استاندارد باز چیست؟

● تعریف استانداردهای باز
بروس پرنز، یکی از حامیان مطرح نرم افزار متن باز، این طور عنوان می کند که استاندارد باز چیزی بیش از یک ویژگی بوده و اصول استانداردها، فرایند ارائه و اجزای آنها چیزی هستند که استاندارد را باز (Open) می کنند. وی می گوید که استانداردها باید اصول دسترس پذیری را اجرا کرده و انتخاب کاربر را به بالاترین سطح ممکن برسانند. به علاوه هیچ گونه حق امتیاز، دزدی تبعیضی و غارتی نباید وجود داشته باشد. به منظور اطمینان از اجرای این اصول، گسترش استانداردهای باز، ارائه آنها به صورت زیرمجموعه و انجام برخی اقدامات، ضروری می باشد. سخنان پرنز در انجمنهای FOSS با استقبال گسترده ای مواجه شده است. اصول استانداردهای باز- بروس پرنز بروس پرنز اصول زیر را برای استانداردهای باز مطرح کرده است. او معتقد است که استاندارد باز چیزی بیشتر از یک ویژگی می باشد. اصول یک استاندارد، فرآیند ارائه و اجرای آن، چیزی است که استاندارد را به استاندارد باز تبدیل می کند. اصول ارائه شده توسط پرنز در زیر مطرح شده اند.
▪ اصل در دسترس بودن:
استانداردهای باز برای انجام بررسی و اجرا در دسترس می باشد.
▪ به حداکثر رساندن انتخاب کاربر:
استانداردهای باز، بازار رقابتی عادلانه ای را برای پیاده سازی استاندارد به وجود می آورند و موجب وابستگی کاربر به یک گروه یا تولیدکننده نمی شوند.
▪ عدم وجود حق امتیاز:
پیاده سازی استانداردهای باز، فاقد حق امتیاز یا هرگونه هزینه ای می باشد. ارائه گواهی تأیید توسط سازمان استاندارد شاید هزینه ای داشته باشد.
▪ عدم وجود تبعیض:
استانداردهای باز و سازمانهای ارائه دهنده آنها میان محصولات مختلف تبعیض قائل نمی شوند مگر از لحاظ انطباق آنها با استاندارد فنی. سازمانهای صادرکننده مجوز باید روش کم هزینه یا رایگانی را برای تأیید محصولات، ارائه کرده و خدمات تأیید خود را نیز ارتقا بخشند. - گسترش یا زیرمجموعه: استانداردهای باز را می توان گسترش داده و یا به صورت زیرمجموعه هایی ارائه نمود. با این وجود ممکن است که سازمانهای اعطاکننده مجوز از تأیید زیرمجموعه ها خودداری کرده و شرایطی را برای موارد توسعه یافته تعیین کنند.
▪ عملکردهای مربوط به غارت:
استانداردهای باز از مجوزهایی استفاده می کنند که با استفاده از روشهای استفاده و گسترش، مانع از تخریب استاندارد می شوند. مجوزهای ضمیمه شده به یک استاندارد ممکن است مطرح کردن اطلاعات مرجع را برای موارد توسعه یافته و وجود مجوزی را برای ایجاد، توزیع و فروش نرم افزار منطبق با موارد توسعه یافته الزامی کند. در غیر این صورت استاندارد باز از فرایند توسعه و گسترش ممانعتی به عمل نخواهد آورد. بروس پرنز به عملکردهای پیشنهادی مطرح شده برای ارائه و اجرای هر یک از اصول نیز پرداخته است.سیاست استانداردهای باز ایالات ماساچوست آمریکا آن را به عنوان خصوصیاتی تعریف کرده که برای سامانه هایی در دسترس عموم قرار داشته و توسط انجمن باز توسعه پیدا کرده و یک نهاد استاندارد نیز آن را تأیید می کند. چارچوب همکاری بینابین اروپایی (EIF) اتحادیه اروپا به نیازمندیهای موجود، این مورد را نیز اضافه کرده است که استانداردهای باز باید به رایگان یا با هزینه اندکی در دسترس قرار گرفته، نسخه برداری و توزیع باید بدون وجود حق امتیاز انجام شده و در استفاده مجدد از آن هیچ گونه محدودیتی نباید وجود داشته باشد. بنابراین تعریف پرنز با تعریف اتحادیه اروپا و ایالت ماساچوست مطابقت داشته است و این روش توسط بسیاری از سیاستمداران به عنوان مبنای سیاستگذاری مربوط به استاندارد باز استفاده شده است. سازمانهای دیگری مانند مؤسسه استاندارد ملی آمریکا (ANSI)، بخش استانداردسازی ارتباطات اتحادیه بین المللی مخابرات (ITU-T) و اتحادیه نرم افزارهای تجاری (BSA) نیز تعاریف و سیاستهای مربوط به استانداردهای باز را ارائه کرده اند. همه این سازمانها معتقدند که استاندارد باز باید برای پیاده سازی و توسعه در دسترس عموم قرار داشته باشد. به علاوه وجود حقوق مالکیت معنوی (IPR) برای در دسترس قرار گرفتن این استانداردها در شرایط یکسان با پرداخت هزینه منطقی یا به رایگان نیز ضروری می باشد.
