ویکی ها در محل کارـچگونه ویکی ها می توانند به مدیریت دانش در ارائه خدمات مرجع کتابخانه ها کمک کنند.

این مقاله چگونگی کمک و کاربرد ویکی ها در ارائه خدمات مرجع کتابخانه ها به منظور مدیریت دانش و لزوم استفاده از آنها در این محیط را مورد بررسی قرار می دهد.مقاله با توصیف و تعریف ویکی آغاز شده سپس مدیریت دانش و و سیستمهای حمایت کننده مدیریت دانش علی الخصوص فنآوری های گروهی و محاوره ای را پوشش می دهد.سپس مولف چگونگی استفاده و به کارگیری ویکی ها بعنوان سیستم مدیریت دانش را مورد بحث قرار داده و کاربردهای سازمانی آن را برسی می کند.در خاتمه چگونگی استفاده از ویکی ها به منظور حمایت از مدیریت دانش در خدمات مرجع کتابخانه ها را با ارائه چند مثال بررسی می کند.در این مثالها ویکی ها بعنوان مخازن دانش شخصی و عمومی و همچنین بعنوان فضای کاری گروهی بررسی می شوند.
● مقدمه
واژه ویکی در زبان هاوائی به معنی سریع می باشد.ویکی ها وب سایتهای تعاملی هستند که کاربران می توانند در آنها مشارکت کنند.در ویکی هر کاربر می تواند با مرورگر وب صفحات جدیدی را افزوده و یا محتوای یک صفحه را تغییر دهد.همچنین می تواند اطلاعات موجود را حذف کند.کاربرا می توانند سازمان ویکی را علاوه بر متن آن تغییر دهند ودر این راه نیازی به مهارتهای طراحی صفحات وب و زبان نشانه گذاری فرامتن ندارند،زیرا فرمهای مبتنی بر وب محیط ویرایشگر بسیار ساده ای را ارائه می کنند.نرم افزاری که ویکی را راه می اندازد اصطلاحا موتور ویکی نامیده می شود.تعداد زیادی موتورهای ویکی منبع باز رایگان برای راه اندازی ویکی وجود دارند،مانند(MediaWiki).همچنین ارائه دهندگان برخط ویکی که یک ویکی را برای شما میزبانی می کنند،مانند(SeedWiki).با اینکه برخی از ویکی ها برای استفاده عموم هستند ،مانند(WikiPedia)(www.wikipedia.org) یا (Library Success)(www.libsuccess.org) این فنآوری هم اکنون توسط سازمانها به ابزار گروهی مدیریت دانش در کارکنان سازمان تبدیل شده است.به روشهای گوناگون می توان از یک ویکی بعنوان سیستم گروهی مدیریت دانش به منظور حمایت از اهداف برخی از سازمانها از جمله کتابخانه ها استفاده نمود.این مقاله چگونگی استفاده از ویکی ها در خدمات مرجع کتابخانه ها به منظور مدیریت دانش و مناسب بودن انها در این محیط را مورد بحث و بررسی قرار می دهد.
● ویکی ها
▪ تعریف:
وارد کانینگهام اولین ویکی را در سال ۱۹۹۵ هنگامی که در جستجوی راهی سریع برای انتشار گروهی اطلاعات در وب بود خلق کرد.اولین وب سایت ویکی که توسط کانینگهام ایجاد گردید هنوز موجود است و توسط کاربران فعالانه نگهداری می شود.(http://c۲.com/cgi/wiki) کانینگهام ویکی را اینگونه تعریف می کند:"آسانترین بانک اطلاعاتی برخط که کار می کند."با اینکه نرم افزار ویکی ها متفاوت است اما بیشتر ویکی ها بطور عموم دارای این ویژگیهای پایه و ساده هستند:
۱ ) ویکی ها بر روی تمامی کاربران و برخی کاربران مجاز باز هستند و توسط آنان آزادانه نوشته یا ویرایش می شوند،یعنی صفحات وب بصورت گروهی ایجاد می شوند.
۲) صفحات جدید با نوشتن کلمات ویکی افزوده می شوند.( کلمه ویکی کلمه ای است شامل دو حرف بزرگ یا بیشتر که با نوشتن آن پیوند جدیدی در ویکی برای ارتباط با صفحات دیگر ایجاد می شود.برخی از ویکی ها بجای استفاده از حروف بزرگ دارای پروتکلهای خاصی هستند مانند استفاده از پرانتز).۳-ویکی ها از سیستم نشانه گذاری بسیار ساده ای استفاده می کنند(زبان نشانه گذاری فرامتن یا HTML نیست) در حال حاضر برخی از ویکی ها از سیستم ویرایشی WYSIWYG (هرآنچه میبینید آن چیزی است که می دهید).علاوه بر موارد فوق ویکی فضائی مشترک و گروهی و راهی برای سازماندهی و پیوند متقابل دانش است.
