رفتارشناسی دولت نهم

با گذشت نزدیک به ۳۰ ماه از آغاز به کار دولت نهم دیگر می‌توان به بررسی و ارزیابی عملکرد این دولت از زوایای مختلف پرداخت. این نوشتار به‌دنبال تحلیل آماری شرایط اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و... کشور در مقطع فعلی نیست، اما هدف آن بررسی پارادایم‌های رفتاری و گفتاری و به تعبیر دیگر رفتارشناسی دولت نهم است.
رفتارشناسی می‌تواند مبنایی باشد جهت بررسی دقیق‌تر کارنامه دولت، زیرا در تحلیل رفتار دولت فعلی می‌توان رویه‌هایی را مشاهده کرد که تبدیل به اصولی ثابت شده و به اشکال و شیوه‌های گوناگون طرح و بیان می‌گردد، به نحوی که به راحتی می‌شود حدس زد آقای رئیس‌جمهور و کابینه در اعلا‌م مواضع و گزارش به مردم یا به مجلس چه خواهند گفت، چگونه معضلا‌ت را توجیه می‌نمایند، ریشه مشکلا‌ت جاری را در چه می‌دانند با چه بیانی مخاطبان را در انتظار افشارگری می‌گذارند و نوید می‌دهند در آینده نزدیک اسامی مفسدان و رانت‌خواران را اعلا‌م خواهند کرد، با چه مکانیسمی دستاوردهای دولت را تاریخی و غرورآفرین می‌خوانند، و در پایان هم امید و وعده که در آینده نزدیک مشکلا‌ت پایان خواهد یافت، امور بسامان خواهد شد، عدالت برقرار می‌گردد، برای توضیح بهتر به مواردی از این رویه‌ها اشاره می‌گردد.
▪ نفی گذشته برای اثبات خود: اساسا دولت نهم استراتژی حرکت خود را نفی دولت‌های پیشین قرار داده و به گونه‌ای رفتار می‌نماید و سخن می‌گوید که گویا کشور در ۱۶ سال گذشته به دست افرادی داده شده که نه صلا‌حیت داشته و نه محرم بوده‌اند. نظام و انقلا‌ب را از مسیر ارزش‌ها منحرف کرده و سرمایه‌ها را هدر داده‌اند. حال وظیفه این دولت است که ضمن اصلا‌ح امور و پایبندی و اصرار بر ارزش‌ها کشور را به بهترین وجه ممکن بسازد.
▪ ابتکاری و ابداعی جلوه دادن اقدامات:‌ گویا در این کشور همه چیز حالت سکون داشته؛ کار، خلا‌قیت، حرکت و تلا‌شی نبوده و برنامه‌ای برای توسعه و پیشرفت وجود نداشته و آنچه که این دولت انجام می‌دهد همه ابتکار، خلا‌قیت، ابداع و نوآوری است که به دست توانای دولتمردان رایحه خوش‌خدمت رقم می‌خورد. اندک کارهای انجام شده نیز آن‌قدر نابسامان است که هیات دولت به ریاست رئیس‌جمهور ناچار باید جهت انجام جزئی‌ترین امور حتی برای یک روستا تشکیل جلسه دهد و مصوبه بگذراند! هزاران مصوبه سفرهای استانی ماحصل این تلا‌ش‌ها و خلا‌قیت‌ها است! از دیگر کرامات دولت این است که پروژه‌هایی که سال‌هاست کد اجرایی گرفته و شروع شده و حتی در مرحله بهره‌برداری بوده تبدیل به مصوبات سفر رئیس‌جمهور می‌شود؟!
▪ انتقادناپذیری و حقیر شمردن منتقدین: دولتمردان حاکم به کرات منتقدان خود را به نادانی، رانت‌خواری، عامل و مرعوب دشمن بودن، کم‌کاری، فساد اقتصادی و... متهم نموده‌اند. از رفتار دولت اینگونه استنباط می‌گردد که جز سخن خود هیچ سخنی را نمی‌پذیرد و جز حلقه محدود دوستان کسی را تحمل نمی‌کند.
▪ توجیه‌گری و برخورد سطحی با مسائل:‌توجیه نابسامانی‌های متاثر از تصمیم‌های اشتباه و غیرعلمی اصلی ثابت در رفتار دولت نهم است. از نظر دولت دامن زدن به گرانی کار مخالفان، منتقدان و رسانه‌ها است که می‌خواهند دولت را ناکارآمد جلوه دهند. احساس گرانی بیشتر از گرانی است! در حالی که تورم و گرانی بیداد می‌کند و دیگر از بوی نفت هم بر سر سفره‌ها خبری نیست، مصاحبه اخیر رئیس جمهور با رسانه ملی مصداق بارز این شیوه برخورد است.
▪ عدم توجه به نظرات کارشناسی و تصمیم‌گیری براساس تئوری سعی و خطا:‌ تکرار سیاست‌هایی که بارها در عمل شکست خورده، حذف مدیران توانمند، لا‌یق و باتجربه که مهم‌ترین سرمایه یک کشور هستند و به‌کارگیری افراد فاقد تخصص و ناآشنا به مسائل در مسند کارهای بزرگ در دولت نهم نهادینه گردیده است. بسیاری از شرکای شرکت نظارت مهندسی ساختمانی اسلا‌مشهر مدیران دیروز شهرداری و اعضای دولت امروزند.
