فقط به خاطر تو

بعضی افراد به بعضی داروها خوب پاسخ می دهند ، برخی به آنها حساسیت نشان می دهند و برخی دیگر به آنها پاسخ نمی دهند . یک دارو ممکن است باعث بهبودی فرد بیماری شود اما همان دارو ممکن است برای بیمار دیگر حکم سم را داشته باشد . به زودی پزشکان برای پی بردن به این که چه دارویی برای شما مناسب است ، به آزمایش های ژنتیک روی می آورند . بنابر این در آینده ای نه چندان دور هر بیماری براساس وضعیت ژنتیکی خود درمان می شود و تنها به علائم بالینی و روش های معمول آزمایشگاهی بسنده نمی شود .
زن جوانی که دچار مشکلات روحی شده است ، پس از تحمل رنج فراوان به پزشک معالج خود مراجعه می کند . پزشک پس از معاینه به افسردگی شدید او پی می برد و با لحنی اطمینان بخش به او می گوید : «ما باید DNA شما را بررسی کنیم تا ببینیم برای شما چه دارویی از بقیه مناسب تر است. »
سپس پزشک به او نزدیک می شود ، تار مویی از سرش جدا می کند و سخن خود را این گونه ادامه می دهد : « بعدازظهر نتیجه این آزمایش مشخص می شود و برای شما دارویی تجویز می کنم که با مصرف آن به زودی حالتان بهتر خواهد شد. »
چنین سناریویی چندان هم دور از دسترس نیست. براساس پیشرفت هایی که بسیاری از شرکت های فناوری زیستی و دارویی داشته اند ، به زودی بیماران داروهایی مصرف خواهند کرد که با ساختار ژنتیکی آنان مطابقت دارند . به این ترتیب ، از اتلاف وقت و پول فراوانی جلوگیری خواهد شد که اکنون به علت معالجه های غیر موثر شاهد آن هستیم . به علاوه، عوارض جانبی ناتوان کننده ناشی از مصرف داروها نیز به حداقل می رسد .
در حال حاضر، پزشکان به این زن جوان دارویی به نام « پروزاک » تجویز می کنند و ۴ تا ۶ هفته منتظر می مانند تا دریابند آیا او جزو آن ۴۰ درصد افراد خوش شانسی هست که این دارو به آنان کمک می کند . برای شناسایی دارویی که برای درمان افسردگی وی مناسب باشد ، ممکن است ۶ ماه دیگر زمان لازم باشد تا ۴ داروی دیگر نیز روی او امتحان شود.
دکتر « دانیل کوهن » که متخصص ژنتیک شرکت « ژنویست » در پاریس است می گوید: « یک آزمون ژنتیکی سریع ، جایگزین ماراتن آزمون و خطا خواهد شد که پیشرفت بزرگی در درمان بیماری ها محسوب می شود و هزینه های بهداشتی را برای کل جامعه کاهش می دهد. » این نوع درمان موثر ، در واقع وعده علم « فارماکوژنومیک » است، علم نو پایی که هدف آن ارائه توضیحی برای این واقعیت است که چرا برخی از مردم به برخی داروها به خوبی پاسخ می دهند، در حالی که برخی دیگر این طور نیستند. از چنین دانسته هایی می توان برای طراحی آزمون های تشخیصی استفاده کرد که امکان انتخاب داروی مناسب را برای هر بیمار فراهم سازند . در برخی موارد، این رویکرد جدید که ژن ها را اساس قرار داده می تواند به نجات جان بیمارانی بیانجامد که احتمال دارد به برخی از داروها واکنش های کشنده ای نشان بدهند.
پزشکان با تجربه به خوبی می دانند که بیماران به طور متفاوت به داروها واکنش نشان می دهند . آنان می دانند که عوامل زیادی از جمله سن ، جنس ، وضعیت سلامتی و این که آیا بیمار به طور هم زمان داروی دیگری را مصرف می کند ، در تعیین اثربخشی یک دارو و نوع و شدت اثرات و عوارض جانبی آن موثرند.
اکنون می دانیم که ژن ها نیز تاثیر قابل ملاحظه ای بر چگونگی واکنش فرد به دارو دارند . افراد مختلف ، انواع خاصی از آنزیم هایی را به ارث می برند که بر چگونگی تغییر و تبدیل داروها در بدن و جذب و دفع آنها تاثیر می گذارند.
واکنش های ناگوار دارویی فقط در سال ۱۹۹۴ باعث مرگ بیش از ۱۰۰ هزار نفر در آمریکا شده اند. متاسفانه ، این واکنش ها اغلب در بیمارانی رخ می دهند که میزان استانداردی از یک دارو را دریافت کرده اند! برای مثال ، در دهه ۱۹۵۰ میلادی ، پزشکان دارویی به نام «سوکسینیل کولین» را پیش از جراحی به بیماران تجویز می کردند که باعث شل شدن ماهیچه ها پیش از عمل می شود . اما چند بیمار که این دارو پیش از بیهوشی به آنان تزریق شده بود، هرگز به هوش نیامدند . در واقع، دارو باعث فلج شدن عضلات تنفسی و در نتیجه خفگی آنان شده بود. پزشکان با بررسی های بیشتر دریافتند که بیماران نگون بخت ، شکل جهش یافته آنزیمی را در بدنشان دارند که در دفع سوکسینیل کولین از بدن دخالت دارد و در نتیجه تجمع بیش از اندازه دارو در بدنشان ، جان خویش را از دست داده اند.
