۷۹) و خدمات تحویل مدرک نیز در روند تکامل نظام های همکاری بین کتابخانه ای و امانت بین کتابخانه ای پدیدار شد برای بررسی سابقه خدمات تحویل مدرک, می بایست نگاهی کلی به سابقه و تاریخچه امانت بین کتابخانه ای داشته باشیم[۹].
امانت بین کتابخانه ای سابقه ای به بلندای تاریخ دارد و به دوره باستان و همکاری دو کتابخانه بزرگ این عصر یعنی اسکندریه و پرگاموم باز می گردد (ابرامی, ۱۳۷۹). با وجود این, نظام های همکاری بین کتابخانه ای و امانت بین کتابخانه ای از دستاوردهای مهم سده بیستم است. مفهوم امانت بین کتابخانه ای نخستین بار توسط ساموئل گرین[۱۰] در سال ۱۸۷۶ مطرح شد (نشاط, ۱۳۷۹). اولین کتابخانه هایی که اقدام به امانت بین کتابخانه ای نمودند, کتابخانه های دانشگاهی بودند (عصاره و حیدری, ۱۳۸۳). دسترسی جهانی به انتشارات[۱۱] که از دستاوردهای ایفلا در دهه ۱۹۷۰ بود, باعث شد تا بحث دسترسی در برابر مالکیت اهمیت بیشتری پیدا کند. تحویل مدرک نیز آنگونه که مد نظر ماست در همین دهه پدیدار شد(کیندر[۱۲], ۱۹۹۹). خدمات تحویل مدرک هنگامی به وجود آمد که پایگاه های اطلاعاتی امکان دسترسی به اطلاعات از راه دور را مهیا ساختند و در پی آن کتابخانه هایی که منابع کافی را برای برطرف نمودن نیازهای مراجعان خود در اختیار نداشتند, از این نوع خدمات استقبال نمودند. در پی توسعه فنآوری در دهه های پایانی قرن بیستم به ویژه فنآوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی, تقاضا برای تهیه مدارک در سریعترین زمان و با کمترین هزینه افزایش یافت و بنگاه هایی که اقدام به ارائه خدمات تجاری تحویل مدرک می کردند, پای به عرصه وجود نهادند.
خدمات تحویل مدرک در سال های ابتدایی به صورت تهیه فتوکپی و ارسال از طریق پست صورت می گرفت که مستلزم هزینه و زمانبری زیادی بود. پیدایش و گسترش فنآوری هایی چون دورنگار, اینترنت, پست الکترونیکی و تصویر برداری از طریق پویشگر در سالهای بعد باعث شد تا فرآیند های تحویل مدرک هر چه سریعتر و ارزانتر صورت گیرد. تحویل الکترونیکی یکی از جدیدترین شیوه های تحویل مدرک است که با ظهور شبکه های اطلاعاتی به وجود آمد و با توجه به سرعت و سهولت انتقال مدارک, امروزه به عنوان یکی از پرطرفدار ترین شیوه های تحویل مدرک مطرح است. با وجود این روند تکاملی که در عرصه خدمات تحویل مدرک وجود داشته است, هنوز بعضاً از شیوه های قبلی یعنی تحویل مدرک از طریق پست, دورنگار و نظایر آن در سطحی قابل توجه استفاده می شود.
● روش های تحویل مدرک
یکی از مقوله های مهم مورد بحث در خدمات تحویل مدرک, روش های مختلف آن است. در خدمات تحویل مدرک ارسال درخواست و دریافت مدرک با استفاده از فنآوری ها و شیوه های گوناگونی صورت می گیرد که طبعاً هر فنآوری و شیوه ای متناسب با زمان در حال رشد و تکامل است. در بهره گیری از هر یک از شیوه های رایج در خدمات تحویل مدرک و فنآوری های مرتبط با آن مواردی چون توان مالی سازمان, زیرساختارهای موجود - اعم از فنی و انسانی- و انتظار کاربر می بایست لحاظ شود و برای انتخاب هریک از این روش ها باید عناصر فوق را مد نظر داشت.
