چگونه مجالس عزاداری محرم را سالم برگزار کنیم؟

● سلا‌مت مجالس سوگواری
مجالس سوگواری اغلب در مساجد، حسینیه‌ها، منازل، تكیه‌ها و حتی گاهی در حاشیه كوچه‌ها و معابر برپا می‌شود، هر جا كه این مراسم برپا شود و با نام مقدس حضرت‌ ابی‌عبدالله الحسین(ع) و اهل بیت پیامبر اكرم(ص) زینت یابد، باید به احترام ایشان پاكیزه و بهداشتی باشد.
مسجد، خود در اسلام منزلت ویژه‌ای دارد و بر همان اساس از قداست استثنایی در همه حال برخوردار است، بنابراین احترام مسجد همیشه واجب است، خواه هنگامی كه مجالس سوگواری در آنها برگزار شود و خواه در غیر آن ـ بنابراین لازم است تذكر داده شود كه با توجه به حضور و توقف طولانی‌تر جمعیت انبوهی در مساجد به هنگام برگزاری مراسم عزاداری، بیش از گذشته مواظبت از پاكیزگی مسجد و حفظ قداست آن ضرورت پیدا می‌كند. علاوه بر مساجد، اماكن دیگری كه برای برپایی عزای سالار شهیدان و اهل بیت(ع) در نظر گرفته می‌شود نیز باید با رعایت موازین بهداشتی همواره پاكیزه و به دور از آلودگی باشد زیرا رعایت نكردن پاكیزگی این مكان‌‌ها، بی‌توجهی به آسایش دوستداران اهل بیت(ع) و رعایت نكردن احترام این مراسم سازنده و الهام‌بخش است.
در مجالس سوگواری خواه در مساجد، حسینیه‌ها و خواه در منازل و مكان‌های دیگر محلی به عنوان آبدارخانه برای تهیه چای و شست‌وشوی استكان‌ها اختصاص داده می‌شود. این محل هر جا كه باشد باید كاملا پاكیزه باشد و رفت و آمد افراد متفرقه به داخل آن میسر نباشد. حتی‌الامكان دارای سینك ظرفشویی یا لااقل ظروف و وسایل جایگزین آن باشد.
▪ بهداشت استكان و نعلبكی
شست‌وشوی استكان‌ها و نعلبكی با آب و مواد شوینده ضروری است. اگر استكان‌ها را در طشتی بریزیم كه در داخل آن به ازای هر ۱۰ لیتر آب ۱ قاشق مرباخوری (۵ گرم) پركلرین اضافه شود، پس از ۲۰ دقیقه تا نیم ساعت هم آنها را ضد عفونی كرده‌ایم و هم كدورت و تیرگی آنها بر طرف شده و كاملا شفاف خواهند شد.گاهی دیده می‌شود استكان‌ها را در داخل ظرفی ریخته و در آن ظرف مقداری آب می‌ریزند و پس از پاك شدن رنگ چایی، دوباره از آنها استفاده می‌كنند. این كار نه تنها سودمند نیست بلكه مجموعه آلودگی‌ها را كه با تماس دهان‌ به استكان‌ها روی آنها باقی مانده در آب منتشر می‌كند و تمام استكان‌ها را به مجموعه آلودگی‌ها، آلوده می‌سازد و هرگز سزاوار نیست كه از نمازگزاران و عزاداران اهل بیت(ع) با استكان‌های آلوده پذیرایی كنند.
▪ بهداشت چای
چای پررنگ زیان‌بخش و چای كم‌رنگ سودمند است ـ گاهی به عنوان تقلب چای مصرف شده را خشك كرده و مجددا پس از آمیختن آن به رنگ، خشك می‌كنند و با چای سالم مخلوط می‌كنند. یك راه آسان برای تشخیص این تقلب این است كه در یك لیوان مقداری آب سرد می‌ریزیم، سپس كمی از چای خشك را روی آب سرد داخل لیوان می‌ریزیم به طوری كه چای روی آب بماند، اگر از ذرات چای رنگی به سرعت شبیه رشته خارج شد دلیل بر تقلب در چای است.
