بدیهی ترین حق

‌ماده۲۵
۱- هركس حق دارد كه سطح زندگی او، سلامتی و رفاه خود و خانواده اش را از حیث خوراك و مسكن و مراقبت های طبی و خدمات لازم اجتماعی تامین كند و همچنین حق دارد كه در مواقع بیكاری، بیماری، نقص اعضا، بیوگی، پیری یا در تمام موارد دیگری كه به علل خارج از اراده انسان، وسایل امرار معاش از بین رفته باشد از شرایط آبرومندانه زندگی برخوردار شود.
۲- مادران و كودكان حق دارند كه از كمك و مراقبت مخصوصی بهره مند شوند. كودكان چه بر اثر ازدواج و چه بدون ازدواج به دنیا آمده باشند، حق دارند كه همه از یك نوع حمایت اجتماعی برخوردار شوند.
می توان امور درمانی، رسیدگی به بهداشت مردم و حمایت از معلولین و از كار افتادگان را تحت عنوان كلی تامین اجتماعی قرار داد. براساس اعلامیه جهانی حقوق بشر، منشور ملل متحد و مصوباتی كه سازمان ملل و سازمان بهداشت جهانی تصویب كرده اند، دولت ها موظف به تامین چنین حقی هستند. بر اینها اضافه كنید، بیداری ملت ها و آگاهی مردمان به حقوق شان را كه باعث می شود چنین حقوقی را از دولت هایشان مطالبه كنند. در حال حاضر تامین اجتماعی امری سازمان یافته است و هر روز كه می گذرد شكل منسجم تری به خود می گیرد. بیمه بیكاری، بیمه بازنشستگی و مواردی از این دست، حقوقی است كه مردم از دولت هایشان مطالبه می كنند و دولت ها هم موظف به تامین آنها برای مردمانشان هستند.
این مسائل امروزه جزء بدیهیات است. اما نكته ای كه می خواهم به آن اشاره كنم آن است كه آیا بهداشت و تامین اجتماعی به مثابه حق چیزی كاملاً جدید و غربی است یا ما مردمان مسلمان هم در تاریخ و تمدن مان سابقه چنین مسئله ای را داریم؟
پاسخ من این است كه ما در سوابق تاریخی مان چنین نگاهی به مسئله بهداشت، درمان و تامین اجتماعی را داریم.
بعضاً این شبهه مطرح می شود كه درمان در میان مسلمانان مسئله ای عمومی نبوده و مختص به شاهان و اشراف بوده است و حتی طبیبان مشهور تمدن ما تنها در خدمت طبقات عالیه بوده اند و بهداشت یك حق عمومی برای همه مردمان دانسته نمی شد.
تنها به چند مورد اشاره می كنم تا ابطال این نظر را نشان دهم: كسی چون زكریای رازی كه بی شك جزء مهمترین پزشكان دوره اسلامی است، بیمارستانی در بغداد و بیمارستانی در ری تاسیس كرد كه در آ نها بیماران از عموم مردم _ اعم از فقیر و غنی _ پذیرفته و درمان می شدند. نمونه های دیگری هم وجود دارد كه امر رسیدگی به درمان مردم و بیماران، هم توسط دولت ها، هم و واسطه مردمان خیر و هم به دست خود پزشكان، به عنوان یك امر عمومی انجام می شده است.
نمونه شاخص دیگر، ابن جذار قیروانی _ از اساتید پزشكی تاریخ اسلام و اهل قیروان تونس _ است كه در كتابش _ به نام «طب الفقراء و المساكین» - درصدد بیان طرق ارزان قیمت معالجه بیماران كم بضاعت است.
نمونه حیرت انگیز دیگر كه نشان دهنده عمومی بودن امر بهداشت در میان مسلمانان است كتاب «خفیی علایی» است كه توسط اسماعیل جرجانی و به توصیه علاءالدین اسعد خوارزمشاه نوشته شده است. این كتاب خلاصه ای از كتاب دیگر جرجانی یعنی «ذخیره خوارزمشاهی» است و نوعی كتاب جیبی درباره فوریت های پزشكی است كه در سفرها مورد استفاده قرار می گرفت. خفیی چیزی است كه در كفش می گذارند و معادل كتاب هایی است كه اكنون در جیب جا می شوند.
مواردی از این دست كم نیست. فرار طبیبان از دست شاهان، به رغم موقعیت مناسبی كه از قبل همراهی با شاهان نصیب شان می شد، دلیل دیگری است بر ابطال این نظریه كه خدمات پزشكی در دوران اسلامی محدود به طبقات خاصی بوده است.
●حق بهداشت به مثابه مسئولیت دولت
