شغل، اعصاب مرا ریخت به هم

با وجود گستردگی تنش‌‌های شغلی ناشی از فشارهای روانی در محیط‌‌های شغلی و ابهام در تعریف وظایف شاغلان بخش‌‌های اداری، هیچ آماری از میزان تنش‌‌های شغلی كارمندان در ایران وجود ندارد.
تنش‌‌های شغلی یكی از مهم‌ترین عوامل روانی مخل سلامت است كه بر اساس تعریف انستیتو سلامت و ایمنی شغلی هنگامی بروز می‌كند كه میان نیاز‌‌های شغلی، توانایی‌ها، قابلیت‌ها و خواسته‌‌‌های فرد هماهنگی نباشد. حجم كاری زیاد، سرعت كاری بالا و حمایت نكردن اجتماعی از جمله مهم‌ترین عوامل تنش‌‌های شغلی هستند. تغییرات در محیط كار، ارتباطات ناكافی و تعارض‌‌های میان پرسنلی، مسائل مرتبط با پیشرفت شغلی مانند نبود فرصت پیشرفت، مسوولیت‌‌های جدید فراتر از سطح آموزش و ترس از بیكاری، همچنین مسائل مرتبط با نقش فرد در محیط كار مانند ابهام نقش، اختیار كم در كارها و نبود امكان ابتكار و خلافیت از جمله مهمترین عوامل تنش شغلی در محیط‌‌های كاری محسوب می‌شوند. بار كاری زیاد یا كم هم از نظر كمی و هم كیفی و مسوول بودن در قبال زندگی و سلامت دیگران و نیز كاركردن شیفتی نیز از جمله عوامل مهم تنش در محیط‌های كاری است. علاوه بر این عوامل مواجهات فیزیكی، شیمیایی، بیولوژی، ارگونومی و مسائل زیست محیطی نیز جزو عوامل تنش آفرین شغلی محسوب می‌شوند با این تفاوت كه عوارض جسمی آنها بارزتر از عوارض روحی است.
رئیس سابق مركز سلامت محیط و كار وزارت بهداشت درباره وضعیت تنش‌‌های شغلی كارمندان در ایران می‌گوید: بررسی‌‌هایی كه تاكنون در وزارت بهداشت و سایر سازمان‌های مرتبط، درباره تنش‌‌های شغلی شاغلان در ایران شده است بیشتر در محیط‌‌های صنعتی و درباره كارگران شاغل در این مراكز است و بررسی چندانی درباره تنش‌‌های شغلی در محیط‌‌های اداری انجام نشده است. عوامل زیان آور محیط‌‌های كاری كه سلامت پرسنل را به خطر می‌اندازد بسیار متعدد است اما در تحقیق‌ها و پژوهش‌‌های علمی انجام شده بیشتر عوامل فیزیكی مانند سر و صدا و نور، عوامل شیمیایی، عوامل بیولوژیك و عوامل ارگونومی مورد بررسی قرار گرفته است و عوامل روانی و تنش‌‌های شغلی دیگر كه گستردگی فراوان‌تری هم دارند و به خصوص در محیط‌‌های اداری گسترش زیادی دارند، تاكنون مورد بررسی دقیق قرار نگرفته است.
بر اساس آمارها و بررسی‌‌های موجود، سر و صدا در محیط كار بیشترین عامل مخل سلامت كارگران در ایران است و بیش از ۳۰ درصد كارگران در ایران به علت سر و صدای بیش از حد مجاز دچار ناراحتی و بیمار‌‌های مختلف از جمله اختلالات شنوایی می‌شوند.
به گفته دكتر علی اصغر فرشاد، بعد از سر و صدا، عوامل شیمیایی به عنوان عامل دوم مخل سلامت كارگران در ایران مطرح است و حدود ۲۲درصد كارگران ایران از این نظر دچار آسیب می‌شوند و در معرض خطر قرار دارند اما درباره عوامل روانی كه بسیار گسترده تر هستند هیچ آماری نداریم. تنها آماری كه از نظر فشار‌‌های روانی در كشور وجود دارد این است كه به طور متوسط تقریبا در هر خانواده یك نفر مشكل بهداشت روان دارد بنابراین حدود ۱۴ میلیون ایرانی با مشكلاتی از نظر سلامت روان مواجه هستند اما این مسأله با فشارها و تنش‌‌های محیط كار متفاوت است. در كشور ما بر اساس قانون كار، دولت ملزم به ارائه خدمات بهداشتی و مراقبتی از نیروی كار است و با وجودی كه اقداماتی هم در این زمینه برای كارگران انجام شده است، به رغم ماده ۵۲ قانون استخدامی