▪ بهداشت شربت
شربت‌هایی مثل شربت آبلیمو، آلبالو، سكنجبین،‌ بیدمشك، شربت زعفرانی و مانند اینها نیز در برخی نقاط در مجالس عزاداری استفاده می‌شود. یادآوری این نكته ضروری است كه یا باید از لیوان‌های یك بار مصرف استفاده شود یا لیوان‌ها را پس از هر بار شربت دادن بشویند. گاهی از تخم شربتی (تخم ریحان) و بعضی اوقات از خاكشیر در شربت استفاده می‌شود، در این صورت حتما باید این دانه‌ها را از مواد خارجی پاك كرد.
▪ شیر
اگر از شیر استفاده می‌شود لازم است یا از شیر پاستوریزه و سالم استفاده شود و یا شیر معمولی را قبل از توزیع به خوبی بجوشانیم. به این صورت كه شیر را در ظرفی ریخته و حرارت می‌دهیم، وقتی به نقطه جوش رسید مدت ۱۵ دقیقه شیر را به آرامی در حال هم‌زدن می‌جوشانیم، باید در نظر داشت كه جوشیدن با رویه بستن (كه در حدود ۷۰ درجه صورت می‌گیرد) متفاوت است. جوشاندن شیر یا استفاده از شیر پاستوریزه مطمئن خطر ابتلای میهمانان مجالس حسینی را به بیماری تب مالت و سل برطرف می‌كند.
مجالس حسینی كانون تلطیف عواطف انسانی، مدرسه غیرتمندی و دفاع و پاسداری از ارزش‌های اسلامی و میدان كمال‌جویی و بزرگداشت شعایر الهی است. در این مجالس از هر چه كه با اهداف عالی و والای حضرت ابی‌عبدالله الحسین(ع) مغایر باشد، از هر سخنی كه از آن بوی ذلت و تسلیم استشمام شود و از هر اقدام كه مورد تایید اسلام نباشد باید اجتناب كرد.پاكیزگی مجالس سوگواری زمینه جذب بیشتر مردم به این مدارس معارف، حماسه و غیرت اسلامی را فراهم می‌سازد.
در این مدارس، درس عزت نفس، مقابله با باطل، پاسداری از نظام مقدس اسلامی، دفاع از مظلوم و تاختن بر ظالم تكرار می‌شود. عظمت كاری كه در یك مرثیه‌خوانی صحیح صورت می‌گیرد با ساعت‌ها سخنرانی و نوشتن ده‌ها كتاب قابل بیان نیست. ما در اینجا می‌كوشیم گزید‌ه‌ای از نكات بهداشتی مجالس سوگواری را به شما خوانندگان گرامی ارائه دهیم.سابقه برپا داشتن مجالس عزای سرور شهیدان و بركت جستن از این چشمه فیاض بسیار طولانی است. در برخی روایات حتی به توسل جستن فرشتگان برگزیده الهی قبل از خلقت آدم ابوالبشر و روضه‌خوانی جبرییل امین برای حضرت آدم و پیامبران دیگر اشاره شده است. در رویدادهای ثبت شده تاریخ اسلام نیز از اقامه عزاداری آن حضرت به وسیله پیامبر اكرم(ص) یعنی سال‌ها قبل از واقعه جان‌سوز كربلا، و گریستن مولای متقیان امیرالمومنین(ع) به هنگام رسیدن به سرزمین كربلا و اشاره به وقوع چنین حادثه عظیمی سخن به میان آمده است و نیز از برپایی مجالس عزای آن حضرت در سرزمین شام و در كنار كاخ یزید مجسمه نخوت و ستم به وسیله عترت طاهره و خاندان سرفراز اما به اسارت رفته او یاد شده است. به هر صورت سنت برپایی این مجالس پرفیض كه قرن‌ها پاسداری از شناساندن راه و روش او را وجهه همت خود قرار داده است و در حقیقت ابقای آیین جاودانه اسلام با یادآوری حماسه كربلا آمیخته است از آغاز با تایید امامان ما و سفارش‌های موكد آنان همواره گرامی داشته شده است.
