خاستگاه حقوق بشر و دغدغه های امروز

حقوق بشر در گذشته تاریخی اش از مسائل چالش زا در عرصه بین المللی بوده است. این میراث مشترک جهانی در راه پاسداری از حیثیت انسانی فراز و نشیب های بسیاری به خود دیده؛ نابرابری ها و ستم ها و جنگ های بی شمار همواره ناقض حقوق بنیادین بشری بوده اند. اما با تحولات قرن هجدهم اروپا رنسانسی در حقوق بشر پدید آمد که ضامن اجرای آن شد. تا این زمان حقوق بشر برای دولت ها در حد طرح یک مساله اجتناب ناپذیر بود و در مرحله عمل - اگر به این مرحله می رسید- شکست آن قطعی می کرد. اکثر اعلامیه ها و اسناد مربوط به حمایت از حقوق اساسی دارای قدرت اجرایی نبودند زیرا نهادینه سازی آنها در دولت صورت نمی گرفت. تدوین و اجرای این حقوق برعهده دولت هایی بود که از طریق اجرای قانون باید به حمایت از آن می پرداختند. اما وضع قوانین به اراده و نفع دولت ها به تفاسیر گوناگون و جانبدارانه از حقوق بشر انجامید و این گونه در کانون خود نقض شد.وجود بیش از ۷۰ سند بین المللی اعم از اعلامیه، قرارداد و معاهده در سطح جهانی و منطقه یی از ابتدای تاریخ مکتوب حقوق بشر اهمیت و در عین حال ناپایداری آن را در ضمانت اجرایی آشکار می سازد. اولین سند بین المللی در این زمینه فرمان منشور کبیر یا «ماگنا کارتا» در قرن سیزدهم میلادی در انگلستان صادر شد که فقط متضمن پاره یی از حقوق و آزادی ها برای عموم در قاموس حقوق فئودالی قرون وسطی بود. آخرین مورد آن، میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در سال ۱۹۶۶بود که تا سال ۲۰۰۱به تصویب ۱۴۷کشور رسید.مبارزه بی امان انسان برای رسیدن به حقوق خود و آزادی که بر تارک آن می درخشید، در عصر روشنگری به اوج رسید و غوغایی برپا کرد که انقلاب و جنگ استقلال توامان به وقوع پیوست. کانون این انقلاب نه در مهد روشنگری و نه با حضور فیلسوفان و حقوقدانان و سیاستمداران برجسته بلکه در سرزمینی آن سوی اقیانوس اطلس و در میان مردمی مهاجرنشین بود. از میان تمام مکتوبات بشردوستانه با گذشت بیش از ۲۳۰سال اعلامیه استقلال امریکا و منشور ایالت ویرجینیا با خصیصه بارز حمایت از حقوق بشر جایگاه ویژه یی دارد. اعلامیه یی که منشاء اثر حقوق بشر دوستانه شد.مهم ترین حاصل انقلاب امریکا هرچند رنگ سیاسی غالبی داشت بیانگر حکمت حقوق طبیعی در عصر تنویر افکار بود. فلسفه آن در قالب تعابیری مانند« بشر» و «طبیعت» ریخته شد چنان که یکی از متفکران عصر روشنگری گفت؛ «حقوق مقدس بشری را نباید در میان طومارهای کهن و اسناد پوسیده جست وجو کرد. این حقوق را قدرت الهی با نوری از آفتاب در تمامی مجلد طبیعت بشری منقوش ساخته که ستردن و امحای آن به دست هیچ بشری میسر نیست.»
● زمینه انقلاب امریکا
