صندوق بین المللی پول و اقتصادهای نوظهور

به نظر می رسد از اواخر اکتبر سال ۲۰۰۸ میلادی به این طرف از اهمیت صندوق بین المللی پول (IMF) کاسته شده است. چندسال است که تقاضای اقتصادهای نوظهور برای خدمات از این سازمان روبه کاهش است. این کشورها به شکرانه بخش های خصوصی برای روز مبادا ذخایر عظیمی را اندوخته اند. حتی هنگامی که جهان بر اثر برخورد با کوه یخ بحران مالی غرق شد، آنها از ۲۵۰ میلیارد دلار موجود در صندوق قرضه دولتی درخواست اندکی کردند. مذاکرات مسئولان این سازمان بجای اینکه بیشتر متمرکز بر روی چگونگی حل بحران مالی باشد، راجع به این است که آیا اصلا نقشی در بحران می توانند ایفا کنند یا خیر.
IMF حالا دیگر وارد میدان شده و درحاشیه نیست. در نشست اخیرا گروه بیست مدیرعامل این سازمان، دامینیک استراس کان، تقریبا در تمام بندهای اطلاعیه رسمی جلسه به نحوی به نقش IMF اشاره کرد. سران بیست اقتصاد برتر جهان موسوم به G۲۰ درلندن تصمیم گرفتند که IMF باید دارای منابع بیشتری باشد و نقش وسیعتری را در اقتصاد جهان بازی کند. آنها بیان کردند که قرار است منابع قرضه دولتی از ۵۰۰ میلیارد دلار به ۷۵۰ میلیارد دلار افزایش پیدا کند که طبعا ۲۵۰ میلیارد دلار رشد حق برداشت مخصوص SDR وجود خواهد داشت. این امر به بهبود بدنه اقتصادی کمک خواهدکرد. کشورهای گروه بیست همچنین از IMF انتظار دارند در برخورد با بانک ها و اقتصاد آنها، تاثیر سیاست های آنها و خطرات پیش روی اقتصاد جهان رویه ای منصفانه و خودمختار اعمال کند.
عوامل بدبین شکایت می کنند که چرا اعضای نشست، قدرت قرضه دولتی را افزایش دادند زیرا این تنها چیز متقنی بود که آنها توانستند بر سر آن به توافق برسند. بعنوان مثال آنها هیچ تعهدی را در برانگیختن بودجه نکردند و جزئیات تصمیمات گروه بیست در زمینه مالی تجاری سرپوشیده باقی ماند. G۲۰ تاکید کرد که صندوق بین المللی پول در ماه های اخیر درخشش بسیاری داشته است. این سازمان برنامه های وام دهی خود را کاملا مورد بررسی مجدد قرار داده و دراین اواخر طرحی را برای وام دهی آغاز کرده که بیشتر شبیه به حق بیمه بحران است تا تسهیلاتی که سابقا به کشورهای دچار مشکل پرداخت می شد. چین و روسیه حتی مذاکراتی را در مورد تبدیل آن به توزیع کننده ارز اندوخته جهانی برای جایگزینی دلار کردند.
اما چیزی که برای جهان مهم است دارایی های خود این سازمان و حتی توانایی های آن برای انجام قول هایش نیست. زیرا IMF باید رهبری هوشمندانه و روشنفکرانه خود را در مذاکرات مربوط به اقتصاد جهانی نشان دهد. این سازمان نیاز به ابزار صحیح برای مقابله با این وضع بغرنج دارد. صندوق بین المللی پول باید در ریشه یابی و پیشنهاد راه حل های کارآمد اقدامات جدی صورت دهد. توانایی آن برای انجام تمام اینها بستگی به شناسایی دلایل اصلی منزوی شدن قرضه دولتی در گذشته دارد. این یعنی شفاف سازی مسائل مبهم درباره عرضه منابع به IMF. مانند طریقه وام دهی این سازمان به کشورهای دچار مشکل، تقاضای پول ازسوی اقتصادهای نوظهور و طریقه مدیریت قرضه دولتی.
با ۵۰۰ میلیارد دلار قرضه دولتی که موضوع اصلی اعلامیه نشست گروه بیست بود شروع می کنیم. موضوع تازه ای نیست و اینکه از کجا قرار است تهیه شود کاملا بر ما مشخص نشده است. بعنوان مثال کشور چین چهل میلیارد دلار قرار است وام بدهد که البته هنوز قطعی نشده. کشور ژاپن قول ۲۰۰میلیارد دلار را داد که قرارداد آن را با IMF و اتحادیه اروپا درماه فوریه امضاء کرده است. تکلیف ۲۶۰ میلیارد دلار نامعلوم می ماند. بعضی گروه ها نیز قطره قطره کمک هایی می کنند مانند کانادا که پیشنهاد ۱۰ میلیارد دلار را داده و یا نروژ با ۵/۴ میلیارد دلار انتظار می رود آمریکا ۱۰۰میلیارد دلار تهیه کند. سهم عربستان سعودی و اقتصادهای نوظهور دیگر را نیز نباید فراموش کرد.
اگرچه همکاری این منابع نوظهور شبهه برانگیز است اما باید توجه داشت که IMF حتی بدون کمک آنها باز هم ۱۵۰ میلیارد دلار قرضه دولتی برای واگذاری دارد. بنابراین درخواست وسیع برای گسترش ضروری دامنه قرضه دولتی را چگونه می توان توضیح داد؟