▪ ایجاد و ویرایش متن
استفاده و بکارگیری ویکی بسیار ساده است. روز آمد کردن آن فقط با کلیک بر روی Edit یا
Edit this page می افتد.پس از تغییرات ایجاد شده کافی است کاربر بر روی ذخیره یا روزآمد کلیک کند.برخی از نرم افزارهای ویکی دارای سیستم ویرایش WYSIWYG هستند که قابلیت تغییرات قالب بندی (hyperlink-italics-bold-…) را دارد.کسانی که با برنامه های واژه پرداز آشنا هستند با این نوع رابط به آسانی کار می کنند.سایر برنامه های ویکی مستلزم آن است که کاربران با استفاده از یک سری نشانه ها در اطراف متن تغییرات لازم را اعمال کنند.مثلا تایپ این کلمه بصورت **Wiki**سبب می شود که کلمه مذکور بصورت پر رنگ و برجسته (bold) به نماش درآید.فیچر می گوید:"قواعد قالب بندی با توجه به نوع نرم افزار ویکی و گزینه های ارائه شده توسط مدیر سایت متفاوت هستند."نکته کلیدی در قالب بندی ویکی این است که یادگیری و استفاده از آن بسیار ساده است.برخی از ویکی ها قالب بند ی HTML را بعنوان گزینه دیگر برای کاربران عرضه می کنند ام استفاده از آن ضروری نیست.کاربران به سادگی می توانند صفحات وب را برای افزودن متن در ویکی بسازند.فیچر می گوید:"بسیاری از ویکی ها از دو یا بیشتر از دو حرف بزرگ برای ایجاد کلمه ویکی استفاده می کنند.با تایپ یک کلمه ویکی کاربر بطور خودکار پیوندی به صفحه جدید ایجاد می کند.مثلا کاربری که بخواهد صفحه جدیدی بسازد که حاوی اطلاعاتی در باره ویکی باشد کافی است "About This Site" را تایپ کند این کلمه بطور خودکار پیوندی را در صفحه جاری برای صفحه جدید ایجاد می کند بطوری که اگ کاربر بر روی آن کلیک کند بطور خودکار وارد محیط ویرایش برای صفحه جدید یعنی صفحه در باره این سایت می شود.برخی از ویکی ها از پرانتز و کروشه برای ایجاد صفحات جدید استفاده می کنند مانند[about] برای ایجاد صفحه جدیدی با عنوان "درباره".برخی از علامت سئوال و برخی از خطوط نقطه ای در زیر پیوند برای نشان دادن یک صفحه جدید و خالی استفاده می کنند.کاربران به سادگی می توانند به وب سایتهای بیرونی نیز پیوند دهند زیرا ویکی ها می توانند نشانگر جهانی منابع را تشخیص داده و بطور خودکار پس از اتمام تایپ آدرس وب سایت در صفحه ویکی فرامتن ایجاد می شود.افزودن تصویر به ویکی نیز آسان است کافی است کاربر نشانگر جهانی منابع تصاویر را در داخل پرانتز تایپ کند.