این تنها موردی نبوده که ژن ها در پاسخ های دارویی خطرناک ، دخالت داشته اند . اوائل دهه ۱۹۴۰ میلادی، پزشکان دریافتند که تعداد قابل ملاحظه ای از بیماران مبتلا به سل که از داروی ضد باکتری « ایزو نیازید » استفاده می کردند، در دست و پای خود احساس درد، سوزش و ضعف داشتند. این افراد دارو را به کندی از بدن خود دفع می کردند . این دارو باید به سرعت به شکل غیر سمی تبدیل شود. این کار را آنزیم « N ـ استیل ترانس فراز » تسهیل می کند . شکلی از این آنزیم که دارو را به کندی سم زدایی می کند ، کمیاب نیست . ۴۰ تا ۶۰ درصد سفیدپوستان ، این شکل از آنزیم را دارند. بعدها مشخص شد این تفاوت در پاسخ به دارو که در افراد دیده می شود به تفاوت در ژن های رمز دهنده این آنزیم مربوط می شود.
این جا حوزه ای است که فارماکوژمیک می تواند به ما کمک کند . فارماکوژمیک ، دانشی است که درباره ارتباط بین پاسخ بدن افراد مختلف به داروها و تنوع موجود در توالی ژن های آنها مطالعه می کند. برخی از ژن ها، « پلی مورفیسم » یا چند شکلی ژنتیکی دارند . به عبارت دیگر، بعضی ژن ها در افراد مختلف یک جمعیت به صورت های متفاوتی یافت می شوند که « الل» نام دارند. برای مثال، یک دسته آنزیم هایی که در تغییر و تبدیل داروها در بدن بسیار موثرند، « سیتوکروم های P۴۵۰ » هستند. یکی از این سیتوکروم ها که « Cyp۲D۶ » نامیده می شود ، حداقل سه نوع الل متفاوت دارد.
اگر فردی الل وحشی را داشته باشد، سرنوشت دارو در وی طبیعی است . وجود الل های جهش یافته به تغییرات عمیقی در سرنوشت داروها می انجامد. برخی جهش ها به تولید Cyp۲D۶ بسیار فعال یا با فعالیت بسیار پایین می انجامند. در حالت اول ، بدن به سرعت دارو را دفع می کند . در نتیجه فرد پاسخ رضایت بخشی به دارو نشان نمی دهد . در حالت دوم ، به علت کاهش دفع دارو ، فرد با تجمع دارو در بدن و حساسیت های دارویی رو به رو می شود که گاهی حتی می تواند به مرگ او منجر شود. از این رو، ممکن است سه نفر به یک بیماری دچار شوند و پزشک برای هر سه نفر یک دارو (آن هم به مقدار یکسان) تجویز کند ، اما پاسخ سه بیمار به دارو بسیار متفاوت باشد.
ما از مدت ها پیش ، از پاسخ متفاوت افراد به داروها آگاه بودیم و می دانستیم که یک دارو حتی می تواند برای فردی حکم سم را داشته باشد ، اما راهی برای پیش بینی آن نداشتیم . فارماکوژنومیک می خواهد شرایط را عوض کند. تهیه نمونه DNA از فرد (برای مثال با کشت سلول های مخاط دهان ، مقدار بسیار اندکی خون و حتی یک فولیکول مو، می توان به مقدار مناسبی DNA دست یافت) و بررسی ژن های موثر در سرنوشت دارو با کمک دستگاه PCR ، امکان پیشگویی نحوه پاسخ افراد به دارو را فراهم می سازد .
محققان تلاش می کنند تا در آینده ای نه چندان دور، هر بیماری براساس وضعیت ژنتیکی خود درمان شود و تنها به علائم بالینی و روش های معمول آزمایشگاهی بسنده نشود. از این رو، درمان افراد « موردی » یا « شخصی » می شود . به این مفهوم که « هر دارو به یک مقدار به هر بیمار » جای خود را به « یک دارو با مقدار ویژه برای یک بیمار خاص » می دهد .
در آینده ، طراحی دارو نیز براساس ویژگی های ژنتیکی افراد مختلف یک جمعیت صورت می گیرد. به عبارت دیگر، « داروی جهانی » جای خود را به « داروی جمعیتی » می دهد . در سال ۲۰۰۰ میلادی ، تنها در ایالات متحده ۸/۱۲ میلیون دلار صرف تحقیق در این زمینه شد . امروزه گاهی بیمار چندین بار به پزشک مراجعه می کند تا وی داروهای مختلفی را روی او امتحان کند . ولی در آینده ، پزشکی مولکولی با کمک فارماکوژمیک میزان مراجعه بیمار به پزشک را به حداقل می رساند ، چیزی که ممکن است برای بعضی ها خوشایند نباشد!

مترجم: آقای فردین علی ملایری

منبع : جزیره دانش