كشور كه دولت را متعهد به تامین سلامت كارمندان می‌كند، متاسفانه تاكنون اقدام مناسبی برای بهداشت شغلی كارمندان در ایران انجام نشده است. در زمان حاضر برنامه جامع بهداشت كارمندان دولت در وزارت بهداشت آ‌ماده است و در صورتی كه این طرح تصویب و اجرا شود نه تنها آمار مشخصی از میزان تنش‌‌های شغلی در میان كارمندان و مشاغلی كه ارتباطات انسانی در آن حرف اول را می‌زند به دست می‌آید، بلكه می‌توانیم با كنترل این عوامل از میزان تنش‌‌های شغلی در میان كارمندان بكاهیم. حدود دو میلیون كارمند دولت به اضافه شاغلان قسمت‌‌های اداری بخش خصوصی در كشور در معرض انواع فشار‌‌های روانی و تنش‌‌های شغلی هستند، كه امیدواریم با تصویب و اجرای برنامه جامع بهداشت و سلامت كارمندان دولت این تنش‌ها در جامعه ما به حداقل برسد.
سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۲، تنش‌‌های شغلی را بیماری قرن دانست و پس از آن سازمان بهداشت جهانی نیز این مشكل را یك مسأله جهانی اعلام كرد. انجمن بین‌المللی كار، هزینه‌‌های وارده به كشورها را به علت تنش‌‌های شغلی یك تا ۵/۳ درصد تولید ناخالص داخلی كشورها تخمین زده است و تحقیقات انجام شده در این زمینه در كشور‌‌های توسعه یافته نشان داده است كه ۳۰ درصد نیرو‌‌های كار در این كشورها از تنش‌‌های كاری رنج می‌برند و این میزان قطعا در كشور‌‌های در حال توسعه بیشتر است. علاوه بر تعارض‌‌های میان پرسنلی، نبود فرصت پیشرفت، ابهام در نقش فرد در محیط كار، اختیار كم، حجم بالای كار، مواجهات فیزیكی، شیمیایی، ارگونومی و كاركردن شیفتی مسائل دیگری مانند تبعیض میان پرسنل، نداشتن امنیت شغلی و نبود نظام مشخص پاداش و ارزیابی كاركنان از جمله دیگر عوامل تنش شغلی محسوب می‌شوند.
از سوی دیگر، فرید براتی سده روان‌شناس معتقد است ، تنش‌‌‌های شغلی و استرس‌های ناشی از كار موجب فرسودگی شغلی و بروز بیماری‌های روان‌تنی مانند فشارخون، سكته، بیماری‌های قلبی و میگرن یا بیماری‌های روانی از قبیل اضطراب و افسردگی می‌شود. تنش‌‌‌های شغلی بیشتر ناشی از ابهام در شغل، یا ابهام در نقش فرد در محیط كار، بگو مگو با رئیس و همكاران،‌ بار كاری زیاد و نامشخص بودن واحد كاری و نیز نبود امنیت شغلی است. علاوه بر تنش شغلی اصطلاح دیگری نیز به نام فرسودگی شغلی، وجود دارد كه نشانگر زمانی است كه فرد شاغل، كارایی خود را از دست می‌دهد و دیگر توان ادامه كار ندارد و به نوعی از كار افتاده می‌شود. این عارضه نیز یكی از عوارض تنش شغلی است و بیشتر در مشاغل خدماتی كه در آن انسانی با انسان دیگر رابطه كاری دارد، به وجود می‌آید. دامنه مشاغلی كه انسانی با انسان دیگر سر و كار دارد، بسیار وسیع است اما مهم‌ترین آنها كه بیشتر درباره آن تحقیق شده است، معلمی و پرستاری است البته همه مشاغل گروه علوم انسانی از جمله شغل خبرنگاری نیز در این مجموعه قرار می‌گیرند.
بدگمانی و شك نسبت به كار و خستگی روحی و جسمی از جمله عوارض مهم تنش‌‌‌های شغلی است. تحقیقی كه در میان روان‌شناسان، مددكاران و پرستاران بیمارستان رازی تهران انجام شده نشانگر این مطلب است كه حدود ۴۰ درصد این پرسنل دچار فرسودگی شغلی هستند البته ممكن است نتوان این آمار را به كل جامعه تعمیم داد ولی قطعاً میزان فرسودگی شغلی و به خصوص تنش‌های شغلی كه یك اصطلاح عام‌تری است در كشور ما بسیار بالااست.

پریسا اصولی

منبع : روزنامه سلامت