رایج ترین روش های موجود در خدمات تحویل مدرک عبارتند از:
▪ تحویل مدرک از طریق پست: در این روش ارسال درخواست و دریافت مدرک از طریق خدمات پستی صورت می گیرد. این روش ارزان و بسیار گسترده است, به گونه ای که در اقصی نقاط دور دست نیز خدمات پست در دسترس است. در عین حال این شیوه فاقد سرعت بالا در انتقال درخواست ها و مدارک است.
▪ خدمات تحویل مدرک از طریق دورنگار: در این شیوه ارسال درخواست و دریافت مدرک از طریق دورنگار انجام می پذیرد. سرعت انتقال در این شیوه, از روش پستی بالاتر است اما کیفیت مدارک دریافتی به ویژه اگر نیاز به بازتکثیر داشته باشد زیاد مطلوب نیست.
▪ خدمات تحویل مدرک اینترنتی: برخی آن را خدمات تحویل مدرک الکترونیکی هم گفته اند که البته چندان مناسب به نظر نمی رسد چرا که در شیوه تحویل از طریق دورنگار نیز پای ابزار الکترونیکی در میان است و نمی توان تنها شیوه اینترنتی را الکترونیکی دانست. برخی نیز به جای آن از تحویل مدرک دیجیتالی استفاده نموده اند. در این شیوه ارسال درخواست و دریافت مدرک از طریق اینترنت و ابزار مرتبط با آن مانند پست الکترونیکی, وب جهانگستر و FTP[۱۳] صورت می گیرد. سرعت بالا, سهولت استفاده و کیفیت بالای مدارک دریافتی از مزایای این روش است.
▪ روش های ترکیبی: برخی از کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی ممکن است بنا به ضرورت شدت به ترکیب برخی از شیوه ها بزنند. مثلا ممکن است ارسال درخواست از طریق نمابر و دریافت مدرک از طریق پست یا وب باشد یا در مورد مدارک مختلف, به تناسب, به شیوه ای متفاوت عمل کنند و از یک روش واحد تبعیت نکنند. به عنوان مثال ممکن است مدارک با نیم عمر کم از طریق شیوه های سریعتر مانند پست الکترونیکی و مدارک با نیم عمر طولانی تر از طریق شیوه های ارزان تر اما زمانبرتر مانند پست انتقال یابند.
● مراحل تحویل مدرک:
همانند اختلاف نظر موجود در تعریف خدمات تحویل مدرک, برای فرآیند های موجود در خدمات تحویل مدرک نیز مراحل مختلفی ذکر شده است. منظور از مراحل تحویل مدرک تمامی فعالیت هایی است که از آغاز فرآیند تحویل مدرک یعنی ارائه تقاضا از سوی کاربر تا پایان یعنی ارائه پاسخ اعم از تحویل مدرک یا ارائه پاسخ منفی انجام می گیرد
برخی متون فرآیند تحویل مدرک را به مراحل ذیل تقسیم نموده اند:
▪ در خواست مدرک توسط متقاضی
▪ مکان یابی مدرک مورد درخواست
▪ درخواست مدرک مورد درخواست توسط بخش تحویل مدرک
▪ دریافت پاسخ که می تواند منفی یا دریافت مدرک باشد
▪ ارائه مدرک در خواست شده به کاربر یا احیاناً ارائه پاسخ منفی(کولائیان, ۱۳۸۳).
برخی نیز برای خدمات تحویل مدرک دو مرحله قائل شده اند:
▪ مکان یابی
▪ تحویل مدرک (عصاره و حیدری,۱۳۸۳).
البته با توجه به تشریح این دو مرحله در مقاله به نظر می رسد عصاره و حیدری مراحل ذکر شده توسط کولائیان را به دو مرحله کلی تبدیل نموده اند.
مارکینکو[۱۴] نیز مراحل فرآیند تحویل مدرک را به گونه ای دیگر تقسیم نموده است که شامل این مراحل است:
▪ درخواست توسط کاربر نهایی
▪ درخواست توسط واسطه (بخش تحویل مدرک) پس از جستجوی کتابشناختی
▪ ارسال درخواست به تهیه کننده
▪ تحلیل درخواست توسط تهیه کننده
▪ ارسال پاسخ توسط تهیه کننده – اعم از تحویل مدرک یا ارائه پاسخ منفی- به واسطه
▪ تحویل پاسخ به کاربر نهایی (مارکینکو,۱۹۹۷).
