کانون و عمق زلزله

محل آغاز گسیختگی در گسل (گسلش) را کانون[۱] زلزله یا مرکز درونی[۲] می­نامند و در واقع محل اولیه آزاد شدن انرژی در داخل زمین می­باشد. تصویر کانون در سطح زمین رومرکز[۳] نامیده می­شود که معمولا محل بیشترین خسارتها می­باشد.
بر اساس ژرفا، زمین لرزه ها را می توان به سه دسته زیر تقسیم نمود:
- كم ژرفا: با ژرفای ۰ تا ۷۰ كیلومتر
- متوسط: با ژرفای ۷۰ تا ۳۰۰ كیلومتر.
- عمیق: با ژرفای بیش از ۳۰۰ كیلومتر (به این ترتیب كه تاكنون زمین لرزه ای در عمق بیش از ۷۲۰ كیلومتر رخ نداده است)
از نقطه نظر ژرفا، بیشتر زمین لرزه های ایران كم عمق می باشند. بیشترین عمق در زمین لرزه های رخ داده در فلات ایران تا حدود ۶۰ كیلومتر در ناحیه مكران مشخص شده است. از سوی دیگر این ژرفا در ناحیه های داخلی فلات ایران تا حدود ۴۰ تا ۵۵ كیلومتر می رسد. در ناحیه البرز و شمال ایران مركزی بیشینه ژرفا در حدود ۲۰ تا ۲۵ كیلومتر بوده است. بنابراین زمین لرزه های ایران از نوع كم عمق بوده اند.
مسأله عمق از نظر خسارت زمین لرزه نیز بسیار مهم است، چرا كه در زمین لرزه بسیار كم عمق معمولاً خسارتها به ناحیه رومركزی و حوزه نزدیك محدود می شود و سپس در حوزهٔ دور (فاصله های بیش از ۵۰ كیلومتر از سرچشمه) خسارتها بسیار محدود می­گردد (نمونه هایی از چنین زلزله­های کم عمق عبارتند از زلزله منجیل، زمین لرزهٔ طبس با ژرفای۱۰ كیلومتر و زلزله بم با عمق ۸ کیلومتر). از سوی دیگر، هنگامی كه زمین لرزه ژرفای زیادی داشته باشد (زمین لرزه ۱۹۸۵ مكزیكو، میچوآكان، با بزرگای Ms=۸.۱ و ژرفای ۲۰۰ كیلومتر، كه موجب خسارتهای فراوان در فاصله حدود ۲۸۰ كیلومتری در شهر مكزیكوسیتی به دلیل مسأله اثرهای ساختگاه گردید)، مشاهده می شود كه خسارتها می تواند به دلایل ثانویه (نظیر اثر خاك) در فاصله های زیاد نیز گسترده شود.