چالش های شاهزاده جوان

برای شاهزاده جوان هیچ اتفاقی بدتر از این نبود كه در پهلوی راست وچپ او دو حكومت رقیب قد برافرازند، اما این نتیجه یك قمار سیاسی بودكه عبدالله دوم در دوواقعه بس مهم انتخابات عراق وفلسطین بدان دست زد. بازیگر بزرگ خاورمیانه اكنون به بازنده اصلی درحوادث خاورمیانه تبدیل شده است.
تاكنون سهم خاندان هاشمی از بازار سیاست خاورمیانه بحران و چالش بوده است واین راهی است كه شاهزاده جوان انتخاب كرده است.
امروز در گذر از بندرعقبه نه از حضور سرمایه گذاران خارجی نشانی می یابی نه از كاروان بزرگ كامیونهایی كه روزگاری نه چندان دور منابع تغذیه دوجبهه فلسطین وعراق بودند. تنشهای سیاسی، تجارت را درسرزمینی كه شاهرگ آن بازارچه های مرزی هستند به شدت كساد كرده است واین علتی ندارد جز اینكه بازیگران سیاسی در امان تغییر كرده اند.
شش سال پس از جابه جایی قدرت در امان،اردنیها اكنون آرام آرام تأثیرات گردش قدرت را بر زندگی اجتماعی خود حس می كنند. هفت سال سیاست و حكمرانی به آزمون و خطا گذشته است و گردونه سیاست در امان هنوز بر مدار آزمایش و خطا می چرخد.
چهره زندگی در اردن امروز شباهت خیلی اندكی به دوران رفاهی شاه حسین دارد. پسر بر جای پدر نشسته است اما سیاست شاهزاده جوان گرهی از اقتصاد بحران زده اردنیها نگشوده است. عبدالله دوم به ظاهر همان راه اسلاف خود را می رود. او متحداستراتژیك آمریكا است ودوستی امان با تل آویو را همچنان حفظ كرده است. اما دیپلماسی او به نتایج و برآیندی غیر از میراث سیاسی پدر انجامیده است.
اگر دیروز دیپلماسی منبع ارتزاق جامعه شش میلیونی اردن بود، اكنون سیاست خارجی به میدان زورآزمایی سیاسی تبدیل شده است. جای آن رجال عملگرای ایام جنگ سرد را سیاستمدارانی جوان گرفته اند كه آرزوهای خود را درالگوی نو ظهوری از ایدئولوژی پان عربیسم می جویند. حاكمان جدید بر اندام آن حكومت سكولار لباسی از ایدئولوژی عروبت پوشانده اند، شاهزاده جوان پرچم اتحاد اعراب رابر افراشته است و اعراب سنی را به جبهه آرایی در برابر شیعیان فرا می خواند، پرچمی كه سالهاست در جنبش محافظه كاری عرب به دست شاه حسین و سلاطین سكولار عرب بر افتاده است.
به هر تقدیر نسل جدید حكمرانان امان سیر و سلوكی متفاوت پیش گرفته اند. عبدالله دوم بویژه در سه سال اخیر كه خاورمیانه به آزمایشگاه اراده سیاستمداران عرب تبدیل شده در نقش حاكمی تكرو و جنجالی ظاهر شده است. حاكمی كه بر خلاف ذائقه امروز عرب سودای آن داردكه دیپلماسی راباچاشنی نزاع وكشمكش پیش برد. چندانكه امروزپای اردن را به چندین محور نزاع كشانده است.
روزی اورا در نقش مخالف سرسخت جریان مقاومت اسلامی می بینیم و روزی دیگر در كسوت همسایه ای جاه طلب كه به تقابل با برادران عرب خود در غزه وبغداد رفته است. گاهی دست در دست قدرتهای فرامنطقه ای به مقابله ایران وسوریه می آید وگاهی دیگر لباس منجیان رابه تن می كند و در نقش میانجیگران دعواهای بزرگ، تهران و واشنگتن را به پای میز مذاكره فرامی خواند.
این چنین است كه سیاست ودیپلماسی در امان امروز تعریف و منطقی متفاوت از ریاض، دمشق و قاهره دارد. رفتارهای عبدالله دوم آهنگی مجزا از اركستر سیاسی اعراب دارد. شمایل سیاسی این حاكم جوان با لژیونهای دهه ۵۰و۶۰عرب بیشتر همخوانی داردتا رجال محافظه كارعرب در قرن۲۱.