حسین(ع) دردل مومنان عاشق جای دارد، مجالس سوگواری او مجالس عشق و تجلی عالی‌ترین عواطف انسانی است، مجالس تولی و تبری، مجالس انسان شدن، تجدید پیمان با خدا، آشتی با پروردگار، تعهد به اجتناب از معاصی، مجالس راز و نیاز، با دل‌های شكسته درددل با خدا كردن، حاجت طلبیدن، شفای دردهای جسم و جان خواستن و در عین حال كسب توان و نیرو برای دفاع غیرتمندانه از اسلام و ارزش‌های اسلامی است.چنین مجالسی را در طول تاریخ اسلام، جایی دیگر یا نمی‌شناسیم یا كمتر سراغ داریم. صفای خاص و غیرقابل توصیف مجالس سوگواری امام حسین(ع) ریشه در صفای دل‌های پاك و عشق متعالی شیفتگان اهل بیت پیامبر(ص) دارد. چنین مجالس با صفایی را همواره باید پاكیزه نگهداشت، هم پاكیزه از ریا و خودنمایی، تجمل و تفاخر و هم پاكیزه از هر نوع آلودگی ظاهری.بنابراین شایسته است هزینه برپا ساختن عزای فرزند پیامبر(ص)، از حلال‌ترین پول‌ها و در شایسته‌ترین مراتب خلوص نیت تامین شود و در تمام مراحل اقامه عزا هیچ عملی كه از آن بوی بی‌صفایی استشمام شود و به ناحق مایه آزار كسی شود و سر و صدای فراوان و زمان نامناسب آن رنج خسته یا دردمندی را بیفزاید، دیده نشود.
بی‌شك اسراف، ریخت و پاش بی‌مورد و هر كاری كه با مقررات شرع مقدس ناسازگار باشد، رضایت حضرت سیدالشهدا(ع) كه همه هستی خود را برای اقامه حق و دفاع از اسلام و احكام آن بذل كرد، در پی ندارد.مجالس عزای امام حسین(ع) را باید در عین سادگی باشكوه برپا كرد و توجه داشت كه شكوه مجالس حسینی در زرق و برق و چراغ و فرش و غذا و سر و صدا نیست بلكه شكوه مجالس امام مظلومان در اخلاص، ذكر علل، قیام و جانب‌داری او و یاران بااخلاصش در فضایی آمیخته از صفا و مراعات كامل ضوابط شرعی و حضور گسترده عاشقانه و آموختن معارف الهی و تلاش در خودسازی و پیروی از راه سید‌الشهدا(ع) است. مجالس عزای حسین(ع) ساده اما باصفا، دور از تجمل اما باشكوه است.شاید ذكر این نكات تحت عنوان بهداشت غیرمنتظره به نظر برسد اما حقیقت این است كه بهداشت با تعریف جامع آن و به خصوص با تعریف كمال یافته آن به همه جنبه‌های جسمی، روانی و اجتماعی و نیز معنوی ناظر است. در این‌گونه مجالس همزمان با هزاران خیر و بركت معنوی، تخلیه فشارهای روانی و كاهش استرس‌ها صورت می‌گیرد كه خود گامی در جهت تامین بهداشت روانی است.نگاه دوباره به حقیقت معنوی بهداشت با نگرش اسلامی، دید تازه‌ای درباره نقش مجالس عزاداری سرور آزادگان در بهداشت شخصی و بهداشت جامعه می‌گشاید.‌ ما تاثیر یك مراسم عزاداری را در پاكسازی جامعه از جرثومه‌های فساد و خنثی شدن تبلیغات سوء شیاطین و بدخواهان اسلام و میهن اسلامی بارها تجربه كرده‌ایم. گویی این مجالس روح‌بخش اما جانگداز به عنوان یك گندزدای بسیار قوی، در پاكسازی و ایمنی بخشی جامعه اعجاز می‌كند. كاری كه چند سطر شعر حماسی و سازنده یك مداح توام با انگیزش ندای فطرت و در جریان یك عزاداری می‌كند، گاهی با كار درازمدت آموزشی و تربیتی كه فاقد روحیه انگیزش عواطف انسانی است، برابری می‌كند و حتی بر آن فزونی دارد.
