وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان ، استان آذربایجان غربی

براساس سرشماری عمومی نفوس و مسكن آبان ماه 1375، جمعیت استان 320‚496‚2 نفر بوده است كه از این تعداد 52/68 درصد در نقاط شهری و 47/31 درصد در نقاط روستایی سكونت داشته و بقیه غیرساكن بوده‌اند. در همین سال از كل جمعیت استان 220‚269‚1 نفر مرد و 100‚227‚1 نفر زن بوده‌اند كه در نتیجه نسبت جنسی برابر 103 نفر به دست می‌آید. به عبارت دیگر،‌ در این استان در مقابل هر 100 نفر زن، 103 نفر مرد وجود داشته است.
از جمعیت استان آذربایجان غربی 40/30 درصد در گروه سنی كمتر از 15 سال، 55/62 درصد در گروه سنی 64-15 سال و 4/08 درصد در گروه سنی 65 سال و بیشتر قرار داشته‌اند و بقیه افراد نیز نامشخص بوده‌اند.
در فاصله سال‌های 1365 تا 1375 حدود 408‚365 نفر به استان وارد و یا در داخل آن جابه‌جا شده‌‌اند. محل اقامت قبلی 25/96 درصد مهاجران،‌ سایر استان‌ها، 21/49 درصد شهرستان‌های دیگر همین استان و 49/57 درصد در شهرستان محل سرشماری بوده است. محل اقامت بقیه‌ افراد، خارج از كشور یا اظهار نشده بوده است. مقایسه محل اقامت قبلی مهاجران با محلی كه در آن سرشماری شده‌اند نشان می‌دهد كه 30/76 درصد از روستا به شهر 35/18 درصد از شهر به شهر، 13/56 درصد از روستا به روستا و 17/52 درصد از شهر به روستا طی 10 سال قبل از سرشماری آبان 1375 مهاجرت كرده‌اند.
در آبان ماه 1375، از جمعیت استان 99/56 درصد را مسلمانان تشكیل می‌‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهری 99/35 درصد و در نقاط روستایی 99/81 درصد بوده است.
طبق سرشماری یاد شده، از 217‚140‚2 نفر جمعیت 6 سال و بالاتر استان، 69/02 درصد باسواد بوده‌اند. نسبت باسوادی در گروه سنی 14-6 سال 87/18 درصد و در گروه سنی 15 سال و بالاتر 61/10 درصد بوده است. در بین افراد لازم‌التعلیم (14-6 سال) نسبت باسوادی در نقاط شهری 93/88 درصد و در نقاط روستایی 80/07 درصد بوده است. در این استان نسبت باسوادی در بین مردان 79/09 درصد و در بین زنان 58/65 درصد بوده است. این نسبت در نقاط شهری برای مردان و زنان به ترتیب 85/42 درصد و 70/18 درصد و در نقاط روستایی 71/71 درصد و 45/47 درصد بوده است.
در آبان 1375، در این استان، افراد شاغل و افراد بیكار (جویای كار) در مجموع 38/11 درصد از جمعیت ده سال و بالاتر را تشكیل می‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهری 35/53 درصد و در نقاط روستایی 41/18 درصد بوده است. از جمعیت فعال این استان 88/70 درصد را مردان و 11/30 درصد را زنان تشكیل می‌داده‌اند.
از جمعیت شاغل ده سال و بالاتر استان 33/64 درصد را در گروه‌های عمده كشاورزی، شكار، جنگلداری و «ماهیگیری»، 11/06 درصد در گروه عمده «عمده‌فروش و خرده‌فروش، تعمیر وسایل نقلیه موتوری و ...»، 12/10 درصد در گروه عمده صنعت (ساخت) و 43/21 درصد نیز در سایر گروه‌های عمده فعالیت‌های اقتصادی به كار اشتغال داشته‌اند.
استان آذربایجان غربی یكی از مناطق مستعد كشاورزی كشور است. این استان 2/6 درصد مساحت كشور را در بر می‌گیرد، در حالی كه اراضی آن بیش از 6 درصد كل اراضی مزروعی كشور را شامل می‌شود. از این نظر استان آذربایجان غربی دارای رتبه پنجم در كل كشور است.
ویژگی‌ها و خصوصیات طبیعی و اقلیمی استان بر توان بالقوه كشاورزی استان افزوده است. جمع نزولات جوی حوزه‌های آبریز استان 19 میلیارد مترمكعب می‌باشد. بیش از 41 رودخانه‌ فصلی و دائمی در استان جریان دارد كه می‌‌تواند جهت بهره‌برداری كشاورزی سودمند باشد. از جمله‌ این مزیت‌ها، كوهستانی بودن منطقه است كه خود در وسعت مراتع استان نقش مهمی دارد. كل مراتع استان در حدود 000‚856‚1 هكتار است.
علاوه بر موارد فوق وجود ایلات و عشایر كه معیشت آنها در درجه اول از طریق دامداری و در درجه دوم با كشاورزی تأمین می‌گردد، در دامداری استان نقش قابل توجهی دارند. در سطح استان نزدیك به 342‚967‚8 واحد دامی از انواع مختلف نگهداری می‌‌گردد. همچنین دراین استان تعداد 77 واحد دامداری صنعتی با ظرفیت 6160 گاو اصیل و تعداد 312 واحد نیمه صنعتی كه تعداد 1360 رأس دام را نگهداری می‌كنند، وجود دارد.
طیور استان به صورت صنعتی و سنتی تولید می‌شود كه نوع صنعتی آن به صورت مرغداری‌های گوشتی و تخمی است. تعداد این نوع از واحدهای استان 243 واحد است كه تعداد 231 واحد آن گوشتی با ظرفیت 470‚015‚3 قطعه در هر دوره و 12 واحد آن تخم‌‌گذار با ظرفیت 000‚360 قطعه مرغ تخم‌گذار است.
همچنین در سطح استان 000‚250 كندوی زنبور عسل نگهداری می‌شود كه دویست هزار كندوی آن مدرن و پنجاه هزار دیگر كندوی سنتی است كه میزان تولید آنها در پایان سال 1370 حدود 2000 تن بود.
بخش شیلات و آبزیان استان شامل استخرهای پرورش به تعداد 30 واحد می‌باشد كه 28 واحد آن به پرورش ماهیان گرم آبی و 2 واحد دیگر به ماهیان سرد آبی اختصاص دارد. كل ظرفیت تولید این واحدها معادل 828 تن در سال می‌باشد. علاوه بر آن صید ماهی از سدهای ارس، مهاباد و سایر سدهای استان و رودخانه‌‌ها و آبگیرهای طبیعی نیز صورت می‌‌گیرد كه كل صید استان در سال 1370 معادل 1180 تن بوده است.
بررسی تركیب كارگاه‌های موجود استان نشان می‌دهد،‌ دو گروه صنعتی كانی‌های غیرفلزی و غذایی - دارویی در بین سایر صنایع بالاترین تعداد و بیشترین میزان اشتغال را دارد. این دو گروه جمعاً 68/5 درصد از تعداد كارگاه‌ها و 85/4 درصد از شاغلین صنایع را به خود اختصاص داده‌اند.
استان آذربایجان غربی از نظر اكتشاف و بهره‌برداری منابع معدنی نسبت به سایر استان‌های كشور در وضع مطلوبی قرار ندارد. مطالعات اخیر نشان داده است كه در برخی از مناطق استان معادن مهمی وجود دارد، ولی هنوز در جهت بهره‌برداری از آنها اقدام جدی صورت نگرفته است.
معادنی كه هم اكنون در استان آذربایجان غربی فعال هستند عمدتاً مشتمل بر معادن مصالح و سنگ‌های ساختمانی است. علاوه بر آن معادنی چون گرانیت، تراورتن، نمك آبی، نمك سنگی، میكا، زرنیخ، تالك، خا‌ك‌‌نسوز و پوكه معدنی نیز در استان وجود دارد كه هم اكنون بهره‌برداری می‌شوند. همچنین ذخایری از مواد معدنی سرب و روی و طلا در تكاب، ذغال‌سنگ در میاندوآب و خاك نسوز در بوكان كشف شده است كه هنوز بهره‌برداری از آنها شروع نشده است. در سال‌های اخیر اقداماتی جهت شناسایی معادن سیلیس و مواد معدنی فلزی و غیرفلزی در استان صورت گرفته است.
همان‌‌گونه كه قبلاً نیز گفته شد استان آذربایجان غربی تنها استان كشور است كه با چند كشور مرز مشترك دارد. این امر چندین مبدأ ورود و خروج كالا و مسافر را در سطح استان به وجود آورده و زمینه‌های تبدیل آن را به یكی از مهم‌ترین مراكز تجاری بین‌‌المللی كشور فراهم آورده است. همچنین نزدیك‌‌ترین خط راه‌آهن ایران به اروپا از این استان عبور می‌‌كند.
احداث بزرگراه شهید كلانتری همراه با تقویت مراكز تخلیه و نگهداری و توزیع كالا می‌تواند نقش بازرگانی استان را در سطح فرااستانی و حتی بین‌المللی ارتقاء بخشد و در تقسیم كار ملی عملكرد منحصر به فردی را به وجود آورد.