▪ سازماندهی و جستجو
به سبب ساختار باز و سیال می توان به سرعت سازماندهی ویکی را از بین برد.برای مواجهه با این مشکل بالقوه کاربران ویکی های جدید معمولا به قوانین و کنوانسیونهائی برای نامگذاری و افزودن مطالب جدید به صفحات ویکی به منظور حفظ آن پایبند هستند.فیچر اعلام می کند که به منظور کارکرد بهتر ،ویکی ها نیازمند مراقبت و پیرایش هستند.برخی از کاربران ویکی ها معمولا بطور داوطلبانه برای پاک نگه داشتن ویکی وقت صرف می کنند تا فواید آنها حفظ شود.فیچر کسانی که این نقش را بازی می کنند باغبانان ویکی می نامد.هنگام جستجو در ویکی کاربر ابتدا باید دریابد که ساختار منوی استاندارد که در اغلب وب سایتها وجود دارد برای ویکی قابل دسترس نیست.بعنوان مثال اغلب ویکی ها دارای صفحات تنظیم برای آشنائی کاربران جدید هستند(مانند:کاربر جدید و نقطه آغاز ).همچنین برخی از ویکی ها دارای صفحات نقشه راه هستند که از طریق آن کاربران می توانند صفحات را پیدا کرده و جمع آوری نمایند.و همچنین به صفحات مفید و مورد نیاز در موضوعات بخصوص پیوند دهند.بعلاوه ویکی ها دارای صفحه تغییرات جاری هستند که بطور خودکار هر صفحه ای را که تغییراتی در آن ایجاد شده است را روزآمد می کند.این صفحات به کاربران کمک می کنند هر گونه تغییر ایجاد شده و یا بحث و گفتگوئی را که در ویکی اتفاق افتاده پیگیری نماید.کاربران همچنین می توانند آخرین تغییرات ایجاد شده را از طریق آر-اس-اس دریافت کنند.برخی از ویکی ها دارای ویژگی پیوند برگشتی هستند که به کاربر اجازه می دهد تمامی صفحات ویکی که به صفحه جاری پیوند دارد را مشاهده کند.و بالاخره کاربران می توانند با استفاده از کلید واژه اطلاعات مورد نیاز خود را در ویکی ها بدست آورند.
▪ فنآوری ویکی
نرم افزار ویکی که آن را راه اندازی می کند معمولا موتور ویکی نامیده می شود.موتورهای ویکی معمولا بر روی یک سرویس دهنده نصب می شوند.و معمولا کا کردن با آنها مستلزم مهارتهای پیشرفته کامپیوتر نسبت به کاربران معمولی است.بسیاری از موتورهای ویکی منبع باز هستند . با زبانهای گوناگون برنامه نویسی نوشته می شوند.براساس نظر کلاید یکی از ویژگیهای استفاده از موتورهای ویکی بر روی سرویس دهنده های شخصی این است که نرم افزار ویکی را می توان مجددا تنظیم و یا حتی کد گذاری نمود بطوریکه بتواند نیازهای محلی را جوابگو باشد.برخی از موتورهای ویکی که مشهور هستند عبارتند از:مد یا ویکی –پی ام ویکی -تی وی ویکی و موین موین ویکی .کسانی که علاقمند به استفاده از ویکی هستند ولی مهارتهتا لازم برای راه اندازی سرویس دهنده خود را ندارند می توانند از ویکی های میزبانی شده گوناگونی که اصطلاحا به آنها مزرعه ویکی می گویند استفاده نمایند.مزرعه های ویکی موتورهای ویکی را بعنوان ارائه دهنده خدمات میزبانی می کنند .این روش برای کسانی که علاقمند هستند ویکی ها را بکار بگیرند و نمی خواهند مدیر سایت باشند بسیار مناسب است.برخی از مزارع ویکی عبارتند از:
seedwiki(www.seedwiki.com)-PBwiki(www.pbwiki.com)-Xwiki(www.xwiki.com)
Jotspot(www.jot.com –Socialtext(www.socialtext.com) در این میان جوی تاپس به علت قالبهای گوناگون کاربردی و سادگی نصب منحصر بفرد است.سوشیال تکست محصولی تجاری است و برای سازمانها و بنگاههای تجاری بسیار مفید است.اغلب این ویکی های میزبانی شده دارای نسخه های رایگان هستند و همگی دارای خدمات گوناگون مبتنی بر هزینه هستند که انتخابی است.
مسایل عملی و کاربردی
قبل از استفاده و بکارگیری ویکی در محیط کار ،ابتدا کاربران بالقوه بایستی فرهنگ و محیط کار و ملزومات آن را مورد بررسی و توجه قرار دهند.فیچر معتقد است ویکی ها در فرهنگهای سازمانی که از سطح بالا ی اطمینان و کنترل بر روی کاربران خود برخوردار هستند بهتر بکار گرفته می شوند و عملکرد مطلوبتری دارند.فیچر همچنین اعلام میکند که ملزومات مرتبط با این موضوع ابتدا باید با توجه به موارد ذیل تعریف گردد:ارتباطات،اشتراک گذاری و مدیریت.
