اشتباهات رایج درباره مصرف دارو

در اکثر موارد، مهم ترین علت مسمومیت های دارویی، خود درمانی است. عده زیادی از بیماران هنگامی که مریض می شوند، خودسرانه نوعی از داروها را برای خود تجویز می کنند و بسیار هم راضی و خوشحال، این داروها را میل می کنند. عده ای دیگر که مدت طولانی مجبور هستند درمان دارویی خود را ادامه دهند، علاوه بر داروهای تجویز پزشک، انواعی از داروهایی را که در داروخانه منزل نگهداری کرده اند، دراین مدت مصرف می کنند. به عنوان مثال، شخصی که داروهای ضد انعقاد خون مصرف می کند، خودسرانه مصرف داروی ضد التهاب را نیز شروع می کند که نتیجه تداخل این دو نوع دارو، خونریزی شدید است.
یا اینکه مثلا بسیاری از بیمارانی که از بی خوابی رنج می برند، دوز بالایی از داروهای خواب آور یا آرام بخش را مصرف می کنند. این داروها برای افراد مسن، باعث خواب آلودگی می شود که زمین خوردگی یا اتفاقاتی دیگر را در پی دارد. از دیگر نمونه های این قبیل گرفتاری ها، می توان به کسانی اشاره کرد که پزشک برای آنها مسکن (از مشتقات مورفین) تجویز می کند و در حالی که دچار یبوست شده اند، برای رفع مشکل خود اقدام به خوردن مقدار بالایی از قرص های ملین انرژی زا می کنند. در نتیجه حجم بالایی از مواد معدنی بدن را از دست داده که منجر به ضعف و اتفاقات ناگوار دیگر می شود. همچنین باید گفت که تداخل بین داروهای ضدافسردگی با داروهای خانواده بنزودیازپین (کلیه داروهای آرام بخش ضعیف مانند دیازپام، کلر ازپات و...) بسیار خطرناک بوده و نباید از آن غفلت کرد.
● افراد آسیب پذیر در برابر مسمومیت های دارویی
سالمندانی که چند نوع دارو مصرف می کنند و یا دچار نارسایی کبد یا کلیه هستند، در این باره بسیار حساس هستند. می دانیم که وقتی کبد سالم باشد، متابولیسم دارو به خوبی انجام می گیرد اما وقتی کبد دچار ناراحتی و نارسایی باشد، همین دارو ممکن است برای بدن سم محسوب شود. در مورد کلیه ها نیز باید گفت که بسیاری از داروها در کلیه ها تصفیه می شوند که در صورت نارسایی کلیه، این عمل به خوبی صورت نمی گیرد و در نتیجه مقدار بالایی از دارو در پلاسمای خون باقی می ماند. همچنین افراد مبتلا به بیماری های مزمن مانند دیابت، صرع، آسم و ... را نیز جز گروه آسیب پذیر به شمار آورد. احتمال تداخل دارویی در این اشخاص که مجبور هستند همیشه دارو مصرف کنند، رایج است.
بیشترین داروهایی که بدون نسخه ، در سطح بالایی به فروش می رسد و عوارض عدم رعایت دستورات لازم در مصرف آنها مسکن ها، ملین ها، داروهای ضدسرفه، دهان شویه ها و داروهای ضدجوش بیشترین داروهایی هستند که مردم برای درمان درد و بیماری های ساده و معمول استفاده می کنند. در مورد احتمال عوارض این داروها باید به این نکته اشاره کرد که احتمال خطر برای کسانی که طولانی مدت دارو مصرف می کنند، به علت تاثیر متقابل داروها بسیار شدیدتر از کسانی است که بیماری خاصی ندارند. داروهای ضدسرفه اگر درست مصرف نشود موجب تشدید برونشیت شده و مصرف زیاد این داروها خواب آلودگی را در پی دارد. استفاده مکرر داروهای ملین باعث کاهش آب بدن و اختلالات بیولوژیک در مقدار کلسیم و پتاسیم شده که زمینه بروز بیماری فشار خون را به دنبال دارد .
بعضی از مسکن های معمول از گروه آسپرین ها می توانند خونریزی های روده ای را در پی داشته باشد. محلول های شستشوی چشم که وارد خون می شوند اغلب حاوی موادی هستند که با دیگر داروها تداخل پیدا می کنند. ویتامین د که در دوز خیلی بالا تجویز می شود احتمال تشکیل رسوب کلسیم و... را در پی دارد.
