وارث موج نو

باربه شرودر (متولد ۱۹۴۱ در تهران) فعالیت سینمایی اش را به عنوان بازیگر و تهیه کننده در اوایل دهه ۶۰ در کشور فرانسه و در کنار بزرگان موج نو فرانسه ژان لوک گدار و ژاک ریوت و خصوصاً اریک رومر آغاز کرد. پدر شرودر زمین شناس و مادرش پزشک بود و شرودر به واسطه سرمایه یی که از جانب خانواده نصیبش شده بود کمپانی فیلمسازی شخصی خود را در ۲۳ سالگی تاسیس کرد؛ جایی که بسیاری از فیلم های مهم موج نو فرانسه در آنجا ساخته شد. چهار بخش از مجموعه «شش داستان اخلاقی» اریک رومر (رمانس کوتاه «نانوای مونسیو» ۱۹۶۳)که خود شرودر در آن ایفای نقش می کند، «زندگی سوزان»(۱۹۶۳)، «نادیا در پاریس» (۱۹۶۴)، کمدی درام «کلکتور» (۱۹۶۷)، «شب من نزد مود» (۱۹۶۹)، مستند «مدیترانه» (۱۹۶۳)فولکر شلوندورف و ژان دانیل پوله از جمله فیلم هایی است که تهیه کنندگی آنها را شرودر بر عهده داشت (و نیزحضور در کمدی درام شش اپیزودی «شش در پاریس» (۱۹۶۵)، کمدی درام «سربازان» (۱۹۶۳) ژان لوک گدار).
در سال ۱۹۶۹ شرودر تصمیم گرفت به کارگردانی روی آورد و اولین فیلم خود درام بی نظیر «More» را ساخت؛ فیلمی درباره اعتیاد هروئین که در سرتاسر اروپا مورد تمجید قرار گرفت. داستان فیلم در جزیره ایبیزا می گذرد، بازی درخشان میمسی فارمر و موسیقی درخشان پینک فلوید و سبک استادانه شرودر به سرعت او را در میان مخاطبین سینما به عنوان هنرمندی قابل تامل معرفی ساخت. این فیلم به خاطر صحنه های جنجالی اش در فرانسه با سانسور شدیدی مواجه شد (فیلم از ۱۱۷ دقیقه به ۸۱ دقیقه کوتاه شد). شرودر پس از ساخت چند مستند کوتاه در سال ۱۹۷۲ درام اکشن «دره» را ساخت و این بار نیز موسیقی فیلم را پینک فلوید کار کرد که حاصل آن آلبوم Obscured By Clouds بود. شرودر جسارت خود درباره مضامین اخلاقی دوران معاصر را در این فیلم به کار می گیرد، فیلمی پیرامون کنکاش در درونمایه های آزادی جنسی و ... که به مدت پنج سال نمایش آن ممنوع بود.
دهه ۷۰ اوج فعالیت شرودر بود؛ تهیه کنندگی ۱۰ فیلم از جمله «زانوی کلر» (۱۹۷۰/ اریک رومر)، «عشق در بعداز ظهر» (۱۹۷۲/ اریک رومر)، «سلین و جولی به قایق سواری می روند» (۱۹۷۴/ ژاک ریوت)، «مارکی فون او» (۱۹۷۶/ اریک رومر)، «رولت چینی» (۱۹۷۶ / فاسبیندر)، «پارسوال» (۱۹۷۸/ اریک رومر) و ایفای نقش در چهار فیلم «OUT ۱: noli me tengere» (۱۹۷۱/ ژاک ریوت)، «OUT ۱: Spectra» (ژاک ریوت / ۱۹۷۲)، «سلین و جولی به قایق سواری می روند» (۱۹۷۴/ ژاک ریوت)و «روبرته» (۱۹۷۹ / پی یره زوکا). تعامل شرودر با روشنفکران و سینماگران موج نو فرانسه و آلمان، او را به شخصیتی فراتر از یک سینماگر بدل کرد.
در سال ۱۹۷۴ باربه شرودر فیلم مستندی را درباره زندگی دیکتاتور اوگاندا «ژنرال ایدی امین» ساخت و خود را به عنوان یک مستندساز سیاسی چهره کرد. سپس در سال ۱۹۷۶ درام «معشوقه» را با بازی ژرارد دوپاردیو و بوله اویگر (نامزد شرودر که پس از بیست و پنج سال نامزدی سپس با یکدیگر ازدواج کردند) ساخت. «کوکو، گوریل سخنگو»(۱۹۷۸) فیلم مستند دیگر مهم شرودر محسوب می شود؛ مطالعات علمی دکتر پنی پترسون روی گوریلی به نام کوکو که انگلیسی را به خوبی می فهمد و ترانه های امریکایی می خواند. نما های بدیع نوستر آلمندروس فیلمبردار فیلم، این فیلم شرودر را به عنوان نمونه یی آوانگارد در این ژانر اعتبار می بخشد. درام «فصول» (۱۹۸۴) براساس نوولی از استیو بایز فیلم بعدی باربه شرودر بود. شرودر سپس راهی امریکا شد و فیلم مستند «نوار های چارلز بوکوفسکی» (۱۹۸۵) را ساخت که درباره زندگی، کودکی و سبک نگارش این نویسنده بزرگ امریکا بود. فیلم با استقبال بی نظیری مواجه شد که برخی معتقدند اهمیت بوکوفسکی در آن سال ها موجب اعتبار یافتن این فیلم شد. سپس شرودر به فیلمسازی در هالیوود رغبت نشان داد؛ کمدی درام «Barfly» (۱۹۸۷/ نامزد نخل طلای کن) با بازی میکی رورک و فی داناوی که بر اساس داستان زندگی چارلز بوکوفسکی است ؛ درام «بخت برگشتگی» (۱۹۹۰ / نامزد جایزه اسکار و گلدن گلوب) بر اساس کتاب آلن درشوویتس با