روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی (روز مهندسی)

● به مناسبت سالروز بزرگداشت خواجه نصیر طوسی
خواجه نصیرالدین محمد بن حسن جهرودی طوسی مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی از اهالی جهرود از توابع قم بوده که در تاریخ ۱۵ جمادی الاول سال ۵۹۷ هجری قمری ولادت یافته است. او به تحصیل دانش، علاقه زیادی داشت و از دوران جوانی در علوم ریاضی و نجوم و حکمت سرآمد شد و از دانشمندان معروف زمان خود-عصری که شمشیر تاتار و مغول خاندانهای کوچک و یا بزرگ را از هم پاشیده بود- شد.
خواجه نصیرالدین طوسی را خاتم فلاسفه و گروهی او را عقل حادی عشر نام نهاده اند. به هرحال خواجه نصیرالدین دوره تحصیل ابتدایی را قسمتی نزد دایی خود بابا افضل ایوبی کاشانی و فخرالدین داماد که او شاگرد صدرالدین سرخسی و او شاگرد افضل الدین جیلانی و او شاگرد ابوالعباس ریوگیری و او شاگرد بهمنیار از شاگردان شیخ الرئیس ابوعلی سینا تحصیل کرده است. به قول مولف آثار الشیعه خواجه نصیرالدین طوسی با سیدعلی بن طاوس حسینی و شیخ میثم بن علی بحرانی در مدرسه ابوالسعاده اصفهان درس خوانده و بنا به عقیده دسته ای از مورخین ابن میثم در فقه استاد و در حکمت شاگرد خواجه نصیرالدین طوسی بوده است. شهید ثانی در رساله چهل حدیث خود می نویسد محققا خواجه نصیر در علوم منقول شاگرد پدرش بود که او از شاگردان فضل الله راوندی بود و او از شاگردان ثقه الاسلام سید مرتضی علم الهدی می باشد.
● خواجه نصیرالدین طوسی و هلاکوخان ایلخان مغول
خواجه نصیرالدین طوسی در تمام امور کشوری و لشکری مغول برای رسیدن به مقاصد خود دخالت داشته و تا اندازه ای که توانست از پیش آمدها و سختی های ناگوار که متوجه جامعه مسلمین می شد جلوگیری می کرد، گاهی با سخنان علمی و زمانی با گفتگوهای مختلف و هنگامی با اندرزهای سیاسی مقاصد مهم اساسی خود را با دست هلاکوخان انجام می داد. خواجه نصیرالدین همیشه اصول مقاصد دینی را نصب العین خود قرار داده و تمام حرکات سیاسی و علمی که شایسته یک مرد دینی آشنا به مصالح اجتماعی و سیاسی اسلامی است بکار می بست.
● تاسیس رصدخانه
از جمله اقدامات خواجه نصیرالدین طوسی که تاریخ هیچ وقت آن را فراموش نخواهد کرد تاسیس رصدخانه مراغه می باشد که از یادگارهای علمی و فلکی خواجه طوس می باشد و به دست او با همراهی عده ای از فضلا و دانشمندان بنا شده. این رصدخانه از مشهورترین رصدخانه های اسلامی است و آوازه آن تمام جهان آن روز را فرا گرفت و تاکنون با این همه تغییراتی که در جهان پدید آمده باز نام آن رصدخانه هنوز با اسم بانی آن بر سر زبانهاست.
به دستور محقق بزرگ طوسی فخرالدین ابوالسعادات احمد بن عثمان مراغی معمار معروف آن عصر ساختمان وسیع و با شکوه رصدخانه را با نقشه استاد شروع نموده و محلی که برای رصدخانه انتخاب شده بود در شمال غربی شهر مراغه واقع و اینک به نام رصد مراغه معروف است. برای کمک به رصدخانه علاوه بر کمکهای مالی دولت اوقاف سراسر کشور نیز در اختیار خواجه گذارده شده بود که از آن جهت امر رصدخانه و خرید وسایل و اسباب و آلات و کتب استفاده می نمود.
در نزدیکی رصدخانه کتابخانه بزرگی و بسیار عالی ساخته شده بود که در حدود چهارصد هزار جلد کتاب نفیس جهت استفاده دانشمندان و فضلا قرار داده بود که از بغداد و شام و بیروت و الجزیره بهدست آورده بودند. در جوار رصدخانه یک سرای عالی برای خواجه و جماعت منجمین ساخته بودند و مدرسه علمیهای جهت استفاده طلاب دانشجویان ساخته شده بود و این کارها مدت ۱۳ سال به طول انجامید، تا اینکه ایلخان هلاکوی مغولی در سال ۶۶۳ درگذشت. لیکن خواجه تا آخرین دقایق عمر خود مواظبت و اهتمام بسیار نمود که آن رصدخانه و کتابخانه از بین نرود و خللی در کار آنجا رخ ندهد.
یکی از دانشمندان مشهور آمریکا بنام فاندیک در یکی از تحقیقات خود می نویسد:‌ دانشمندان نجومی اروپا برای هر یک از کوههای کره ماه نامهایی از فضلای جهان را که خدمات شایسته‌ای به جهان علم کرده اند نام گذاری نموده اند از جمله یکی از کوههای کره ماه به نام خواجه نصیرالدین طوسی نامگذاری شده است.
● بعضی از کتب مشهور خواجه
۱) شرح اشارت ابن سینا
۲) تجرید الاعتقاد
۳) التذکره فی علم الهیئت بنام تذکره نصیریه
۴) تحریر المجسطی در هیئت و نجوم
۵) اخلاق ناصری
۶) اوصاف الاشراف در عرفان
۷) الادب ابوخیر للولد الضغیر با اشعار عربی و فارسی ازخود خواجه
۸) جواهر الفرائض - اصول علم فرائض و مواریث
۹) اساس الاقتباس در فن منطق
۱۰) بیست باب در اصطرلاب در علوم غریبه
۱۱) زیج ایلخانی
۱۲) مثلثات کروی
و همچنین رسالات و کتب متعددی در منطق و... از خواجه باقی مانده است. تالیفات خواجه به سال ۱۶۵۲ میلادی به زبان لاتین در لندن به طبع رسیده است و همچنین در مصر و هندوستان و ایران قسمتی چاپ شده است .
● وفات خواجه نصیرالدین طوسی
در سال ۶۷۲ هجری قمری خواجه نصیر با جمعی از شاگردان خود به بغداد رفت که بقایای کتابهای تاراج رفته را جمع آوری و به مراغه ارسال دارد اما اجل مهلتش نداد و در تاریخ ۱۸ ذی الحجه سال ۶۷۲ هجری قمری در بغداد دار فانی را وداع گفت و جسدش را به کاظمین انتقال داده و در جوار امامین همامین مدفون گردید.

منبع : روزنامه رسالت