کسانی که خودسرانه دارو مصرف می کنند، چه نکاتی را باید قبل از مصرف رعایت کنند؟
اولین نکته این که اگر بدون نسخه دارو می خرند، حتما با داروساز در مورد دارو مشورت کنند. قبل از اینکه دارویی را که در منزل دارید، مصرف کنید، مجددا بروشور آن را بخوانید چون ممکن است در این مدت جز افرادی قرار گرفته باشید که دارو برای آنها مضر است.
نکات مهم پیش از مصرف داروهایی که پزشک تجویز می کند:
ابتدا باید از پزشک پرسید که چه داروهایی تجویز کرده است تا اگر سؤالی وجود دارد بتوان آن را از پزشک یا داروساز پرسید. حتما باید داروها را مطابق با دستور پزشک مصرف کرد و خودسرانه نباید بعضی از آنها را حذف کرد. دوره درمان باید کامل طی شود. در مورد درمان های طولانی مدت، مرتبا باید درمان را ارزیابی کرد. در صورت بروز علائم غیرمنتظره پس از مصرف دارو، باید بلافاصله با پزشک یا داروساز مشورت کرد. و نکته آخر اینکه بدون نظر پزشک، مصرف دارو را ناگهان قطع نکنید.
همه داروها ممکن است عوارض و حتی خطراتی در پی داشته باشند، خصوصا اگر نادرست مصرف شوند. دارو درمانی بدون اطلاع در مورد تاثیرات و عوارض آن، این احتمال خطر را بیشتر می کند. پیش از استفاده هر نوع دارویی، حتما با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
هر نوع مصرف خودسرانه دارو، فقط برای مدت کوتاه، حداکثر پنج روز می تواند انجام شود. در صورت عدم بهبود، وخامت نشانه های بیماری و بروز مشکلات جدید، مصرف دارو باید قطع شده و به پزشک مراجعه شود.اگر بدون تجویز پزشک دارویی مصرف می کنید، حتما باید به طور دقیق مقدار مصرف دارو و تاریخ انقضاء آن را که روی جعبه یا بروشور آن نوشته شده است را مطالعه کنید. بعضی از داروها سطح هوشیاری را پایین می آورد، پس در صورت رانندگی یا کار با ماشین یا دستگاه هایی که نیاز به تمرکز دارد، این نکته را مدنظر داشته باشید. اگر تصمیم دارید دارویی را که در منزل نگهداری کرده اید را مصرف کنید، مراقب باشید زیرا معمولا این داروها مدت زمان طولانی در منزل مانده و تاریخ انقضاء آن ها گذشته است. حتی ممکن است دارو، خصوصا آنتی بیوتیک ها مسمومیت زا باشند. شربت های تاریخ گذشته، فاسد می شوند و باعث ایجاد عفونت در بدن می شوند. محلول های شستشوی چشم را پس از باز کردن درب آنها، نمی توان بیشتر از پانزده روز نگه داشت.
خانم های باردار، شیرده، نوزادان و خردسالان به هیچ وجه نباید بدون تجویز پزشک، دارویی را مصرف کنند.در هنگام مراجعه به پزشک یا داروساز، وی را در جریان بگذارید که چه داروهایی استفاده کرده اید.
از آنجا که اکثر مردم از اثرات سوء تداخل دارویی اطلاعی ندارند، هیچ گاه در طول دوره درمان نباید در کنار مصرف داروهایی که پزشک تجویز می کند داروهای دیگری را استفاده کرد.هیچ گاه بخشی از داروهایی را که پزشک تجویز می کند برای بیماری های آینده نگهداری نکنید.
▪ اگر یک دارو برای یکی از اعضای خانواده مؤثر و مفید بود، دلیل نمی شود برای بیماری شما نیز این گونه باشد، بلکه ممکن است بی تأثیر و حتی خطرناک نیز باشد.
▪ داروها حتماً باید در محیطی دور از گرما، نور و رطوبت و دور از دسترس کودکان نگهداری شود. نگهداری داروها در حمام درست مانند این است که داروها را در جنگل های مناطق استوایی نگه داریم.
سالمندان و مصرف دارو؛ ۲.۳ عوارض ناگوار داروها قابل پیشگیری است.از هر دو سالمند، یک نفر تجویز دارویی خود را رعایت نمی کنند. عوارض نامطلوب داروها پس از سن ۶۵ سالگی، بسیار بیشتر می شود، چرا که سالمندان ضعیف تر و آسیب پذیرتر هستند، کمتر به تجویزها و توصیه های پزشک توجه دارند و معمولا مبتلا به چند نوع بیماری هستند. با این حال ۲.۳ از این عوارض قابل پیشگیری و اجتناب پذیر است.