بنابراین ما به این نتیجه رسیدیم که برخلاف وجود تعاریف و معانی متعدد استانداردهای باز، این استانداردها باید دارای شرایط زیر باشند:
▪ برای استفاده و بررسی در دسترس باشند.
▪ طی فرایندی ایجاد شده باشند که باز بوده و مشارکت افراد در آن نسبتاً آسان باشد.
▪ عدم وجود وابستگی به یک تولیدکننده یا گروه خاص
نمونه هایی از استانداردهای باز عبارتند از:
▪ پروتکل اینترنت/پروتکل کنترل فرایند ارسال (TCP/IP) بسته پروتکلهای شبکه ، ارائه شده توسط گروه مهندسی اینترنت (IETF).
▪ پروتکل ارسال ابر متن (HTTP)، پروتکل خدماتی ارائه شده توسط کنسرسیوم شبکه گسترده جهانی (W۳C) و سازمان بین المللی استاندارد (ISO).
▪ استاندارد کدگذاری یونیکد ارائه شده توسط کنسرسیوم یونیکد و ISO.
▪ واسط سامانه عامل قابل انتقال برای یونیکس (POSIX) ارائه شده توسط Open Group، مؤسسه مهندسین الکترونیک و برق (IEEE) و ISO. بسیاری از سازمانها با درک این مسأله که استفاده از استانداردهای باز، انعطاف بیشتری در انتخاب فناوری، تولیدکننده و محصول به وجود می آورد، تلاش می کنند که در حد امکان در حوزه IT از استانداردهای باز استفاده کنند. در محیط پیچیده و ناهمسان IT، هیچ فناوری یا تولیدکننده ای نمی تواند در همه زمینه ها، محصولاتی ارائه دهد در نتیجه توان ادغام سازی و هماهنگی از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. اکنون برخلاف گذشته، اطلاعات به صورت الکترونیکی ارسال و ذخیره می شود. یک سازمان فقط در صورتی می تواند در غیاب یک تولیدکننده یا فناوری از دسترسی به اطلاعات (بازیافت و ذخیره سازی) اطمینان حاصل کند، که از استانداردهای باز استفاده نماید. مؤسسه استاندارد ملی آمریکا ANSI استانداردهای باز را به صورت استانداردهایی تعریف کرده که توسط فرایندی ایجاد می شوند که در آن اتفاق نظر وجود داشته، نمایندگان افراد علاقه مند می توانند در آن شرکت کرده و به نظرات مطرح شده توسط اعضا و جامعه پاسخ داده می شود. به علاوه انجام بررسیهای گسترده در رابطه با استانداردهای اولیه و اظهار نظر در مورد آنها ضروری می باشد.
