آلودگی هوای تهران و فقدان راه حل اساسی

بی تردید آلودگی هوای تهران یکی از جدی ترین مشکلاتی است که امروز شهروندان تهرانی با آن روبه رو هستند. این آلودگی ارتباط مستقیمی دارد با ترافیک سنگین خیابان ها و حتی بزرگراه های پایتخت که در این روزهای برفی سنگینی آن کاملا بر روح و روان مردم سنگینی می کند.
هر کس که ساعت ها در خیابان های تهران گرفتار ترافیک شود و در هر دقیقه شاهد حرکت چند متری خودروها باشد، هر شهروندی که در این روزهای سرد زمستانی با ساعتی تاخیر به کارش رسیده باشد و خلاصه هر شهروندی که با تامل به ترافیک پایتخت نگاه کند به این حقیقت اعتراف می کند که ترافیک این روزهای تهران واقعا کلافه کننده است.
اما گره کار کجاست ؟ چرا با این همه بزرگراه، پل، تونل و ... بازهم تهرانی ها گرفتارند و باید هوایی را استنشاق کنند که آکنده از دود همین خودروهاست؟ این همان سوالی است که دولت محمود احمدی نژاد باید بدان پاسخ دهد و بگوید چرا شهرداری پایتخت را در گسترش حمل و نقل عمومی یاری نمی رساند؟
واقعیت این است که اگر دولت همت نکند و شهردار مدبر تهران را یاری نکند اوضاع تهران به همین منوال می ماند و این یعنی گسترش آلودگی هوای تهران و میلیاردها تومان زیان مادی این آلودگی ها.
در واقع ارائه یارانه سوخت و تعرفه بالای گمرکی بر خودروهای وارداتی به ایران و در نتیجه افت کیفیت تولیدات خودرو از یک سو و محصور بودن در بین کوه ها از ۳ طرف از سوی دیگر موجب شده که تهران به شدت دچار مشکل آلودگی هوا باشد. آلودگی هوا به تنهایی در شهر تهران روزانه حدود ۳۰ نفر را مستقیما به کام مرگ می فرستد. این موضوع به دفعات باعث شده تا مسوولان مجبور به تعطیلی مدارس یا تعطیل رسمی شهر شوند. آلودگی هوا در تهران موجب کاهش میانگین ضریب هوشی کودکان، افزایش درصد سقط جنین، کاهش طول عمر، خستگی زودرس و عوارض دیگر می گردد.حدود دویست سال قبل، زمانی که تصمیم اولیه شاه اسماعیل برای پایتخت شدن تهران را آغا محمد خان قاجار به مرحله اجرا درآورد، این منطقه قصبه سرسبز و خوش آب و هوایی بود که به خاطر چنارهای بسیار بلند و همیشه پربرگ و توتستان هایش از شهرت و آوازه زیادی برخوردار بود، اما تهران امروز چندان شباهتی به آن قصبه خوش آب و رنگ ندارد.
بنابر نظر برخی از کارشناسان محیط زیست ، نخستین زنگ خطر جدی درباره آلودگی هوای تهران در سال ۱۳۷۴ به صدا درآمد، در آن هنگام نزدیک به یکصد نفر از کارشناسان و مدرسان حوزه های مرتبط محیط زیست، جغرافیا و شهرسازی در پی نشستی در سالن اجتماعات پارک شهر، متنی موسوم به بیانیه «هوای تهران ۷۴» منتشر کردند که در آن برای نخستین بار از آلودگی هوای پاییتخت به عنوان یک «بحران ملی» که راه مقابله با آن «عزم ملی» است، نام برده شد.
این بیانیه عمدتا بر آثار بهداشتی و بیماری زای آلودگی هوا تاکید داشت و نویسندگان آن کوشیدند بر این نکته پا فشاری کنند که یکی از علل اپیدمی بیماری هایی همچون افسردگی، اضطراب و انواع ناراحتی های تنفسی در تهران، آلودگی هوا است و این پدیده را می بایست از جمله عوامل قابل توجه مرگ و میر در تهران به شمار آورد.