مثلا شما باید در باره این مسایل فکر کنید که :مردم چقدر به ارتباطلات نیازمند هستند،آنها چه نوع فنآوری را ترجیح می دهند،چگونه گروهها به اشتراک گذاری اطلاعات علاقمند هستند،معمولا چقدر از کاربران درگیر هستند،چه استانداردهای سازمانی و یا صنعتی وجود دارند،و اینکه چه نکات آموزشی مورد نیاز است.بعلاوه باید اطمینان حاصل کنید که ویکی ها عملکردی را ارایه می کنند که شما به آن نیاز دارید و سایر ابزارها و فنآوریهای گروهی دیگر مانند وبلاگها و گروههای مباحثه قادر به انجام آن نیستند.
▪ مدیریت دانش
دانش چیست؟داده،اطلاعات و دانش دارای رابطه ای بهم پیوسته بوده و در یک امتداد قرار دارند.بر اساس نظر داون پورت و پروساک داده مجموعه ای از حقایق مجزا و ملموس درباره پدیده ها است.داده مواد خامی است که برای تولید اطلاعات بکار می رود.داون پورت و پروساک اطلاعات را بعنوان یک پیام یا شکلی از ارتباط تعریف می کنند.اطلاعات بصورت داده های سازماندهی شده که برای مقاصد بخصوصی بکار می رود نیز تعریف شده است.برخلاف داده ،اطلاعات در متن معنی داری قرار دارد و معانی بیشتری از آن استیفاد می شود.دانش ،بسیار بیشتر از داده و اطلاعات پیچیده تر است. داون پورت و پروساک معتقدند که اطلاعات با انجام مقایسه ها،تفکر در باره نتایج بالقوه،برقراری ارتباط و بحث درباره اطلاعات با دیگران تبدیل به دانش می شود.و گاندی اعتقاد دارد که دانش از طریق تجربه و در طول زمان توسعه می یابد و به کسانی که با موضوعات پیچیده سروکار دارند و باید در شرایطی قضاوت نمایند کمک می کند.وقتی اطلاعات تجزیه و تحلیل،پردازش و در متن قرار گرفت تبدیل به دانش می شود.
دو نوع دانش وجود دارد :دانش ضمنی و دانش آشکار .
دانش ضمنی همان دانش شخصی است که فرموله کردن و بیان آن دشوار است.بر اساس نظر استور دانش ضمنی ابتکاری و مبتنی بر ممارست است در نتیجه انتقال آن به دیگران مشکل است.برخی از مثالهای دانش ضونی عبارتند از :مهارتهای دستی و عملی و توانائی چگونگی انجام کارها و امور است.مدیریت دانش ضمنی برای تمامی سازمانها از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا با خروج فرد صاحب آن تجربه و دانش سازمان مربوطه آن دانش را از دست نخواهد داد.برخلاف دانش ضمنی دانش آشکار به سادگی مستندسازی،ثبت و نگهداری شده و به اشتراک گذاشته می شود.مدیریت دانش با توجه به ارزش دانش در قضاوتها و ابتکارات به سرعت رشد کرده است.پروساک می گوید:به موازات توسعه دسترسی به اطلاعات ارزش آن نیز افزوده شده است.بنابراین مدیریت دانش شیوه ای برای تعیین ،مدیریت ، و به اشتراک گذاری تمامی سرمایه دانشی سازمان است که شامل:مهارت،تجربه و تخصص کلیه کارکنان به منظور رسیدن به اهداف سازمانی می باشد.گاندی می گوید:هدف مدیریت دانش خلق سازمانی یادگیرنده و یاری دهنده با پیوند دادن و ایجاد بسته های اطلاعاتی تولید شده توسط کارکنان بخشهای مختلف سازمان می باشد.با مدیریت دانش ،سازمانها محصولات خود را ارتقاء داده و تعاون را ترویج نموده و جریان انتقال دانش را تسهیل می نمایند.بعلاوه با بکارگیری موفق مدیریت دانش ،سازمانها به سادگی و بیشتر یاد می گیرند که خود را با محیط جدید سازگار نمایند.
▪ مدیریت دانش و کتابخانه ها
استفاده از مدیریت دانش برای کتابخانه ها دربرگیرنده فواید فراوانی است.کتابخانه ها می توانند کارائی ،دقت و استمرار استفاده از دانش را در سازمان ارتقاء بخشند.به این وسیله کتابداران و مدیران می توانند به شکل کارآمدتری وظایف خود را انجام دهند.این استراتژی مدیریتی همچنین ارتباطات سازمانی را در تمام سطوح ارتقاء می دهد.بعلاوه مدیریت دانش به کتابداران کمک می کند در دوره تغییرات سریع در انتشار و انتقال دانش جایگاه خود را حفظ کنند.مهمتر از همه اینکه بهره گیری از دانش می تواند مهمترین مزیت کتابخانه ها باشد که می توانند آن را با ارائه بهتر خدمات به کاربران نشان دهند.بلاوه بر مارد فوق مدیریت دانش می تواند شیوه ای سیستماتیک برای سازماندهی دانش کارکنان کتابخانه ها ارائه نمایند تا این دانش در اختیار سایر کتابداران و کارکنان در جهت ارتقاء وبهبود سازمان قرار گیرد.