در ایامی كه رهبران عرب در مسیر كاستن از دخالت آمریكا در خاورمیانه گام بر می دارند او از گلوگاه اردن برای نظامیان آمریكایی راه می گشاید تا جایی كه بنا به دستوراو مجلس سفلای پارلمان اردن پیش نویس موافقتنامه ای جنجالی را تصویب می كند كه بر اساس آن شهروندان آمریكایی از تعقیب قضایی برای جنایات جنگی مصون شوند.
عبدالله دوم حتی از این ابایی ندارد كه بر خلاف سنت امروز اعراب دروازه های بندر عقبه را به روی تروریستهاو گروههای مطرود منطقه بگشاید، چنانكه روزی میزبان فراریان منافقین می شود وبه استقبال خواننده مخصوص رجوی می رود و روزی دیگركمر به اخراج فرزندان اصلی اردن _فلسطینیان _ ازخانه ودیارشان می بندد. یا با پا گذاشتن بر احساسات اعراب موافقت می كند به دو دختر صدام و ۹ فرزند آنها اجازه دهد تحت حفاظت دولت به این كشور بازگردند.
به این ترتیب اندیشه های بلند پروازانه عبدالله دوم جامعه فقیر اردن رادر خاورمیانه جدید با رشته انبوهی ازمناقشات سیاسی دست به گریبان كرده است.
براستی آیا رشته زمامداری در سومین بازمانده خاندان هاشمی با خطراز هم گسیختگی روبرواست؟ این سؤال بسیاری از سیاستورزان هوشیار عرب است كه موج تحولات اردن پس از مرگ شاه حسین رابا اضطراب دنبال می كنند. آرام ترین پایتخت جهان عرب در پس جنگهای چهارگانه اكنون در آسمان خودتوده ای از ابرهای تیره را می بیند.
اردن دوران ملك عبدالله كه از ۱۹۹۹ بر تخت قدرت تكیه زد،شاید در میان جوامع عربی مبهم ترین چشم انداز رادارد. تنها دستاورد او از همپیمانی پر دردسربا نو محافظه كاران واشنگتن این بوده كه اردن در سال ۲۰۰۰ میلادی در سازمان تجارت جهانی پذیرفته شد.دولت عبدلله دوم در ششمین سال خود اكنون با چالشهای چند سویه ای مواجه است كه در این مجال برخی از مهمترین مسائل گریبانگیر او را از نگاه می گذرانیم:
●جبهه مخالفان داخلی
عبدالله دوم در عرصه داخل با دو رشته از مخالفتها ومخالفان روبرواست: گروهی كه برای آزادی سیاسی و اصلاح در نظام پلیسی امان مبارزه می كنند و خواهان تغییر اساسی در سیاستهای داخلی وخارجی او هستندوگروهی دیگر كه همنوا با بنیادگرایان، حكومت امان را در لیست سیاه خود و در ردیف نظامهای نامشروع قرارداده است. اینان ازافراط حكومت امان در همپیمانی با آمریكا و رژیم صهیونیستی عاصی هستند و امان را پایگاه اصلی ستیز با اسلام گرایان می شناسند.
در حالی كه دسته اول احزابی دیرپا ونام آشنا در عرصه خاورمیانه است وفعالیتی علنی وقانونی داردجریان دوم نیرویی نوپدید،مسلحانه ومخفی است. نمودهای مبارزات گروه اول اجتماعات قانونی و حركتهایی است كه در دانشگاهها، خیابانها و پارلمان اردن جریان دارد ومصادیق حركت گروه دوم حملات مسلحانه به مراكز ومقامات است كه بزرگترین آن در نهم نوامبر دیده شد. (شامگاه چهارشنبه، ۹ نوامبر، در برابر سه هتل هایت، رادیسون و دیز این در امان، كه از مراكز اقامات جهانگردان خارجی است، انفجارهای شدیدی روی داد كه در نتیجه آن، تاكنون كشته شدن شصت و هفت نفر و زخمی شدن حدود سیصد نفر گزارش شده و به ساختمان هتل ها خسارات گسترده ای وارد آمد.)به هر حال در میان دولتهای عرب، حاكمان اردن یكی از فعالترین و قویترین جبهه اپوزیسیونی را پیش رو دارند. دو شاخه بزرگ عمل اسلامی واخوان المسلمین پس از پیروزیهای همكیشان خود در انتخابات های مصروفلسطین بانیرویی تازه سیاستهای دولت رابه چالش می كشند. عمل اسلامی در پارلمان اردن سكوی جدید برای تقابل با قدرت فراهم كرده است وتوانسته جمع زیادی از مردم ناراضی رابه سطح خیابانها بكشاند.