▪ اعتقاد به تئوری توطئه:‌متاسفانه استنباط دولت فعلی آن است که عده‌ای رانت‌خوار مفسد که دست‌شان از حکومت و بیت‌المال کوتاه شده در تمام طول روز، ماه و سال در حال توطئه علیه دولت اسلا‌می هستند. تهدیدهای مداوم به افشاگری که تبدیل به تاکتیکی نخ‌نما گردیده ناشی از همین توهم است.
▪ غلو در عملکرد و تعارض در گفتار:‌ گزارش عملکرد به مردم بسیار مثبت است، اما به‌کرات مشاهده می‌شود با غلو بسیار دستاوردهای دوساله فعلی با ده‌ها سال کار و تلا‌ش گذشته مقایسه می‌گردد. دستاوردهایی‌‌که نتیجه کار و تلا‌ش دولت‌های پیشین است و امروزه به بار نشسته با اغراق صرفا نتیجه کارکرد دولت فعلی قلمداد می‌گردد. افتخارات تاریخی و هویتی گذشته با مقایسه‌های نابجا و غیرمنصفانه تحقیر می‌شود. به عنوان مثال آیا این کشور آن‌قدر درمانده و مستأصل بوده که گزارش اطلا‌عاتی چند سازمان غیررسمی یک کشور بیگانه و متخاصم می‌شود مهم‌ترین پیروزی یکصد سال گذشته این ملت؟
▪ احساس برگزیده بودن: توهم ارتباط‌های غیرطبیعی و ماورائی داشتن که در بسیاری از مواقع تا حد ترویج خرافات و بدعت‌گذاری در دین پیش می‌رود، در جایگاه قدسی نشاندن یک امر عرفی همچون دولت و بهره‌برداری ابزاری از دین و به خدمت گرفتن آن در جهت مقاصد سیاسی بسیار خطرناک است. خودبرتربینی اسباب استبداد و دیکتاتوری است. ‌
▪ بداهه‌گویی‌های آرمانگرانه:‌ به کرات مشاهده می‌شود دولتمردان فعلی متناسب با فضا و مخاطبان و بر اساس احساسات، مواضعی می‌گیرند که آن را فقط می‌توان تعبیر به بداهه‌گویی نمود. موعظه نمودن، پند دادن، نصیحت کردن زیبنده رهبران مذهبی است نه مدیران اجرایی و سیاسی. پیشنهادها و طرح‌هایی که توسط رئیس‌جمهور محترم کشور پرافتخاری همچون ایران در مجامع بین‌المللی و حتی داخلی طرح می‌گردد باید از چنان منطقی برخوردار باشد که دوست و دشمن را وادار به احترام نماید و جهانی شود نه اینکه با بی‌تفاوتی از کنار آن بگذرند. ‌
▪ عدم مسوولیت‌پذیری در پرداخت هزینه:‌ رفتار و گفتار دولت نهم با همه وجود تمایل به پوپولیسم و انجام اعمال توده‌پسند دارد. تصمیم‌های کارشناسی و علمی در برخی از مواقع با منافع آنی افراد سازگار نیست، مدیران اجرایی باید آمادگی پذیرش مسوولیت تصمیم‌های خود را داشته باشند. متاسفانه شیوه دولت نهم حکایت از آن دارد که حاضر نیست هزینه‌ای در قبال تصمیم‌های ضروری کارشناسی بپردازد، لذا به دنبال اجرای برنامه‌ها و اقداماتی است که تا حد ممکن منافع زودگذر افراد را تامین کند. آیا هزینه کردن دلا‌رهای نفتی برای واردات کالا‌های غیرضروری و مصرفی و پرداخت صدقه‌ای به افراد معنایی جز این دارد؟
▪ حذف صورت مساله به جای حل آن:‌ وجود استراتژی‌های توسعه در قالب برنامه پنج‌ساله یا چشم‌انداز بیست‌ساله، دولتمردان را موظف می‌نماید که در آن چارچوب حرکت نمایند. حضور سازمان‌های برنامه‌ریز و کنترل‌کننده دخل و خرج کشور و ناظر بر بودجه دست افراد را در انجام کارهای غیرکارشناسی و سلیقه‌ای می‌بندد و قدرت مانور افراد برای تامین منافع فردی و جناحی را محدود می‌کند. دولت نهم برای رهایی از این محدودیت‌های کارشناسی صورت مساله را پاک کرده است. بی‌توجهی به برنامه‌های توسعه و منحل نمودن سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی را چگونه می‌توان تحلیل نمود؟در پایان باید گفت که هدف از نقد نه تضعیف دولت و نه نادیده انگاشتن خدمات وزحمات ارزشمند آن است بلکه هدف اصلا‌ح امور، رفع معضلا‌ت، پرهیز از روزمرگی و توجه به زیرساخت‌های ضروری برای رشد و توسعه کشوراست.

حسن رنجبر

منبع : روزنامه اعتماد ملی