بازی جرمی آیرونز (که به خاطر ایفای نقش کلاوس فون بولوف برنده جایزه اسکار شد) ؛ «زن سفیدپوست مجرد» (۱۹۹۲) بر اساس رمان جان لوتز، تریلری با بازی درخشان بریجیت فوندا و جنیفر جیسون لی، درام جنایی «بوسه مرگ» (۱۹۹۵) با بازی ساموئل ال جکسون، هلن هانت و نیکلاس کیج، درام هنرمندانه «پیش و پس» (۱۹۹۶) با بازی مریل استریپ و لیان نیسون و ادوارد فورلانگ که اقتباسی است از نوول روسلن براون؛ تریلری اکشن نه چندان موفق Desperate Measures (۱۹۹۸) با حضور اندی گارسیا، مایکل کیتون. در سال ۱۹۹۸ شرودر یکی از موفق ترین و بهترین درام های جنایی خود را خلق کرد؛ «بانوی قاتلین ما» بر اساس نوول فرناندو والاخو. فیلم بعدی شرودر باز هم تریلری جنایی نئونوآر بود، «قتل از روی شماره» (۲۰۰۲) که تقریباً بر اساس ماجرای هولناک دبیرستان کلمباین ساخته شد. آخرین فیلم شرودر (که در جشنواره امسال فیلم فجر به نمایش درخواهد آمد) مستند قابل ستایش و کم نظیر «وکیل مدافع شیطان» (۲۰۰۷) است، فیلمی که از دیدگاه قاضی «ژاک ورژه» به موضوع «تروریسم» طی پنجاه سال گذشته می پردازد. بسیاری از منتقدین بر این عقیده اند که این فیلم تاکنون بهترین فیلم مستند هزاره سوم بوده است. ضمن آنکه موسیقی درخشان آریاگادا نیز بر ممتازی فیلم افزوده است.
● وکیل مدافع وحشت
باربه شرودر سی و سه سال پس از شاهکار مستندش «ایدی امین دادا» (۱۹۷۴) یک بار دیگر به سینمای مستندی رو آورده است که طی چند ساله اخیر ملاحظه خیل کثیری از سینماگران را به خود جلب کرده است. مستند حیرت انگیز جدید شرودر، ورای مرز های سیاسی و محکمه های قضایی، بدنبال شخصیتی می رود که در جامعه و سیاست برخی از کشورها نقش قابل توجهی داشته است. قاضی مرموزی به نام ژاک ورژه که فعالیت سیاسی اش را از نبرد های استقلال طلبی الجزایر - با دفاع کردن از یک زن الجزایری جمیلا بوهیرد که در سال ۱۹۵۶ در کافه فرانسوی ها عملیاتی تروریستی انجام داد و یازده نفر را کشت- آغاز کرد. ورژه با این زن ازدواج کرد، پس از یک دهه بی خبری از وی یکدفعه سروکله اش (اواسط دهه شصت) با دفاعیات آتشین اش از قوانین مذبوح ترور و تروریسم پیدا شد، خود را یک مائوئیست معرفی کرد و باز همه را شوکه کرد. شرودر به موازات سیر در زندگی این فرد، گروه ها و گروهک های تروریستی مختلف جهان را مطرح می کند و به خاستگاه های آنها نقب می زند.
شرودر با تفحص در مصاحبه های مختلف، با تلاشی متهورانه و به کارگیری تدوینی تند و تیز از شبکه زیرزمینی حجاب برمی دارد که در جهت کمک به عملیات ها و اقدامات خرابکارانه برمی آید. داستان شرودر نه تنها شخصیت ورژه را برملا می سازد بلکه دستان نسلی را که همدردی های بشردوستانه را هدف قرار می دهند و با اعمال نفوذ و ترفند های مبتنی بر هارور (وحشت)، این اقدامات و جریان ها را در جهت رسوایی و انحراف سوق می دهند، رو می کند.
نبرد الجزایر، گروگانگیری اسرائیلی ها در المپیک مونیخ، یورش به نشست اوپک در سال ۱۹۷۵ و خیلی از عملیات تروریستی، آدم ربایی، هواپیماربایی و... در فیلم شرودر مطرح می شود. در این فیلم از راز رفاقت و دوستی ورژه با خونخوار مشهور کامبوجی پل پوت و کارلوس مشهور به شغال، نازی مخوف کلاوس باربیه، تروریست های مشهور ماگدالنا کوپ و آنیس ناکاچه پرده برداشته می شود. فیلم ۱۳۸ دقیقه یی شرودر، تاریک ترین مسیر های تاریخ را برای تنویر پنهانکاری های این چهره بحث برانگیز جهان طی می کند تا «تروریسم کوری» را که در روابط شوکه کننده تاریخ نقش بسزایی داشته است، عیان سازد. اسلوب مستندسازی شرودر کامل و کاملاً ابژکتیو است و سعی و سماجت تلاش او قابل توجه است. نمونه جسارت این کارگردان فرانسوی در جا هایی مشخص می شود که او را در گفت وگو با سران نهضت الجزایر، چپی های اخیر اروپا و تروریست مشهور ونزوئلایی کارلوس (با تلفن) می بینیم. در میان تمامی عینیت بخشی های شرودر، تنها مولفه فیلم که اندکی جنبه اعمال شدگی دارد موسیقی خورخه آریاگادا است که به فیلم امبیانس یک تریلر را وارد می کند.

س. الف

منبع : روزنامه اعتماد