اما دردسر تازه حكومت امان تهدیدات فزاینده ای است كه گروههای شبه نظامی و شاخه های القاعده متوجه او كرده اند. این واقعیت به اندازه كافی خوفناك است كه القاعده هنگ بزرگی از سربازان انتحاری خود را از میان شهروندان ناراضی ملك عبدالله برگزیده است و در مرحله جدید عملیات خونین این جریان تنها نام یك اردنی به گوش می رسد: ابومصعب زرقاوی، فردی كه گفته می شود اسامه بن لادن پرچم رهبری این جریان رادردست او سپرده است.
اردنیهایی كه اكنون رشته فرماندهی القاعده رادردست گرفته اند در هرفرصتی پیامی از هشدار ونفرین به امان مخابره كرده اند. عملیات نهم نوامبر نخستین نشانه آشكار از حركت القاعده برای كشاندن دامنه عملیات به درون خاك اردن بود.
اما هراس از آینده آنگاه در چشمان شهروندان اردنی می نشیند كه حكومت اردن بر خلاف همه حكومت های عرب هیچ گامی برای فرونشاندن آتش نارضایتی ها برنمی داردكه حتی در مسیر تیز كردن چاقوی آنها حركت می كند.همه سیاستهای امان در قبال فلسطین - عراق وجهان اسلام آهنگی از مقابله لجبازانه با احساسات مسلمانان داردواینكه حكومت عبدالله، اردن را به جزیره امن ومركز لجستیك آمریكاییها برای پیشبرد عملیاتهای نامشروع در آورده است.
از این روست كه ناظران واقع بین عرب ارتباطی عمیق میان سیاستهای ستیزه آمیز امان با اقدامات گروه زرقاوی قائل هستند، چندانكه پس از عملیات انتحاری نهم نوامبر اردن این تحلیل بر پیشانی جراید عرب نشست كه: چه وجه اشتراكی میان عبدالله دوم شاه اردن و ابومصعب الزرقاوی همشهری اش وجود دارد؟ آیا یك معركه و هدف مشترك آنها را متحد كرده است ؟ آیا این دویك دیدگاه درباره اوضاع عربی وچالش های پیش رو دارند؟ آیا زبان سیاسی و مفاهیمی كه به آن استناد می كنند، همسو و نزدیك به هم است؟ روزنامه السفیر آن روزها نوشت: به نظر می رسد اینها سؤالات عجیبی باشند اما پیش ازهرگونه نتیجه گیری یادآوری گفته های شاه اردن به روزنامه نیویورك تایمز خالی از لطف نیست، شاه اردن از آنچه ظهور هلال شیعه درامتداد ایران تا عراق، سوریه و لبنان نامیده، هشدار داده است و گفته است این هلال موازنه ژئواستراتژیك را میان شیعه و سنی برهم خواهد زد و منافع آمریكا و هم پیمانانش را تهدید خواهد كرد. این تحلیلگر عرب یادآورشد: از زمان اشغال عراق توسط نیروهای ائتلاف به رهبری آمریكا، اردن به پایگاهی برای گسیل نیروهای خارجی به عراق مبدل شده است كه پس از پرواز به اردن از راه زمینی عازم عراق می شوند.
به هر حال اكنون این نظریه در ذهن ناظران قوت گرفته است كه عبدالله چالشی سخت ازناحیه لشگر اردنیهای القاعده در پیش داردوبا استقرار دولت جدید وبرقراری آرامش در عراق باید در انتظار كوچ نیروهای القاعده به سمت امان نشست. درهمین باره گروه بحران های بین المللی (آی سی جی) نوشت: «برای تقلیل قطعی خطر حملات تروریستی در آینده كه از جوشش نارضایتی های مردم قوت می گیرد اردن باید به وعده های اصلاحات سیاسی كه از مدت ها پیش داده شده عمل كند. »
اما ملك عبدالله حتی به توصیه های دوستان خود نیز اعتنا نكرد و دستور دادمبارزه قاطعی بر علیه مخالفانش آغاز شود.وی در پیامی خطاب به معروف البخیت، نخست وزیر تازه اردن، نوشت حملات اخیر عزم اردن برای اعمال مقابله با افراطیون را راسخ تر كرده است.
او رشته این مبارزه را كه خود نام اصلاحات برآن نهاده است به جنجالی ترین فرد خاندان حكومت سپرده است. بخیت، ۵۸ ساله، تا چندی پیش كه به عنوان مشاور امنیت ملی به امان فراخوانده شد، سفیر اردن در اسرائیل بود. وی سه سال نیز سفیر اردن در تركیه بوده است.او سرلشگر بازنشسته ارتش اردن است و بر امضای پیمان صلح اسرئیل و اردن در سال ۱۹۹۴ نظارت داشته است. وهمین انتصاب نیز موج اعتراضها رادو چندان گسترش داد.