بنابراین به بهداشت مجالس عزاداری اسلامی، هم از دید ضرورت تامین موازین شناخته شده بهداشتی باید نگریست و هم از دید نقش این مجالس در بهسازی محیط اجتماعی و بهداشت روانی فردی و اجتماعی.باید اضافه ‌كنیم كه در مكتب اهل بیت(ع) پاكیزگی و بهداشت جای خاصی دارد، حتی در جریان قیام الهی و آزادی بخش حضرت ابی‌عبدالله الحسین(ع) و در شب واقعه بزرگ جان‌سوز عاشورا در حالی كه انواع محدودیت‌ها و فشارها و تهدیدها وجود داشت و آب آشامیدنی در خیمه‌گاه یافت نمی‌شد، مع‌الوصف پاكیزه‌سازی بدن و آمادگی استقبال شهادت با بدن پاكیزه، بخشی از اقداماتی بود كه آن حضرت و یاران فداكارش در شب عاشورا در برنامه خود داشتند.
شایسته است پولی كه برای اقامه عزاداری سالار شهیدان استفاده می‌شود از حلال‌ترین بخش دارایی آدمی باشد. یعنی صرف‌نظر از اینكه از مجرای حلال كسب شده باشد، وجوهات شرعی آن قبلا تسویه شده باشد. از چنین پولی غذای سالم و پاكیزه تهیه كردن و در مسیر اظهار ارادت و دوستی نسبت به اهل بیت(ع) به مومنان خورانیدن، سزاوار است كه مورد قبول آنان قرار می‌گیرد.
غذای حلال‌ و پاكیزه مایه بركت و روشنی دل و استحكام پایه‌های ایمان است و سزاوار است كه مردم با ایمان غذای مجالس حسینی را نه فقط به عنوان یك خوردنی بلكه حتی به عنوان شفابخشی دردهای روحی و جسمی به رغبت طلب كنند و با مقدس دانستن آن، از هر گونه اتلاف و اسراف آن خودداری كنند. همواره شاهدیم كه چه بسیار دردمندانی كه عاشقانه شفای خود را در مجالس توسل و غذای تهیه شده به نام معصومان(ع) می‌جویند.
در این صورت باید از هر عملی كه شائبه ریا، خودنمایی، اسراف و انگیزه‌های غیرالهی در آن باشد، به شدت پرهیز شود و مومنان نیز به دستور دین در صرف غذا اعتدال و میانه‌روی را مراعات كنند و به هنگام صرف غذا اصول بهداشت فردی به خصوص پاكیزگی دست‌ها را رعایت كنند و این مستلزم وجود امكان شست‌وشوی دست‌ها با آب و صابون است. همچنین یك مسأله بسیار مهم كه مسوولیت شرعی و اخلاقی مهمی به همراه دارد پاكیزگی و رعایت اصول بهداشتی به وسیله كسانی است كه به نحوی در تهیه و طبخ غذا، توزیع آن و نیز شست‌وشوی ظروف نقش دارند. به این معنا كه علاوه بر رعایت تمام موازین بهداشت فردی مثل پاكیزگی بدن، لباس و مراقبت در هنگام كار، ناخن‌های آنها كوتاه باشد و حتما پس از خروج از مستراح دست‌های خود را به خوبی با آب و صابون بشویند. شست‌وشوی دست‌ها با آب و صابون به هنگام تماس دست با اشیای آلوده نیز باید تكرار شود. از آنجا كه استفاده از دستكش‌های یك بار مصرف به آسانی مقدور است خوب است آشپزها به هنگام توزیع غذا حتما از این گونه دستكش‌ها استفاده كنند. در اینجا نكاتی را كه در تامین بهداشت غذا نقش دارند به طور مختصر یادآور می‌شویم.▪ استفاده از ظروف یك بار مصرف
در زمان ما استفاده از ظروف یك بار مصرف در اندازه‌های مناسب با نوع غذا، كاری آسان و بهداشتی است. حتی برای توزیع حلوا نیز می‌توان از نان بستنی یا كاغذهای مخصوص شیرینی استفاده كرد تا به هیچ عنوان آلوده و دستكاری نشوند.
▪ سفره
وقتی قرار است سفره گسترده شود، خوب است عرض آن را كمتر بگیرند تا هیچ‌كس به هیچ عنوان به سفره پا نگذارد. هنگام جمع كردن سفره هم لازم است ابتدا دو سر ابتدا و انتهای آن را روی هم قرار دهند و سپس تا كنند تا قسمت‌هایی كه منحصرا باید مواد غذایی روی آنها قرار گیرد با فرش و محلی كه پا بر آن گذاشته می‌شود، تماس نداشته باشد. پس از جمع‌آوری سفره بلافاصله باید محل را جارو و پاكیزه كرد.
