آلتوسر در زبان فارسی

آلتوسر در ایران چهره ای کاملاً بیگانه و کم شناخته است. در سال های آغازین انقلاب، دو ترجمه از مقالات وی به بازار آمد، نخست «لنین و فلسفه و سه مقاله دیگر» ترجمه جواد طباطبایی و دیگری «پیشگفتاری بر جلد اول سرمایه و دو اثر دیگر» ترجمه شمس.
متاسفانه این دو کتاب کوچک لای انبوهه جریانات و تعارضات جامعه روشنفکری ایران به فراموشی سپرده شد. شاید در ده سال اخیر، روشنفکران و دانشگاهیان فارسی زبان گوشه چشمی به آثار وی انداخته اند که آن هم جز ترجمه پاره ای از متون تفسیری در باب آرای وی چیز دیگری نبوده است. طی این ده سال، نخستین رساله فارسی که مشروحاً به دیدگاه های سیاسی و تئوریک آلتوسر پرداخته است، رساله «اندیشه های مارکسیستی در قرن بیستم» نوشته حسین بشیریه (نشر نی) است که تلاش کرده جمعبندی دقیق و انتقادی از آرای آلتوسر در حوزه گفتمان مارکسیستی به دست دهد.
دومین رساله «نقد ایدئولوژی» نوشته کمال خسروی (نشر اختران) است که به آرای متفکران مارکسیست نظیر گرامشی، آلتوسر، پولانزاس و... درباره ایدئولوژی و ماهیت و کارکرد آن پرداخته است.
مهم ترین منابع ترجمه ای که فصلی مستقل به آرای آلتوسر اختصاص داده اند عبارت اند از؛ «نظریه اجتماعی مدرن؛ از پارسونز تا هابرماس» نوشته یان کرایب و ترجمه عباس مخبر (نشر آگه)که منابع انگلیسی مفیدی نیز در پایان فصل مربوط به آلتوسر و پولانزاس معرفی می کند. «مفهوم ایدئولوژی» نوشته خورخه لارین و ترجمه فریبرز مجیدی (نشر وزارت امور خارجه) که تحلیل دقیق و درخور از مفهوم ایدئولوژی در آرای مارکس، گرامشی، آلتوسر، مانهایم و... ارائه می دهد.
«درباره ایدئولوژی» نوشته تری ایگلتون و ترجمه اکبر معصوم بیگی (نشر آگه) که بالکل انعکاس مفهوم ایدئولوژی را در بستر سنت های گوناگون و حتی متعارض فکری امروز به نقد و تحلیل می کشد و خواننده با قرائت این رساله با جایگاه آلتوسر در جامعه شناسی و فلسفه سیاسی معاصر آشنا می شود.
زندگینامه فکری منسجم آلتوسر را در کتاب «تاریخ فلسفه در قرن بیستم» نوشته کریستین دولاکامپانی و ترجمه باقر پرهام (نشر آگه) می توانید بیابید و سنت های گوناگون فکری وی را بشناسید. برای ارائه گزارش موجز و در عین حال همبسته با جریان فکری موسوم به پست مدرن می توانید به رساله مایکل پین با عنوان «بارت، فوکو، آلتوسر» با ترجمه پیام یزدانجو (نشر مرکز) مراجعه کنید.
برای تشخیص و بازشناسی آلتوسر در مقام فیلسوف سیاسی، به طور اخص و قرائت های وی از متون مونتسکیو و ماکیاولی می توانید به رساله «فلسفه سیاست در جهان معاصر» نوشته دولاکامپانی و ترجمه بزرگ نادرزاد (نشر هرمس) رجوع کنید رساله «مارکسیسم و فلسفه» نوشته الکس کالینیکوس و ترجمه اکبر معصوم بیگی (نشر نگاه دیگر) به ماهیت فلسفه و نقد آن در سنت مارکسیستی از مارکس ولنین تا آدورنو و آلتوسر می پردازد.
در حوزه تاثیر آموزه های آلتوسر در نقد ادبی می توانید رساله کاترین بلزی تحت عنوان «عمل نقد» با ترجمه عباس مخبر (نشر قصه) را قرائت کنید و از سویی همبستگی فکری وی با نقد ادبی پست مدرن را دریابید. در انتها می توانم بیگانگی ایرانیان با آلتوسر را در چند سطر توضیح بدهم. خصومت تئوریک آلتوسر با مارکسیست های هگلی در حالی که در ایران غالباً نفوذ گفتمان مارکسیسم هگلی همواره چشمگیر و جدی بوده است، یکی از عوامل مهم غفلت ایرانیان از آرای این فیلسوف است.
فروخفت نفوذ تفکرات مارکسیستی در ایران شاید یکی از عوامل مهم دیگری باشد که آلتوسر را به عنوان یکی از مدافعان دگراندیش مارکسیسم- لنینیسم به محاق فرو برده است. شاید بخش اعظم بذل توجه پژوهشگران و دانشگاهیان ایرانی به آلتوسر در این سال ها، حوزه نفوذ انکارناپذیر وی در گفتمان پست مدرنیسم و نقدهای جدی و عمیق او به پیکر اومانیسم و سوبژکتیویسم موجود در عقلانیت مدرن است. آلتوسر در ایران همچنان یک بیگانه و غریبه است و امیدوارم روزی رساله هایش به فارسی ترجمه شود.

احمد پیروز

منبع : روزنامه شرق