●بازی با آتش در فلسطین
اما رشته های پیچیده وخطرساز چالش عبدالله در بافت چند گانه اجتماع اردن پنهان است، آنجا كه ۸۰درصد جامعه پنج ونیم میلیونی اردن را فلسطینیان تشكیل می دهند. به باور قاطبه ناظران كانون اصلی شكاف آینده حكومت وجامعه اردن ازاین نقطه عبور می كند.
جامعه اردن در خط مقدم بحران فلسطین است و هر فعل وانفعالی در آنسوی كرانه باختری نخستین بازتاب خود رادر امان آشكار می سازد. از همین روست كه كارشناسان خاورمیانه از فردای پیروزی حماس وشكست دوستان عبدالله در غزه خبر از حوادث بزرگ در درون جامعه اردن داده اند و اعلام كرده اند او اكنون پس از اسرائیل به دومین اهرم فشار و تحریم فلسطینیان تبدیل شده است در وضعیتی كه حتی محافظه كارترین دولتهای عربی تصمیم به همراهی حماس گرفته اند اردن از كابینه حماس خواست طرح صلح اعراب را كه بر اساس آن به ازای به رسمیت شناخته شدن اسرائیل، نیروهای صهیونیستی از مناطق اشغالی سالهای ۱۹۶۷ و ۱۹۷۳ در زمان جنگ اسرائیل با اعراب خارج خواهد شد، بپذیرد.
امان به این نیز بسنده نكرد. دولت اردن اعلام كرد سفر وزیر امورخارجه تشكیلات خودگردان فلسطین به این كشور را لغو می كند.«ناصر جوده»، سخنگوی دولت اردن گفت: «سفر محمود الزهار كه قرار بود برگزار شود تا اطلاع ثانوی لغو شده است».
امان مدعی شد برخی از اعضای حماس به قاچاق اسلحه به داخل اردن مشغول هستند. تصمیم عبدالله درباره حماس كه ریشه آشكار در مطالبات آمریكا واسرائیل داشت به این صورت بزرگترین پل پشت سر امان را تخریب كرد. حماسیها با این حركت غریب امان مدارا كردند، اما آتش اختلاف همچنان در خاكستر پنهان مانده است. در پاسخ این بی مهریها تنها «محمود الزهار» وزیر امورخارجه فلسطین گفت كه جنبش مقاومت اسلامی (حماس) هیچ ارتباطی با مشكلات امنیتی اردن و انبار سلاح و مهماتی كه دولت اردن از كشف آن خبر داده است ندارد.
وی با رد ادعای دولت اردن در ارتباط دادن عوامل خرابكار این كشور با جنبش حماس، گفت: این ادعا سراسر كذب است و صحت ندارد. ابوزهری نیز گفت: ما از شیوه ای كه دولت اردن برای توجیه لغو سفر محمود زهار، وزیر امورخارجه فلسطین، استفاده كرد، متأسفیم.
●چنگ نزاع به چهره قدرت های منطقه
اما رشته دیگر منازعات را عبدالله در روابط با سه كشور ایران، عراق وسوریه سازمان داده است.
امان كه در حوادث عراق خودرا بازنده دید فردای پیروزی شیعیان دست اتحاد به دشمنان تهران ودمشق داد. لذا همنوا با كاخ سفیدشاهد اتهام بی سابقه ملك عبدالله دوم شاه اردن علیه ایران و سوریه بودیم، مبنی بر دخالت این كشور در امور عراق كه طی آن از تلاش ایران برای تشكیل یك هلال شیعی متشكل از عراق، سوریه، لبنان سخن رانده و اعلام كرد كه تشكیل این هلال ثبات كشورهای خلیج (فارس) را كه اقلیت ساكنان این كشورها را شیعه تشكیل می دهند، با تهدید روبرو می كند و به دنبال اوهانی الملقی، وزیر خارجه اردن، ایران را متهم به تلاش برای خراب كردن روابط اردن و عراق كرد. حاصل این سیاست امان موجی ازتنش بود كه روابط اردن با همسایگان و دولتهای منطقه را فراگرفت تا حدی كه دولتهای عراق و اردن ۱۹ مارس با بالا گرفتن تنش در روابط این دو همسایه، سفرای خود را از كشور یكدیگر فراخواندند. گروهی از شیعیان عراقی، مقابل سفارت اردن در بغداد دست به تظاهرات زدند و پرچم اردن را به آتش كشیدند تهران و دمشق نیز به تجدید نظر اساسی در مراودات خود با امان دست زدند و به این ترتیب امان در مسیری گام نهاد كه ویژگی آن چالش، نزاع وخصومت است.

نادر فیروزی

منبع : روزنامه ایران