به نظر می رسد که با توجه به اینکه تهیه و تحویل مدارک مختلف اعم چاپی یا الکترونیکی متفاوت است و نیز با توجه به تقاوت در قالب مدرک درخواستی نمی توان یک توالی و ترتیب یکسان را برای تمامی فرآیند ها متصور شد, هر چند که کلیاتی چون مکان یابی, ارسال تقاضا و دریافت پاسخ در همه موارد مشترک است.
● عوامل موفقیت و موانع پیش روی خدمات تحویل مدرک[۱۵]
برای بررسی عوامل موفقیت و موانع احتمالی پیش روی یک نظام خدمات تحویل مدرک لازم است تا علاوه بر مرور عوامل موفقیت وموانع پیش روی نظام های خدمات بین کتابخانه ای به طور عام, این گونه خدمات را به عنوان یک سیستم در نظر بگیریم. سیستم عبارت است از مجموعه ای از اجزا که برای حصول به هدفی خاص با هم تعامل و ارتباط دارند. به این ترتیب یک سیستم از مجموعه اجزا تشکیل شده است و این اجزا به نحوی با هم در ارتباطند تا به هدف مشترکی برسند.
علاوه بر ارتباط درونی میان اجزا یک سیستم, کل سیستم و نیز تک تک اجزای آن با عوامل بیرونی و محیطی در ارتباط و تعامل هستند. لذا برای بررسی عوامل موفقیت یک سیستم و موانع پیش روی آن لازم است تا علاوه بر عوامل و اجزا درونی, عوامل بیرونی و محیطی نیز مورد توجه قرار گیرند.
در نظام های خدمات تحویل مدرک نیز مانند هر نظام خدمات بین کتابخانه ای عواملی وجود دارد که دستیابی به اهداف نظام را تسهیل میکند و یا باعث بروز اشکال در این فرآیند می گردد. ما این عوامل را تحت عنوان عوامل پیش برنده و عوامل بازدارنده می شناسیم. بر اساس یکی از مدل های تحلیل محیط های داخلی و خارجی با نام [۱۶]SWOT عوامل درونی پیش برنده را می توانیم "نقاط قوت" و عوامل بازدارنده درونی را می توانیم "نقاط ضعف" بنامیم. از سوی دیگر عوامل پیش برنده محیطی را "فرصت ها" و عوامل بازدارنده محیطی را "تهدید ها" می نامیم
الف) عوامل درونی موفقیت یا نقاط قوت یک نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ آگاهی کتابخانه ها از لزوم همکاری در نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ وجود کارکنان به تعداد لازم و با کیفیت
▪ وجود برنامه های آموزشی برای کتابداران کتابخانه های همکار در نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ وجود روحیه پشتکار و تعهد در کتابداران کتابخانه های همکار در نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ وجود رهبری مناسب برای انجام بهینه همکاری بین کتابخانه ای
▪ وجود تکنولوژی مناسب برای دستیابی به اهداف نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ وجود بیشترین اشتراک موضوعی بین کتابخانه های موجود در نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ نزدیکی جغرافیایی کتابخانه های همکار در نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ وجود یک سازمان هماهنگ کننده
▪ تعیین محل وجود و نگهداری منابع با استفاده از ابزار دسترسی مانند فهرست های مشترک
▪ وجود منابع کافی مالی
▪ تأمین منابع مالی به صورت مشترک
▪ وجود ارتباط مستمر بین کتابخانه ها و کتابداران همکار در نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ انعطاف پذیر بودن برنامه ها و سیاست ها
▪ ایجاد انگیزه برای استفاده از خدمات همکاری بین کتابخانه ای
▪ ملموس و قابل ارزیابی بودن نتایج و منافع
▪ وجود استاندارد ها و معیار های مشترک و مورد پذیرش همه کتابخانه ها
▪ لحاظ نمودن مسائل مرتبط با حق مولف
▪ مدیریت صحیح و استفاده از تمامی قابلیت ها
▪ پیگیری و کنترل مداوم خدمات
ب) عوامل بیرونی موفقیت یا فرصت های پیش روی یک نظام همکاری بین کتابخانه ای
