گذری بر سریال کلید اسرار با تکیه بر آراء امیل دورکیم

در دو دهه اخیر فیلمهای زیادی در ژانر ماوراء ساخته شده اند فیلمهایی مثل گرین مایلز که با این جمله به پایان میرسد:جان کافی،یکی از عجائب طبیعت از بین ما رفت.در تلوزیون ایران هم سریال هایی با این محتوا ساخته شد که بنابه سیاست تلویزیون منظور از ماوراء صرفا خداست و لاغیر،تا اینکه نوبت به پخش سریال کلید اسرار محصول کشور ترکیه شد تا با محور نظم با اراده جهان نمایش داده شود،این سریال بر اساس حوادثی که برای افراد جامعه پیش آمده با اغراقی غیر قابل انکار تهیه شده و بر این امر اصرار میکند که سر و ته این حوادث را فقط خداوند یگانه هم می آورد و موجودی به نام انسان هیچ نقش فعالی در این راستا ندارد، بر این اساس از آراء دورکیم در شرح این قضیه میتوان سود جست.
دورکیم میگوید جامعه هنگامی که در غلیان باشد آفریدگار مذهب است . افرادی که در یک حالت روحی خاصی قرار میگیرند نیروهای غیر شخصی را حس میکنند که هم در درون هستی های فردی و هم ماورای آنهاست ،به عقیده وی در جامعه فرد گرا و عقل باور امروزی اقتدار عالی اخلاقی و فکری که در اختیار علم است،در گذشتن از حد آموزه های علمی و گذر به ماوراء ممکن است ولی انکار آن غیر ممکن است. اما جامعه عقل گرا هم نیاز به دین و اعتقاد دارد تا نظم برقرا ر باشد ، این نیاز را دین سنتی نمی تواند پاسخ دهد .
از آنجائیکه دین تجسم دیگری از جامعه است دور کیم اعتقاد دارد در طول تاریخ از راه ایمان ، تحت عناوین توتم و خدا انسان پرستش را آغاز کرده است و راه گریزی از این امر نیست ،توتم تجسمی از خدا در ساده ترین نوع جامعه است و خدا نمودی از ماوراء بر جوامع پیچیده تر؛ هدف نظریه دورکیم اینست که بنیاد واقعیت موضوع ایمان را اثبات کند، بی آنکه محتوای فکر سنتی را بپذیرد . مذاهب سنتی ،بر اثر توسعه عقل باوری علمی محکومند لکن همین پیشرفت علمی موجب نجات چیزی میشود که خود خواهان از بین بردن آن است چرا که تحقیق علمی نشان می دهد که آدمیان هیچگاه جز جامعه خودشان چیزی دیگر را نپرستیده اند .
آنچه از گفتار بالا منتج می شود اینست که با کلید اسرار که تبلیغ یک دین سنتی است نمیتوان پاسخگوی اقتضای جامعه ای شد که بر محور عقل صرف قرار دارد . بزعم دور کیم جامعه قادر است در هر دوره خدایان مورد نیاز خویش را بسازد شاید هم اگر دورکیم اکنون زنده بود جمله اش را بدین شکل اصلاح می کرد: دین باید بروز رسانی شود.
حال، آیا کلید اسرار دین را بروز رسانی می کند؟ این سریال در ژانر ماوراء در ردهء تثبیت طبیعت با یک نظم لاهوتی پرسه میزند هدف نمایش این سریال چیزی نیست جزء اثبات نظم عادلانه جهان که بر مبنای روایات واقعی مطرح میشود . یعنی از ما وراء برای اثبات خدا سود می جوید اما باور دور کیم چیز دیگری است چرا او که یک جامعه شناس نظم گر است که این نظم را از علمی می گیرد که با ماوراء در تضاد است . او عقیده دارد دین باید باشد تا نظم در جامعه برقرار شود ، علم با کشف واقعیت همهء ادیان ، دین دیگری ایجاد نمی کند ، بلکه این اعتقاد را بوجود می آورد که جامعه قادر است ، خدای روزگارانش را بسازد .
به عقیده دورکیم : هر نوع جامعه ای نیاز به خدای مخصوص خود دارد تا زیر سایه آن از هر نوع هرج و مرجی جلوگیری کند او دو نوع جامعه اصلی را تشخیص داده است :جوامع ساده مکانیکی ،به اصطلاح خود دورکیم از راه همانندی دارای همبستگی هستند،هنگامیکه این شکل همبستگی بر جامعه مسلط باشد افراد جامعه چندان تفاوتی با یکدیگر ندارند.
آنان اعضای یک اجتماع واحدند که احساسات همانندی دارند و به ارزش های واحدی وابسته اند و مفهوم مشترکی از تقدس دارند،جامعه ای یکدست که با حرمت گذاشتن به برخی اجسام و اجرام از نبات و گیاه گرفته تا حشرات و حیوانات و خورشید و ماه همه در حرمان امن تقدس این افراد مورد پرستش قرار میدانند خدای این قبایل ابتدایی که دورکیم نام توتم بر آن مینهد به سادگی هر چه تمامتر مورد پذیرش و پرستش بوده و با سایه نظم را روی این اجتماع ساده بشری می گستراند، صورت متضاد این نوع جامعه جوامع پیچیده ارگانیکی است که به وسیله اجماع اجتماعی یعنی وحدت انسجام یافته اجتماع ،در آن نتیجه تمایز اجتماعی افراد با هم است یا از راه این تمایز بیان میشود،افراد دیگر همانند نیستند و خدا در این جوامع فوق طبیعت است که از باورها و مراسم طبیعی مشتق شده است و عاملی مهم برای وحدت اجتماعی به شمار میرود ؛ واضح است در قرن بیست ویکم نوع جامعه مکانیکی مانند اژدهای کومودور بسیار نایاب است،پس نمیتوان جوامع جهان سوم را از نوع جوامع ساد ه ای بدانیم که بتوان احساس مشترک مذهبی را بدانها القا کرد ، پس شاید بتوان از این مقال اینرا استنباط کرد که کارایی سریال کلید اسرار بیش از آنکه جنبه القای حس مشترک مذهبی داشته باشد جنبه داستانی و قصه پردازی عامیانه ای دارد که بیشترین کارکرد آن سرگرمی عده ای ازافراد جامعه است.

محسن پیشخانی

منبع : ماهنامه آدم برفی‌ها