یک بیماری عفونی و معمولی در افراد جوان می تواند تعادل فیزیولوژیک افراد سالخورده را به شدت برهم بزند. واکنش بدن به داروها می تواند به طور جدی فرد را دچار مشکل و ناراحتی کند. چرا؟ زیرا با پیر شدن بدن، ابتلا به انواع بیماری ها و وخامت آنها بیشتر می شود. در نتیجه افراد سالمند بیشتر بیمار شده و معمولا نیز به چند بیماری مبتلا می شوند.بیماران بالای سن ۷۰سال، به طور متوسط ۴ تا ۵ دارو در طول روز مصرف می کنند که تداخل دارویی و خطرات آن را در پی دارد.
این نکته را باید خاطرنشان کرد که کهولت، بیماری نیست، بلکه برخی از توانایی های اعضای بدن (کبد، کلیه و...) کم می شود و با کاهش مقاومت در برابر عوامل بیماری زا و زمینه پیشرفت بیماری همراه است. ضرورت مصرف داروهای پیشگیرانه و درمان بخش نیز به همین علت است.
با وجود این، بیش از نیمی از سالمندان در مصرف دارو، دقت و توجه کافی ندارند. به علت فراموشی یا اشتباه، داروها به جای هم مصرف می شوند و یا مقدار صحیح آنها را رعایت نمی کنند. کمترین تغییر در مقدار یا زمان مصرف دارو می تواند خطرناک باشد. به علاوه، تغییرات دارویی در افراد مسن و در نتیجه تأثیرات آن، خصوصاً متناسب با بعضی مراحل سوءتغذیه و نارسایی های کبدی یا کلیوی در مقایسه با جوانان متفاوت است. مراقبت بیشتر، رعایت دقیق مصرف دارو و همچنین توجه به دوز دارو و ساعت مصرف آنها لازم و ضروری است. گرچه بخشی از عوارض سوءداروها با کهولت سن اجتناب ناپذیر است، اما ۹۰درصد این پی آمدها قابل پیشگیری است.
همچنین پزشکان، داروسازان و دندانپزشکان باید به طور منظم درمان های طولانی مدت، در صورت لزوم تجدیدنظر در داروهای تجویز شده، تنظیم مقدار دارو، توجه به مصرف داروهای هم زمان چه با تجویز یا بدون تجویز و... را حتماً مدنظر داشته باشند. همچنین باید نقش داروها و تأثیرات آنها و جزئیات مصرف را برای بیماران سالمند توضیح دهند. و بالاخره اینکه، پزشک باید به طور منظم با پرسیدن سؤالاتی در مورد هر نوع تغییری (بستری شدن در بیمارستان، نقل مکان، نگرانی های شخصی و...) اطلاع داشته باشد.بیماران سالخورده را باید تشویق کرد تا با پزشک صحبت کنند و درمان خود را با دقت دنبال کنند. از این گروه بیماران خواسته می شود تا سؤالات خود را از پزشک بپرسند و هر نوع تغییر در عادات، محیط زندگی، علائم غیرعادی، حتی اگر جزئی و پیش پاافتاده هم باشد را با پزشک در میان بگذارند. مراجعه با متخصص باید با نظر پزشک عمومی باشد و بسیار مهم است که آنها را از مصرف خودسرانه هر دارو منصرف کرد.
کمک اطرافیان به بیماران سالمند در کنترل دقیق ساعات و مقدار مصرف دارو، مطالعه بروشورهای دارو، به کارگیری راهکارهایی در جهت عدم فراموشی مصرف دارو و... می تواند بسیار مؤثر باشد.با رعایت همین نکات به ظاهر ساده می توان خطرات عوارض سوء داروها را در سالمندان تا ۶۰% کاهش داد.
و نکته آخر اینکه، چرا باید رعایت اصول مصرف داروها را تا دوری پیری به تعویق انداخت. از همین حالا تصمیم بگیریم راجع به بیماری و درمان ها از پزشک سؤال کنیم: چرا باید چنین دارویی را مصرف کنم؟ تأثیرات آن چیست؟ دوره درمان چه مدت طول می کشد؟ عوارض احتمالی مصرف آن چیست؟ و...به این ترتیب از اولین مراحل درمان به سلامتی خود اهمیت دهیم.

مریم سادات کاظمی

منبع : روزنامه کیهان