طبق مدل SWOT عوامل بیرونی به چهار دسته ذیل تقسیم می شوند:
▪ عوامل سیاسی از قبیل:
- وجود چارچوب قانونی برای ارائه خدمات همکاری بین کتابخانه ای
- حمایت دولت از همکاری کتابخانه ها
- وجود جو سیاسی مطلوب و عدم تأثیر پذیری خدمات تحویل مدرک از تغییر گرایش های سیاسی
▪ عوامل اجتماعی از قبیل:
- وجود تقاضا برای خدمات نظام همکاری بین کتابخانه ای
- تمایل کاربران برای استفاده مشترک از منابع واحد
- وجود نگرش دسترسی درمقابل مالکیت در بین کاربران
▪ عوامل اقتصادی از قبیل:
- حمایت مالی دولت و نهادهای غیر دولتی
- عدم تأثیر گذاری نوسانات اقتصادی بر کمیت و کیفیت خدمات نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ عوامل فنی از قبیل:
- وجود زیر ساختار های فنی مناسب مانند شبکه های رایانه ای
ج) موانع درونی یا نقاط ضعف یک سیستم نظام همکاری بین کتابخانه ای
با برشمردن عوامل موفقیت یک نظام همکاری بین کتابخانه ای اعم از عوامل درونی و بیرونی, موانع نیز مشخص می گردند. در واقع نبود هر یک از عواملی که به عنوان موفقیت از انها یاد شد یا ضعیف بودن هر یک از آنها را می توان از عوامل بازدارنده نظام همکاری بین کتابخانه ای محسوب نمود که عبارتند از:
▪ عدم آگاهی کتابخانه ها از لزوم همکاری در نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ عدم وجود کارکنان لازم و با کیفیت
▪ عدم وجود برنامه های آموزشی برای کتابداران کتابخانه های
▪ عدم وجود روحیه پشتکار و تعهد در کتابداران کتابخانه های همکار
▪ عدم وجود رهبری مناسب برای انجام بهینه خدمات نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ عدم وجود تکنولوژی مناسب برای دستیابی به اهداف نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ عدم وجود اشتراک موضوعی یا اشتراک موضوعی اندک بین کتابخانه های موجود در نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ فاصله زیاد جغرافیایی کتابخانه های همکار در نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ نبود یک سازمان هماهنگ کننده
▪ عدم وجود ابزار دسترسی مانند فهرست های مشترک یا ضعیف بودن این ابزارها
▪ نبود منابع کافی مالی
▪ عدم تأمین منابع مالی به صورت مشترک
▪ نبود ارتباط مستمر بین کتابخانه ها و کتابداران همکار در نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ عدم انعطاف پذیر بودن برنامه ها و سیاست ها
▪ ملموس و قابل ارزیابی نبودن نتایج و منافع
▪ نبود استاندارد ها و معیار های مشترک و مورد پذیرش همه کتابخانه ها
▪ عدم توجه به موانع مربوط به حق مولف
▪ مدیریت نادرست و عدم استفاده از تمامی قابلیت ها
▪ عدم پیگیری و کنترل مداوم خدمات
د) موانع بیرونی یا تهدید های پیش روی یک نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ عوامل سیاسی از قبیل:
- نبود چارچوب قانونی برای ارائه خدمات
- عدم حمایت دولت از همکاری کتابخانه ها
- نبود جو سیاسی مطلوب و تاپیر پذیری نظام همکاری بین کتابخانه ای از تغییر گرایش های سیاسی
▪ عوامل اجتماعی از قبیل:
- نبود تقاضا برای خدمات همکاری بین کتابخانه ای
- عدم تمایل کاربران برای استفاده مشترک از منابع واحد
- نبود نگرش دسترسی درمقابل مالکیت در بین کاربران
▪ عوامل اقتصادی از قبیل:
- عدم حمایت مالی دولت و نهادها ی غیر دولتی
- تأثیر گذاری نوسانات اقتصادی بر کمیت و کیفیت خدمات نظام همکاری بین کتابخانه ای
▪ عوامل فنی از قبیل:
- نبود زیر ساختار های فنی مناسب مانند شبکه های رایانه ای(علیدوستی و نظری, ۱۳۸۴ ).