یکی از دلایل افزایش نیاز IMF به پول بیشتر خروج سرمایه های خصوصی از اقتصاد بازارهای نوظهور است. مؤسسه مالی بین المللی میزان این سرمایه را حدود ۸۰ درصد بیشتر از سال۲۰۰۷ دانسته است. این رویداد وحشتناک باعث شده که عده بیشتری برای کاهش مخارج داخلی به صندوق بین المللی پول (و یا منابع دیگر) متوسل بشوند. علاوه بر آن این سازمان قصد دارد برای اقتصادهای نوظهوری که از کمبود موقت نقدینگی رنج می برند اما بسیار پایه ای و اصولی کار می کنند بیمه بحران تهیه کند. IMF تصمیم دارد بجای اینکه بر سر دادن وام با کشورها مذاکره کند، یک سری اعتبار مشروط در اختیار آنها قرار دهد. این پروسه دیگر دردسر وام های پیشین را ندارد. کشورها دیگر مجبور نخواهندبود حتما از اعتبار خود استفاده کنند مگر در صورت نیاز، اما وجود همین اعتبار به آنها دلگرمی می دهد.
مکزیک اولین کشوری بود که تحت سیستم جدید IMF موسوم به FCL بالغ بر ۴۷میلیارد دلار درخواست کرد. اگرچه هنوز معلوم نیست که از این سیستم چقدر استقبال شود، اما باید توجه داشت که صندوق بین المللی پول بدلیل نداشتن نقدینگی کافی نتوانست از کشورهای دیگر حمایت اعتباری کند. بسته اعتباری مکزیک به تنهایی یک سوم از ذخیره این سازمان را در سال جاری به خود اختصاص می دهد.
مهمتر اینکه ایجاد یک صندوق قوی تر اما هوشمندانه تر به اقتصادهای نوظهور گزینه اعتباری دیگری می دهد تا بتوانند از آن بجای ذخایر ارز خارجی و درنتیجه بزرگتر کردن آنها استفاده کنند. خیلی از کشورها در دهه های گذشته این کار را کرده اند تا از خود در برابر تناوب سرمایه خصوصی با قیمت کالاها محافظت کنند. با ایجاد این فرصت برای IMF کشورها دیگر نیازی به ایجاد اطمینان خاطر برای خود از طریق تولید ذخایر عظیم و یا معاملات دوجانبه ندارند. با وجود صدها میلیارد دلار ذخایر اقتصادهای نوظهور پرواضح است که صندوق بین المللی پول نمی تواند گزینه اعتباری بیش از ۲۵۰میلیارد دلار برای حصول اطمینان دراختیار کشورها قرار دهد.
● تقاضا و عرضه
در واقع مشکلات IMF در زمینه عرضه با توجه به کمبود اعتبار آنقدرها هم در فعالیت این سازمان تاثیرگذار نیست. اما مشکلات این سازمان در زمینه تقاضا بسیار حائز اهمیت است همانطور که گفته شد کشورها دیگر میلی به درخواست کمک از این سازمان ندارند. زیرا آنها تنها هنگامی به این سازمان نزدیک می شوند که عمیقا درمشکل فرو رفته باشند و آنها شرایط تقاضا را به وام های کشورهای دچار مشکل ضمیمه می کنند. طبیعی است که این کار باعث کاهش در کسر بودجه می شود، معمولا ازطریق کاهش هزینه های عمومی، و یا افزایش نرخ سود. لذا کشورها زیاد مایل به این کار نیستند. درنتیجه کشورها از قرضه دولتی همیشه پرهیز می کنند مگر ناچار شوند. نظیر این برخوردها را شما می توانید در پاکستان بخوبی مشاهده کنید. این کشور یکی از اولین قرض گیرندگان دربحران اخیرش بود. پاکستان ابتدا تمام راه ها را امتحان کرد، برای معاملات دوجانبه به چین و عربستان سعودی نزدیک شد و درنهایت رو به قرضه دولتی آورد.
منظور ما این نیست که IMF باید بدون هیچگونه شرایط به کشورهای درحال بحران پول بدهد. اما وجه بازاری و سیاسی آن مشکل ساز شده است و کشورها دوست ندارند از صندوق بین المللی پول درخواست کمک کنند زیرا اعتقاد دارند سرمایه گذاران آنها را ترک خواهندکرد.
IMF که به این موضوع کاملا واقف بود سیستم جدید مذکور موسوم بهFCL را به کار گرفت. اگرچه رویکرد مکزیک به طرح FCL نشانه خوبی بود اما وجه این سازمان همچنان باعث نگرانی است. به عنوان مثال کشور برزیل عدم گرفتن کمک از صندوق بین المللی پول را باعث افتخار می داند.اقتصادهای نوظهور به مثابه خطری برای IMF هستند، آنها به آن اعتماد ندارند زیرا فکر می کنند در سازمان حقی ندارند. کشورهای ثروتمند نیز آن را زیاد جدی نمی گیرند. اقتصاددان ارشد سابق این سازمان و استاد دانشگاه شیکاگو می گوید: عوامل این سازمان از مذاکره با کشورهای ثروتمند در مورد نقص های سیاسی خود شدیداً خودداری می کنند.
گروه بیست از IMF درخواست کرده است که تصمیمات اتخاذشده خویش را در زمینه تغییر سهمیه تا ماه اکتبر اجرایی کند، و اصلاحات برنامه ریزی شده برای سال۲۰۱۳ را در ۲۰۱۱ اعمال کند که البته این اتخاذها نیاز به مذاکره گسترده دارد. دادن حق رأی بیشتر به اقتصادهای نوظهور به منزله کاهش آن برای ثروتمندان است و بدون چنین تغییری بعید به نظر می رسد که این سازمان مورد تایید اقتصادهای نوظهور قرار بگیرد.

منبع: اکونومیست
مترجم: محمد جعفری

منبع : روزنامه کیهان