در نیمه قرن هجدهم میلادی امپراتوری انگلستان سی و یک دولت تابع داشت. تمام این دول در امور سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خود وابسته به انگلستان بودند. «جرج سوم» پادشاه این امپراتوری خود را «سلطان وطن پرستی» می نامید و با نفوذ گسترده اش بر همه دستگاه ها سلطه داشت. قدرت و حق حاکمیت پارلمان چنان بود که از عهده انجام هر کاری بر می آمد و در واقع اعضای آن در مقام «دوستان سلطان» زمام امور مملکت را در دست داشتند.مالیات های سنگین برای تامین مخارج ارتش و نیروی دریایی عظیم انگلستان و سربازگیری های پی درپی برای جنگ بیش از همه بر دوش مردم امریکا بود. تصویب قوانین جدید در این دوره منجر شد دولت انگلستان مالیات و عوارض گمرکی بیشتری را بر اتباع خود تحمیل کند که با مخالفت شدید مهاجرنشین ها مواجه شد. اما پارلمان همواره به دقت جوانب امر را مطالعه می کرد تا مالیاتی پسند خاطر امریکایی ها پیدا کند.مردم امریکا مدعی بودند پارلمان اختیار اخذ مالیات را از آنها ندارد زیرا آنها نماینده یی در پارلمان ندارند اما دولت انگلستان خود را حافظ منافع تمامی مردمان امپراتوری معرفی می کرد. استدلالات طرفین راه به جایی نبرد جز اینکه پایه یک نهضت اصلاحی در سیستم اقتصادی امریکا گذاشته شد. پس مقاومت در برابر قوانین تحمل ناپذیر و سودجویانه پارلمان انگلستان فکر آزادی و استقلال را در مخیله مهاجرنشین ها پروراند.
● صدور اعلامیه استقلال
روز چهارم ژوئیه سال ۱۷۷۶تالار استقلال شهر فیلادلفیا صحنه حضور نمایندگان مستعمرات سیزده گانه «کنگره قاره یی» بود. مسوولان نهضت مقاومت اعلام نامه استقلال را تصویب کردند که به موجب آن ایالات متحده در میان دول روی زمین از استقلال و تساوی در حقوق برخوردار شد و این اولین متنی بود که در آن واژه قانون اساسی ذکر شد. هر سیزده ایالت جدید بدون اتلاف وقت به تنظیم یک رشته قوانین اساسی پرداختند و اصول مسلم واحدی در آن گنجاندند که به منظور حفظ «حقوق لاینفک» در میان افراد بود. در ماده اول این قوانین تصریح شده است؛ «کلیه ابنای بشر به حکم طبیعت آزاد و مستقل بوده و حقوق ذاتی خاصی دارند که نمی توانند طی هیچ قرارداد فردی و اجتماعی از آن محروم شوند.»
● منشور حقوق بشر
مهم ترین بخش این قانون اساسی به صورت متمم به آن اضافه شد. «جرج میسون» مولف اعلامیه استقلال سال ۱۷۷۶ویرجینیا در کمیته یی که برای بررسی شیوه نگارش قانون اساسی و ترتیب و تنظیم اصل آن تشکیل شده بود، اظهار داشت که این سند فدرال باید حاوی یک منشور حقوق برای مشخص کردن حقوق تک تک شهروندان و حمایت از آن نیز باشد. درک نیاز به منشور حقوق بشر به منظور روشن کردن حقوق افراد در کشور جدید از آغاز تصویب قوانین پدید آمده بود هرچند در «کنگره قاره یی» مخالفانی هم داشت. ده متمم اول قانون اساسی امریکا که بعد ها منشور حقوق بشر نامیده شد نمونه یی از «قرارداد اجتماعی ژان ژاک روسو» در عمل بود.اهم این حقوق شامل آزادی بیان، آزادی مطبوعات، تضمین رعایت عدالت در محاکمات قضایی و... درست همان چیزی بود که روشنفکران اروپایی درصدد کسب و حفظ آن بودند. سرابی که امریکا و قوانین اساسی آن پدید آورد سیل مهاجران را به سرزمینی که غایت مقصود بود سرازیر کرد. اعلام نامه حقوق بشر امریکا بارها ترجمه، چاپ و منتشر شد و اساس قوانین بسیاری از کشورها قرار گرفت. به گواه تاریخ اما در فاصله میان طرح و عمل در مساله حقوق بشر قدرتی نشسته است که اعمال نظر می کند و تصمیم می گیرد. بازتاب اندیشه والای حقوق بشر، امروز در سطح جهانی و منطقه یی درخششی از گذشته ها ندارد.

مینا شاهمیری

منبع : روزنامه اعتماد