همچنین امکان ارائه درخواست پژوهش برای افرادی که احساس می کنند اصول استانداردهای باز در فرآیند تولید استاندارد اجرا نشده است، نیز وجود دارد. به علاوه ANSI تلاش کرده که بین کاربران استانداردها و افراد یا نهادهایی که IPR لازم را برای پیاده سازی استاندارد دارند نیز توازن ایجاد کند، بدین صورت که امکان دریافت هزینه منطقی مجوزها و تعیین ضوابط غیرتبعیضی مجوزها را توسط مالکین IPR فراهم کرده است. اتحادیه نرم افزار تجاری BSA، سازمانی تجاری و نماینده تولیدکنندگان نرم افزار تجاری است که ویژگیهایی را برای استانداردهای باز تعیین کرده است. بر این اساس استانداردهای باز باید بدون وجود هرگونه محدودیتی و به طور کامل برای درک بهتر استاندارد، ایجاد شده و به صورت رایگان یا با هزینه قابل قبولی، برای استفاده و پیاده سازی در دسترس قرار گیرند.
به علاوه حق اختراع لازم برای پیاده سازی باید توسط افرادی که به گسترش ویژگیها درهمه محصولات پرداخته اند بر اساس ضوابط غیر تبعیض آمیز و معقول (RAND) به رایگان یا با هزینه مناسبی در دسترس عموم قرار بگیرند. بخش استانداردسازی ارتباطات اتحادیه بین المللی مخابرات ITU-T درباره استانداردهای باز از تعریفی استفاده کرده که نشان دهنده اجزای اصلی مطرح شده توسط ANSI می باشد. بنابر تعریف ارائه شده توسط ITU-T استاندارد باز، استانداردی بوده که در دسترس عموم قرار داشته و از طریق یک فرایند مشارکتی و توافقی توسعه یافته و حفظ می شود. این استاندارد باید در فرآیندی ایجاد شود که مشارکتی و توافقی بوده و برای مشارکت افراد علاقمند، باز می باشد. دارائیهای معنوی لازم برای پیاده سازی استاندارد باید به صورت رایگان یا دریافت هزینه معقولی یا تحت دیگر شرایط منطقی مانند پرداخت خسارت مالی در دسترس همه کاربران در گوشه و کنار دنیا قرار بگیرند.
ذکر این مطلب ضروری به نظر می رسد که استفاده گسترده از یک استاندارد لزوماً به معنای باز بودن آن نیست. نمونه های متعددی در صنعت IT وجود دارند (مانند قالب مستندات قابل انتقال یا PDF متعلق به Adobe Inc، قالب فایل نمایش Power Point مایکروسافت) که در آنها از برخی از فناوریها یا قالبهای فایل/داده هایی که با محصولات متداولی همراه هستند به صورت گسترده استفاده شده است. در نتیجه به یک استاندارد بالفعل تبدیل می شود یعنی استانداردی که با استفاده و پذیرش گسترده به وجود می آید. با این وجود از آنجایی که این روند اغلب بر اساس فناوری یک بخش خاص (یک گروه بسته یا یک فروشنده ) بوده و توسط آنها کنترل می شود، در نتیجه به عنوان یک استاندارد باز در نظر گرفته نمی شود. استفاده از این محصول به عنوان یک استاندارد مشکلاتی را نیز به همراه دارد زیرا برای مشارکت کاربر در فرایند توسعه، ساز وکاری وجود نداشته و در مورد عدم انحصاری شدن محصول یا فناوری توسط ارائه دهنده آن نیز تضمینی وجود ندارد.
در برخی از موارد مالک محصول/فناوری با این مسأله موافقت می کند که محصول خود را به یک سازمان تعیین استاندارد بین المللی ارائه دهد که در نتیجه به یک استاندارد باز تبدیل می شود.در برخی از مواقع دولتها و سازمانها باید به این مساله توجه کنند که برخی از استانداردهای بالفعل مانند PDF به صورت گسترده و قابل قبولی دارای مجوز بوده و به کار برده می شوند در نتیجه پشتیبانی موقت از چنین استانداردهایی به عنوان بخشی از برنامه همکاری بینابینی سازمان یا دولت، منطقی به نظر می رسد. نادیده گرفتن چنین استانداردهایی به عنوان یک قانون، حقیقتاً باعث به وجود آمدن اختلال در همکاری بینابینی می شود به ویژه اگر هیچ گونه استاندارد باز جایگزینی برای این استانداردها وجود نداشته باشد.

www.ictna.ir

منبع : روزنامه ابرار اقتصادی