امین زارع
کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران
پانوشتها:
۱. Access Versus Ownership
۲. Document Delivery Services
۳.Online Dictionary of Library and Information Science
۴. Pao, Miranda lee
۵. Marcinko, Randall Wayne
۶. Ward, Suzanne M
۷. Smith, Malcolm
۸. Khalil, Mounir
۹. نظام های همکاری بین کتابخانه ای عمدتا بر امانت بین کتابخانه ای استوار بوده اند
۱۰. Samuel Grain
۱۱. Universal Availability of Publications (UAP)
۱۲. Kinder, R.
۱۳. File Transfer Protocol (FTP)
۱۴. Marckhinko, Randoll Wayne
۱۵. این بخش از مقاله با اقتباس از کتاب "عوامل موفقیت اشتراک منابع و همکاری بین کتابخانه ها: نگرش سیستمی و استراتژیک" تالیف سیروس علیدوستی و مریم نظری تدوین گشته است.
۱۶. Strength, Weaknesses, Opportunities, an Threats (SWOT)
منابع و مآخذ:
ابرامی, هوشنگ(۱۳۷۹). شناختی از دانش شناسی(علوم کتابداری و اطلاع رسانی). تهران: نشر کتابدار
اسدی گرکانی, فاطمه؛ اباذری, زهرا(۱۳۸۰). واژه نامه علوم کتابداری و اطلاع رسانی. تهران: نشر کتابدار
پائو, میراندالی(۱۳۸۰). مفاهیم بازیابی اطلاعات. ترجمه اسدالله آزاد و رحمت الله فتاحی. مشهد: دانشگاه فردوسی
سلطانی, پوری ؛ راستین, فروردین(۱۳۷۹).دانشنامه کتابداری و اطلاع رسانی. تهران: فرهنگ معاصر
عصاره, فریده ؛ حیدری, غلام(۱۳۸۳). "خدمات تحویل مدرک: مفهومی نا آشنا در کتابداری ایران". فصلنامه کتاب.(۶۰).۷۲-۸۰
علیدوستی, سیروس(۱۳۸۰). اشتراک منابع و همکاری بین کتابخانه ها. تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران
علیدوستی, سیروس ؛ نظری, مریم(۱۳۸۴) "عوامل موفقیت اشتراک منابع و همکاری بین کتابخانه ها: نگرش سیستمی و استراتژیک". کتابداری و اطلاع رسانی.(۳۲). ۵-۳۲
کنین, استلا.(۱۳۷۸). فرهنگ فشرده کتابداری و اطلاع رسانی. ترجمه فاطمه اسدی کرگانی. تهران: نشر کتابدار
منتظر, غلامعلی(۱۳۸۱). راهکارهای تحقق بنیاد ملی اطلاعات در ایران.
کولائیان, فردین(۱۳۸۳). "ملاحظاتی در باب "خدمات تحویل مدرک‌"". اطلاع رسانی. (۱۹)(۴,۳). ۱۹-۲۹
نشاط, نرگس(۱۳۷۹). نظامهای همکاری بین کتابخانه ای. تهران. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها
هاشمی, ابوالفضل(۱۳۷۹). واژگان کتابداری و اطلاع رسانی. تهران: دبیزش
Boyle, F; Davis, M(۱۹۹۹). "Access Versus Holding: Document Delivery Realities" The Electronic Library. ۱۷(۲): ۱۰۵-۱۱۱
Khalil, Mounir.(۱۹۹۳). "Document Delivert: A better Option". Library journal. ۱۱۸: ۸۱-۸۶
Kinder, R. , (۱۹۹۹)."Document Delivery Services: Contrasting Views". New York: The Haworth Press,Inc; London: Oxford
Marckhinko, R. W(۱۹۹۷) "Issues in Comercial Document Delivery" Library Trends. ۴۵(۳): ۲۴-۳۹
Smith, M (۱۹۹۶)."fee Based Document Delivery by a National Library". Information Services & Use. ۱۶(۳/۴): ۳۸-۴۱

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران