فرش کلاردشت

تاریخچه كلاردشت :
صنایع وهنرهای اقوام وملل مختلف یك ارتباط وهمبستگی قابل توجهی با سابقه تاریخی وقومی ونژادی آنها دارد. كه بدین سبب تحقیق وبررسی در این زمینه اجتماعی وشرایط اقتصادی آنان شخص را در درك چگونگی خصوصیات هنر وصنایع مورد مطالعه كمك می نماید.
بنابراین برای درك وشناخت قالی بافی كلاردشت كه در این زمینه از جایگاه قابل ملاحظه ای برخوردار است لازم وضروری به نظر می رسد.
در دو هزار سال قبل از میلاد در این ناحیه در سرزمین طبرستان مردمی زندگی می كردند كه از شرایط جسمانی پر هیبت وتنومندی برخوردار بودند. زمانی كه اقوام آریایی كه از نواحی شمال شرقی ایران امروز وارد این سرزمین شدند وقتی به این مناطقی كه امروز مازندران نامیده می شود وارد شدند با مقاوت سرسختانه آنان مواجه گردید و همواره در معرض هجوم وحمله آنان قرار داشتند وچون این بومیان دیو را به عنوان یكی از خدایان خود می پرستیدند آنان را دیوان می نامیدند كه نزد آریایی های مهاجر از جمله شیاطین خوانده می شدند كه این امر در فرهنگ دهخدا ذیل كلمه دیو به آن اشاره شده در حال حاضر كلمه دیو در نظر مردم كلاردشت به موجوداتی گفته می شود كه دارای پیكری ستبر و نیرومند باشند وبتوانند هر كاری كه می خواهند انجام دهند وبعضی از مكانها وآثار قدیمی این منطقه همچنان تحت عنوان دیوتندیر یا تنوردیو یا دیو چهر؟ به معنی دیوار سنگی كه دیوها ساخته اند. در حسن كیف و مكا موجودات و یا عقیده دارند كه مرزن آباد را مرزن دیو بنا راكرده ودیو چال در تخت سلیمان قدیمی ترین مردم این منطقه تیپوری ها وآماردها بوده اند. كه تمامی كرانه های خزر ونواحی كوهستانی را در تصرف داشته اند.
تیپوری ها یك قوم ما قبل تاریخ بوده اند و به احتمال قریب به یقیقن كلمه طبرستان از همین قوم یا سرزمین تیپورستان باید گرفته شده باشد. در هر حال زندگی وتاریخ این بومیان با مهاجرت آریایی ها در دو هزار سال قبل از میلاد دچار تغییراتی شگرف شد و با هم در آمیختن این دو قوم نژاد مختلفی بوجود آمد ضمن اینكه در دوره های تاریخی بعد نیز بنا به جهاتی مهاجرتهای دیگر انجام واقوام بیشتر به آن منطقه كوچ داده شدند كه نمونه های آن وجود اقوام خواجه وند و دو لرد و طالقانی است كه از دوران فعول وبعد از آن صفویه ودولتهای بعد از آن چون از توانایی های جسمی وروحی مردم این منطقه مطلع بودند وبالقوه آنان را خطری برای خود احساس می كردند. اقوامی را كه در مناطق خود خطر تلقی می كردند به این منطقه كوچ می دادند تا هم آنان را از امكانات محلی خود محروم كنند وهم با استقرار قبایل مختلف در این حدود وطبعا بوجود آمدن اختلافی كه بین آنان وبومیان بروز می كرد بهره برداری دو جانبه ای بنماید و حكومتهای اقتدارگر از این تفرقه بهره مند شوند.
غیر از اقوام وقبایلی كه ذكر كردیم در دوران صفویه تیره ها واقوام دیگری نظیر بعد الملكی، گرایلی، بلوچ، افغانها به این منطقه وارد شدند كه تمام آنها به غیر از كردها ولرها زبان اصلی خود را فراموش كردند.
بدین لحاظ كلاردشت در مقایسه با مناطق ونواحی دشا به خود در طول تاریخ نقش مهم تری داشته وامروز شناخت وتحصیل آن برای شناخت فرهنگ وهویت وروحیات مردم آن بسیار ضروری است
فرش كلار دشت :
با ذكر این مقدمه تاریخی و اجتماعی در كلار دشت تا مدتی قبل فعالیت های فرش بافی به نحو چشم گیری وجود داشته به طوری كه طبق آماری كه در سال ۱۳۷۶ گرفته شده در منطقه كلار دشت ۳۷۰۰ نفر در قالب ۱۸۰۰ دار قالی به این امر اشتغال داشته اند شباهت طرح فرش كلار دشت با طرههای كرمانشاه و كردستان و فارس قابل توجه است كه طبعاً این تاثیر پذیری ناشی و متاثر از همان مهاجرت هایی است كه در برسی مختصر تاریخی كوچ و انتقال ایلات و اقوام در گذشته به این منطقه داده شده.
طرح های فرش كلار دشت :
كوچ نشینان و چادرنشینان این منطقه از طرح های ایلیاقی استفاده میكنند .
-صندوقی (دوصندوقی –سر صندوقی – شش صندوقی )
معروفترین نقشه : سیخ كبابی (عینكی) – گورزی در كلار دشت به طرح رسولی معروف میباشد(شخصی به نام رسول انرا مد كرده است ) .
نقوش جدید در فرش كلار دشت: جنگلی –صندوقی
نقوش تقلید شده از شهرهای دیگر: مزرقان- قفقازی ( در كلاردشت معروف به شپشی است)
طرح گل شاه عباسی لچك وترنج مدتی رواج داشت ولی چون شهر بافت بود چندان مورد استقبال اقوام كلاردشت قرار نگرفت چون آنها دهات بافت بودند. در كل طرح ها برگرفته از طبیعت می باشد.
افراد كوچ نشین وچادر نشین این منطقه فرش هایی با نقوش ایلیاتی می بافند.
رنگرزی: اكثر رنگهای مورد استفاده در فرش كلاردشت رنگهای مرده هستند رنگهایی نظیر قرمز تیره ، آبی تیره، قهوه ای رنگهای قالبی هستند كه در این منطقه مورد استفاده قرار می گیرد ( مواد رنگرزی : پوست گردو- روناس وسایر گیاهان تهیه می شود)
بافت: قبلا الیاف ۱۰۰% پشم بوده مثل گبه. اما از ۴۰ یا ۵۰ سال پیش تن آن را نخ كرده وپودر ولوازم دیگر آن از پشم.
نوع گره: گره ها اكثرا فارسی باف نامتقارن می باشد كه خود دو اصطلاح دهاتی بافت می گویند. به ندرت در بعضی از فرشها گره تركی متقارن هم دیده می شود.
تعداد گره بستگی به كیفیت فرش دارد. اما به طور میانگین فرشهای رجشمار این منطقه حدود ۳۰ بافته می شود.
نوع دار: اكثرا دار طولی یا عرضی است.
البته قسمت عشایر این منطقه از دار افقی استفاده می كنند.
ابعاد: در گذشته كوچك وناقص بوده ذرع چهارك- ذرع ونیم
خریداران عمده فرش كلاردشت علاوه بر بازار داخلی كشورهای آلمان واتریش وفرانسه وایتالیا، كانادا وامیر نشینان خلیج فارس بوده اند.
اما متاسفانه در حال حاضر ظرف همین مدت كوتاه یعنی از سال ۱۳۷۶ كه تعاونی فرش منطقه اقدام به ارائه آمار كارگاهها وتعداد بافندگان نموده براثر تغییر شرایط اجتماعی واقتصادی بطور كلی صنایع فرش كلاردشت كه در صنعت قالی بافی از جایگاه قابل اعتباری برخوردار بوده به توقف كامل رسیده كه میزان كاركرد وآن در حد صفر است.
علل ضعف فرش كلاردشت :
از دو دیدگاه مورد بررسی قرار می گیرد : ۱- بازاریان ۲- خود مردم كلاردشت
منابع :
اینترنت
مصاحبه با دبیر آقای تقوی
بازار پاچنار تهران
میراث فرهنگی
كتاب تاریخچه كلاردشت نویسنده : علی ملك پور
پژوهش: قصیده هنرمند طوسی -
آتوسا فرقانی - رامتین محمدی نام
ناشر:سایت علمی پژوهشی فرش ایران

منبع : مرکز علمی و پژوهشی فرش ایران