البته، این بیانیه آنقدر بازتاب نیافت که بتوان تصور کرد که همه فعالیت های بعدی مقابله با آلودگی هوا در تهران را مورد تاثیر خود قرار می دهد، البته سه سال بعد از صدور بیانیه «هوای تهران ۷۴» توسط جایکا (کنسرسیومی از مشاوران بین المللی که با محوریت کارشناسان ژاپنی طرح جامع برای کاهش آلودگی هوای تهران را تدوین کردند)، مرگ بین ۷ تا ۹ هزار نفردر تهران - یعنی تقریبا هر ساعت یک نفر- بر اثر آلودگی هوا اعلام شد.
بنابر گزارش سازمان های مسوول، در بیش از دویست روز از ایام سال غلظت ذرات معلق آنچنان بالا است که گستره دید کامل را به کمتر از پانصد متر کاهش می دهد. به همین دلیل ساکنان محدوده دو سوم جنوبی شهر اغلب تصویر محو و کدری از توچال را می بینند. از یک سوم بالای شهر هم دو سوم جنوبی آن به زحمت دیده می شود، اغلب هم این بخش از شهر در هاله ای از «دود مه» خاکستری غرق است و میزان آلودگی در مواقعی از سال به حدی می رسد که سازمان های مسوول در کشور آن را در مرحله خطرناک و بحرانی اعلام کرده و خواستار ماندن کودکان، سالخوردگان و بیماران قلبی و تنفسی در داخل منزل می شوند.
در شرایطی که آلودگی هوا در تهران در وضعیت ناسالم یا هشدارآمیز قرار می گیرد میزان آلاینده ها به ویژه گاز منو اکسید کربن و ذرات معلق موجود در هوا، افزایش می یابد و «مه دود» غلیظی آسمان شهر را می پوشاند.
به همین دلیل تا کنون طرح های مختلفی برای مهار آلودگی هوای تهران ارائه و اجرا شده است. یکی از این طرح ها که موقتی بوده است، طرح محدودیت تردد خودروها در محدوده اداری - تجاری شهر به اجرا در آمده، به موجب این طرح ورود خودروهای شخصی به این محدوده در ساعات اداری به خودروهای دارای پلاک فرد در روزها فرد و خودروهای دارای پلاک زوج در روزهای زوج محدود شد.
اما امروز پس از سال ها بحث و تبادل نظر درباره آلودگی هوای تهران یک سوال اساسی ذهن بسیاری از صاحبنظران را به خود مشغول داشته است. آیا به راستی طرح هایی این چنینی و نیز محدودیت هایی مانند ایجاد محدوده های طرح ترافیک یا حتی سهمیه بندی بنزین می تواند مشکل آلودگی هوای تهران را مرتفع کند ؟
بعید است که پاسخ به این پرسش ها مثبت باشد. چرا که هیچ یک از این طرح ها ریشه ای و اساسی نبوده اند.
در واقع به نظر می رسد تا زمانی که مشکل حمل و نقل عمومی در تهران حل نشود امکان حل شدن معضل آلودگی هوای تهران نیز وجود ندارد. چرا که بخش اعظم آلودگی فعلی ناشی از تردد خودروها در شهر است . این مشکل نیز قابل حل نیست تا زمانی که مردم برای سوار شدن بر مترو باید از سر و کول هم بالا بروند. نمی دانم مسوولان دولت تا کنون صحنه سوار شدن مردم تهران بر مترو را دیده اند یا نه؟ اگر می دیدند یقینا اطمینان حاصل می شد که با این وضعیت امکان قانع کردن مردم به استفاده از وسایل نقلیه عمومی نیست .
امیدواریم که دولت با کنار گذاشتن رقابت های سیاسی خود با شهردار تهران، مدیریت شهری پایتخت را در حل مشکلات پایتخت یاری رساند.

نویسنده : امید سیاوش

منبع : روزنامه مردم سالاری