مسئولیت دولت ها همگام با توسعه آگاهی مردم و مطالبه آنها از دولت هایشان افزایش می یابد.
در پیشینه تاریخی ما هم تا آن حدی كه مردم آگاهی داشتند بهداشت را رعایت می كردند، دولت ها هم سعی داشتند تا جایی كه ممكن بود حقوق بهداشتی مردم را تامین كنند. حال هرچه این دولت ها مردمی تر بودند در تامین حقوق بهداشتی مردم در حد آگاهی علمی زمانه از بهداشت و درمان كوشاتر بودند. در ساخت مساجد، مدارس و اقامتگاه ها و كاروانسراها دقت می شد كه فاضلاب و آب آشامیدنی از هم جدا باشند. همچنین تلاش می شد بیماران امراض مسری در قرنطینه نگهداری شوند.
جدا از این شواهد تاریخی، نگاه كوتاهی به تعالیم اسلام هم موید این نكته است كه امر بهداشت و درمان و دست گیری از معلولین و از كارافتادگان در فرهنگ اسلامی سابقه بسیار طولانی دارد. در سفرنامه ها و كتب تاریخی در باب استحمام و نظافت شخصی شواهد فراوانی آمده است. در نیشابور پیش از حمله مغول با داشتن یك میلیون جمعیت، ۱۲ هزار حمام وجود داشته است. این در حالی است كه همان زمان در اروپای قرون وسطی عادت به حمام وجود نداشت. در كتب تاریخی بسیار این مسئله مورد توجه قرار گرفته است كه مهمانی اشراف اروپایی در عصر قرون وسطی اغلب به خاطر گرمای محیط و بوی بد بدن های اشراف غیر قابل تحمل می شده است. به هر حال مدیریت شهرهایی چون نیشابور با حكام وقت بوده است و چنین شواهدی نشان می دهد كه نه در حد كمال كه در حد قابل قبولی در جهت پیشگیری و درمان كوشش می شده است.
بهداشت به مثابه یك اصل اسلامی
●توجه به ارزش حیات انسان و هدفمندی نظام آفرینش برای درك دلایل و ضرورت های توجه اسلام به سرنوشت اسلام كافی است. بر همین مبنا مجموعه ای از آموزش های اسلامی ایده های مشخصی درباره حق حیات، تامین غذا، تامین پوشاك، تامین مسكن، تامین شرایط تحصیل و تعالی علمی و معنوی، تامین نیازهای عاطفی و تامین امنیت انسان به معنای وسیع كلمه دارد كه هم در كتب فقهی و هم در سنت اسلامی نمونه های فراوان آن را می توان یافت.
تحقق چنین حقوقی، از نظر اسلام، نیازمند مشاركت افراد، جامعه و نظام برخاسته از مردم است. در این میان سلامت یك ارزش دینی است و هم فرد و هم جامعه برای دستیابی به آن و پاسداری از آن می بایست تلاش كنند. در روایات معصومین علیهم السلام تعبیرات متنوعی در اهمیت حفظ و برخورداری از سلامت ذكر شده است.
تعبیراتی نظیر: برترین نعمت ها، گواراترین نصیب ها، نعمت قدر ناشناخته و ... سلامت بنا به تعریف WHO در سال ۱۹۴۸ فقط نبودن بیماری و معلولیت نیست بلكه رفاه كامل جسمی، روانی و اجتماعی را هم شامل می شود. رفاه مفهومی نسبی است و اسلام چنین تعریفی را در قالبی هماهنگ با نظام اعتقادی می پذیرد و آن را با جنبه معنوی تكامل می بخشد.
●موانع معاصر اصل بهداشت
در تحقق حق بهداشت و درمان موانع زیادی وجود دارد. اما یكی از مهم ترین نیروهایی كه می تواند در برابر موانع طرح شود همگانی شدن بیمه است. همه مردم می بایست زیر چتر بیمه قرار گیرند
- اعم از بیمه درمانی، بیمه از كار افتادگی و حتی بیمه بیكاری- و این جزء وظایف دولت ها است. به طور خاص بیمه درمانی از ابتدای انقلاب مورد توجه بود اما متاسفانه این ایده محقق نشده است. دست كم حدود ۱۵ میلیون شهروند ایرانی از بیمه درمانی برخوردار نیستند.
نكته دوم كیفیت بیمه است. اكثر دارندگان بیمه از كیفیت بیمه های موجود شاكی هستند. چون در بسیاری از مراكز این بیمه ها كاربرد ندارد و سطح پوشش آنها اندك است.

علی اكبر ولایتی
وزیر امور خارجه دولت موسوی و هاشمی

منبع : روزنامه شرق