▪ انتخاب مواد اولیه سالم
موادغذایی تا هنگام طبخ باید با مراعات اصول بهداشتی، سالم نگهداری شوند. مثلا گوشت، مرغ و سایر مواد فسادپذیر در داخل یخچال یا فریزر نگهداری شوند. همچنین اگر قرار است از سبزی به صورت خام استفاده شود، قبل از توزیع باید آنها را پاكیزه و ضدعفونی كنند.
▪ طبخ كامل غذا
گاهی دیده می‌شود برخی اقلام موادغذایی به خصوص مرغ را از بیم له شدن خوب نمی‌پزند، طبخ كامل غذا یك ضرورت قطعی است.
▪ مصرف غذای پخته بلافاصله پس از طبخ
به عبارت دیگر نباید میان آماده شدن غذا تا مصرف آن فاصله به حدی باشد كه غذا رو به سردی برود.چون گاهی در مجالس سوگواری غذا ساعت‌ها قبل از مصرف آماده می‌شود و این مسأله می‌تواند خطرات جدی در پی داشته باشد، موكدا توصیه می‌شود غذای آماده شده را تا هنگام مصرف همچنان باید روی آتش نگهداشت منتها حرارت آتش را می‌توان كم كرد ولی در هر حال غذا باید كاملا داغ باشد، در غیر این صورت، نگهداری غذای آماده شده در حالت نیم گرم یا نزدیك به سرد خطرناك خواهد بود.
▪ حرارت مجدد به غذای پخته
اگر مقداری غذای پخته شده را از پیش آماده كرده و در یخچال نگهداری كنند، قبل از توزیع باید مجددا حرارت بالا (جوشانیدن) داده شود. مدت جوشانیدن دست كم ۱۰ دقیقه خواهد بود.
▪ قطع رابطه بین غذای پخته و نپخته
این مطلب مخصوصا در مورد مرغ و ماهی بسیار مهم است زیرا بسیاری از مسمومیت‌های غذایی فقط به این دلیل اتفاق می‌افتد كه ماده غذایی پخته شده با موادپخته نشده یا ظروف و وسایلی كه غذای پخته نشده با آنها ارتباط داشته تماس پیدا كرده است.
▪ روغن
روغن را نباید زیاد داغ كرد زیرا در روغنی كه زیاد داغ شود و یا بیش از یك بار برای سرخ كردن مورد استفاده قرار گیرد، یك ماده سمی به نام آكرولئین و مواد زیان بخش دیگری به وجود می‌آید.
▪ سیب‌زمینی
در سیب‌زمینی جوانه زده یا سیب‌زمینی كه زیر پوست آن در اثر انبار كردن مقابل نور سبز شده است و همچنین در سیب‌زمینی‌هایی كه میان آنها لیز و خراب شده، سم خطرناكی به نام سولانین وجود دارد بنابراین باید از سیب‌زمینی سالم استفاده كرد و اگر مجبور به مصرف سیب‌زمینی سبز شده یا جوانه زده هستید، پوست آن را حتما ضخیم بردارید.
▪ گوشت
پرورش و ذبح دام سالم، شرایط ویژه‌ای مثل اعمال واكسیناسیون، شرایط بهداشتی محل نگهداری دام، معاینه دام توسط پزشك قبل و بعد از ذبح و اعلام صحت گوشت دام از بیماری‌های دامی و سپس عرضه و مصرف گوشت سالم را می‌طلبد.
▪ رعایت بهداشت فردی
كلیه كسانی كه در تهیه، طبخ، توزیع و شست‌وشوی ظروف نقشی دارند باید بهداشت فردی را با توجه به اصول آن به طور جدی مراعات كنند.
▪ شست‌وشوی آشپزخانه و وسایل آن
تمام قسمت‌های محل آشپزخانه باید كاملا پاكیزه و به دور از هر گونه آلودگی باشد. این پاكیزگی شامل قاب دستمال و چیزهایی از این قبیل نیز می‌شود.در آشپزخانه برای هر مصرفی حتی شست‌وشوی كف آشپزخانه و راهروها و غیره به جز آب سالم بهداشتی هیچ نوع آب مشكوكی قابل مصرف نیست.
