اوباما و مسئله ایران

با گذشت بیش از چند روز از روی کار آمدن «اوباما» در کاخ سفید همچنان آینده رویکردهای آمریکا به عنوان پرسشی فراگیر در میان محافل سیاسی و رسانه ای مطرح است. جهت گیری اوباما در خصوص خاورمیانه و به ویژه جمهوری اسلامی ایران مهمترین سوالات در این راستا است. از میان موضوعات متعدد خاورمیانه پنج موضوع؛ فلسطین، عراق، افغانستان، لبنان و ایران در صدر اولویت دولت جدید آمریکا قرار دارد. مواضع و اقدامات اوباما جهت گیری در خصوص برخی از این موضوعات را شفاف ساخته است. در مورد فلسطین، اوباما به طور صریح و روشن اعلام کرد که متعهد به، حمایت از رژیم صهیونیستی است. فرستاده ویژه اوباما، جورج میچل به خاورمیانه و سرزمین اشغالی در تایید این سیاست اعلامی صورت گرفت و میچل تصریح کرد که جنگ وحشیانه ۲۲ روزه رژیم صهیونیستی موسوم به سرب گداخته مورد تایید دولت جدید است. در خصوص عراق نیز تا حدودی سیاست های دولت اوباما روشن است. براساس این سیاست، نیروی نظامی آمریکا ظرف ۱۶ ماه از عراق خارج و امنیت این کشور در اختیار ارتش عراق قرار خواهد گرفت. درباره افغانستان نیز اوباما اعلام کرد سیاست افزایش نیرو تا سقف ۳۰هزار نفر را دنبال خواهد کرد. در واقع سیاست امنیتی آمریکا در دوره اوباما بر روی افغانستان متمرکز خواهد شد. هر چند نسبت به این جهت گیری اوباما مخالفت هایی از سوی جمهوری خواهان و استراتژیست ها صورت گرفته است. در مورد لبنان اگرچه هنوز موضع روشنی آغاز نشده اما جهت گیری حمایتی اوباما از رژیم صهیونیستی و نشان دادن ضدیت با گروه حماس تا حدودی تکلیف جهت گیری دولت جدید آمریکا در قبال لبنان نیز قابل حدس و گمانه زنی است.
اما رویکردهای آمریکا در قبال ایران چگونه خواهد بود؟
ارزیابی موضعگیری اوباما در طی دو هفته اخیر بیانگر عدم شفافیت و ابهام در نحوه مواجهه با جمهوری اسلامی ایران است. اعلام اوباما مبنی بر اینکه در صدد تهیه چارچوبی برای نحوه ارتباط با ایران می باشد، موید نظر فوق است. علی رغم این نکته، اوباما در طی این ایام مواضعی را در خصوص ایران اتخاذ کرده که براساس سه وضعیت در آینده رویارویی آمریکا با ایران متصور است.
۱) حفظ وضع موجود: برخی از ادبیات استخدامی اوباما در روزهای اخیر حکایت از وضع موجود و به عبارتی تداوم سیاست های بوش دارد. به عنوان نمونه اوباما مانند بوش، ایران را به عنوان یک خطر معرفی کرد. او همچنین ایران را متهم به حمایت از تروریسم نمود، مسئله هسته ای ایران را غیرقابل قبول دانست و در مصاحبه خود با خبرنگار الجزیره مشابه گفتمان بوش اعلام کرد که همه راه های لازم به ویژه دیپلماتیک را در قبال ایران مدنظر خواهد داشت. همانطور که ملاحظه شد بیانات موصوف می تواند معنای شعار، «تغییر» اوباما را برای ما رمزگشایی نماید. براساس این تحلیل، شعار تغییر مفهوم کلی منهای ایران را شامل می شود، چنانچه در خصوص فلسطین نیز منهای نیروی مقاومت معنا پیدا کرد.
۲۰ تشدید وضع موجود: برخی از واژگان به کار گرفته از سوی اوباما بیانگر رویکرد افزایش تعارض با ایران است. به عنوان نمونه اوباما اعلام کرد که با به کارگیری فشارهای سخت گیرانه تر مانع از دستیابی ایران به فناوری هسته ای خواهد شد. تحلیلگران رسانه ای نیز با برداشت سخنان اوباما بر این باورند که وی اجماع سیاسی قوی تری علیه ایران را در دستور کار خود قرار دهد. این تحلیل ها در کنار حمایت صریح اوباما از رژیم صهیونیستی و سیر تصاعدی تعارض این رژیم با جمهوری اسلامی ایران گمانه تشدید وضع موجود را بیشتر تقویت می کند. با این حال به نظر می رسد منطق تحولات در داخل جامعه آمریکا و بحرانهای زنجیره ای در این کشور مانع از سیاست های برخورد رادیکالی تیم اوباما علیه ایران گردد. به همین جهت در خصوص گمانه تشدید وضع موجود باید پرسید که در چه زمینه هایی و در چه سطوح و موقعیت هایی امکان تشدید به وجود خواهد آمد.
۳) تغییر وضع موجود: علی رغم دو وضعیت فوق نمی توان گزاره هایی که دال بر مدلول هایی همچون تغییر مواضع در قبال ایران می باشد، نادیده گرفت. به عنوان نمونه اوباما اظهار داشت که هنوز بر روی شعار انتخاباتی خود مبنی بر مذاکره پایبند است و یا در آخرین موضعگیری اعلام کرد اگر ایران مشت خود را باز کند، آمریکا نیز دست خود را دراز خواهد کرد . این سخنان از سوی محافل سیاسی به منزله تغییر احتمالی سیاست آمریکا در قبال ایران تلقی شده است. اما به نظر می رسد که رابطه آمریکا با ایران یک معادله ساده و تک مجهولی نباشد. آمریکا در شرایط کنونی نیاز به رابطه با ایران دارد، اما شرایط سیستمی و منافع کلان و منطقه ای این کشور مانع از رابطه صادقانه و قبول خواسته های ایران است. در چنین چارچوبی به نظر می رسد کاخ سفید به منظور کاهش مشکلات رویکرد مذاکره را در سطوح و لایه های پایینی آغاز نماید. منتهی استراتژی اعلامی دولت جدید آمریکا دیپلماسی هوشمندانه است. اگرچه تعریف روشنی از این استراتژی صورت نگرفته لکن به نظر می رسد که از سیاست هایی که تاکنون علیه ایران به کار گرفته اند ناخرسند و منتقد می باشند، چنانکه کلینتون وزیرخارجه اوباما رسما به ناکارآمدی سیاست های گذشته اعتراف نمود. با این توصیف خیلی نمی توان به شعار تغییر رفتار ایالات متحده خوش بین بود. اقدامات اولیه اوباما در خصوص مسئله فلسطین و مسائل کلی خاورمیانه بیانگر این حقیقت است که مسئله ایران همچنان به عنوان یک موضوع امنیتی در استراتژی امنیتی آمریکا باقی مانده و نوع تعامل که از سوی اوباما مطرح می شود در همین فضای تحلیلی قابل ارزیابی می باشد.

سیامک باقری

منبع : روزنامه کیهان