▪ نگه داشتن صحیح وسایل و پاكیزه سازی آنها
صرف‌نظر از اینكه كلیه وسایل باید بهداشتی باشند (یعنی مثلا كاردها فاقد درز در دسته باشند، كفگیر باید یك تكه باشد و فاقد میخ و میخ پرچ باشد)، تمام ظروف و وسایل قابل شست‌وشو باید به خوبی با آب و مواد شوینده شسته شوند.
● توصیه‌هایی درباره بهداشت برخی موادغذایی و ظروف
▪ دیگ‌های مسی
اگر از دیگ‌های مسی برای طبخ غذا استفاده می‌شود حتما باید آنها را در یك فرصت مناسب قبل از زمان پذیرایی با قلع خالص سفید كنند. گاهی ممكن است به دلیل تقلب یا بی‌اطلاعی از مخلوط قلع و سرب برای سفیدگری استفاده كنند.
▪ شست‌وشوی ظروف
تمام ظروف استفاده شده را باید با مقدار كافی مواد پاك كننده (مایع ظرف‌شویی، پودر رخت‌شویی و مانند اینها) شست. در مواقعی كه بخواهیم لیوان‌ها، بشقاب‌ها و قاشق‌ها را ضدعفونی كنیم (به خصوص هنگامی كه به سلامت كامل افراد استفاده كننده از آنها اطمینان نداریم) می‌توانیم آنها را پس از شست‌وشو با مواد پاك كننده و آب شویی اولیه در طشتی بریزیم و در این طشت به ازای هر ۱۰ لیتر یك قاشق چایخوری (۵ گرم) پركلرین ریخته مدت ۲۰ دقیقه تا نیم ساعت آنها را در طشت غرق در آب بگذاریم ـ سپس آب را خالی كرده، ظروف را آب كشی كنیم و در جای مناسب قرار دهیم.لازم است روی ظروف شسته شده ملافه تمیزی بكشیم تا از نشستن حشرات و گرد و غبار روی آنها جلوگیری شود.
▪ دفع زباله
زباله را (هر چه كه باشد) باید به سرعت در كیسه‌های نایلونی یا در ظروف زباله دردار بریزیم و از اطراف محل تهیه غذا به جای مطمئنی ببریم به نحوی كه آلودگی محیط یا تجمع مگس و حشرات را به دنبال نداشته باشد.
● مسایل متفرقه بهداشتی
▪ سیگار و مجالس بزرگداشت عزای حضرت سید‌الشهداء(ع)
مجالس حسینی محترم و جایگاه انسان سازی، كمال جویی و مبارزه با وسوسه‌های شیطان و هوای نفس است بنابراین در چنین مكان‌های مقدسی شرط ادب نیست كسی مبادرت به سیگار كشیدن كند.سیگار هم برای شخصی كه سیگار می‌كشد ضرر دارد و هم موجب آزار رساندن به كسانی می‌شود كه به این بلا معتاد نیستند و آزار رساندن به مومنان قطعا كار زشتی است حتی اگر از آنها برای كشیدن سیگار اجازه گرفته شود ـ سیگار مصداق روشنی از اسراف، ضرر به خود و ضرر به دیگران است بنابراین به هیچ وجه سزاوار نیست كه كسی در فضای مقدس مسجد یا جایگاه اقامه عزای حضرت ابی‌عبدالله الحسین(ع) سیگار بكشد.
▪ بوی بد عرق زیر بغل
با نظافت دائمی بدن، بوی نامطلوب عرق كمتر دیده می‌شود اما به هر حال در ایام عزاداری كه پوشیدن لباس‌های سیاه معمول است و عزاداری و سینه‌زنی ممكن است به علت تعریق سبب پیدایش بوی نامطلوب (بوی حاصل از تجزیه عرق بدن) شود و موجبات آزار دیگران را فراهم سازد. ادب ورود به مجالس حسینی ایجاب می‌كند به مسأله نظافت بدن و بوی بد عرق توجه شود.
▪ صدای بلندگو
گرچه دل‌های پاك و عاشق حضرت ابی‌عبدالله‌الحسین(ع) شیفته مرثیه‌سرایی و اقامه عزای آن حضرت هستند اما صدای مجالس عزاداری نباید موجب زحمت و آزار كسی در خارج از محیط عزاداری شود.

مریم منصوری

منبع : روزنامه سلامت