▪ سیستمهای مدیریت دانش
مدیریت دانش از فنآوری برای ارائه ساختاری رسمی استفاده می کند ،بطوری که دانش و تجربه کارکنان را بتوان دریافت و به اشتراک گذاشت.این ساختار های تکنولوژیک یا همان سیستمهای مدیریت دانش ،بهبود دسترسی و انتقال دانش را تسهیل می کنند.برخی از مصادیق سیستمهای مدیریت دانش عباتند از:اینترانتها( وبگاه های داخلی)،گروه افزلرهای کاربردی (نرم افزارهائی که به کاربران کمک می کند اطلاعات خود را به اشتراک بگذارند.)،فهرستهای پست الکترونیکی و ابزارهای نقشه برداری از دانش(نقشه هائی که تجربه و دانش کارکنان را با جزئیات نشان می دهد) .
▪ گروه افزارها
گروه افزار فنآوری مشارکتی است که به مردم اجازه می دهد با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و در انجام پروژه هایی همکاری و اطلاعات و دانش خود را به اشتراک بگذارند.گروه افزار کارکنان سازمان را به یکدیگر پیوند داده و راه دسترسی و به اشتراک گذاری اطلاعات را آسان می کند و در همان حال از انجام کارهای تکراری جلوگیری می کند.بنابراین گروه افزار مجموعه ای کارآمد برای ذخیره و نگهداری و سازماندهی و بازیابی و اشاعه اطلاعات فراهم می کند.
▪ سیستمهای محاوره ای مدیریت دانش
واکنر سیستمهای محاوره ای مدیریت دانش را بعنوان دسته ای از گروه افزارها تعریف می کند.این فنآوری محاوره ای شامل :ویکی ها،وبلاگها و جلسات مباحثه می باشد.بر اساس نظر واگنر مدیریت دانش محاوره ای دارای منافع فراوانی است که با تولید دانش آغاز و با پالایش و کاربرد آن خاتمه می یابد.سایر ویژگیهای این سیستم شامل ارایه اطلاعات در متن ساده و ایجاد ارتباط بین متن و مخزن دانش است.در خاتمه باید گفت که این سیستمها همکاری بین مردم را در سازمانها و مکانهای مختلف حمایت کرده و همگی مبتنی بر وب هستند.این فنآوری محاوره ای برای راه اندازی به مهارت و وقت زیادی نیاز ندارد..ویکی ها ،وبلاگها و جلسات مباحثه سیستمهای کاربردی ساده و ارزان قیمتی هستند که بسیارس از سازمانها می توانند آنها را مورد استفاده قرار دهند.واگنر معتقد است که همه این ابزارها از جوامع غیر رسمی و باز حمایت می کنند و برای حمایت از جوامع رسمی و بسته به توانمندیهای بیشتری نیاز دارند.واکنر تاکید می کند که بین فرهنگ سازمانی و فنآوری مدیریت دانش باید سازگاری و مطابقت وجود داشته باشد.
▪ مقایسه فنآوریهای محاوره ای
مهمترین تفاوت بین این سه نوع فنآوری محاوره ای در نحوه محاوره،نمایه سازی متن و رسانه است.ویکی ها و جلسات مباحثه معمولا ابزارهای ارتباطی گروه به گروه هستند اما وبلاگها فرد به گروه است.وبلاگها و جلسات مباحثه در طول زمان نمایه سازی می شوند و این سبب می شود که این ابزارها برای انتشار و پخش اخبار مفید باشند و برای موضوعاتی که مورد ارجاع مردم قرار می گیرد بسیار مفید واقع نشوند.برخی از وبلاگها و جلسات مباحثه شامل نمایه سازی مبتنی بر موضوع هستند اما این معمولا بعنوان روش ثانویه سازماندهی به کار می رود.بعلاوه ویکی ها دارای سیستم ویرایش هستند و معمولا موضوعات جاری و پالایش شده را نشان می دهند.ویکی ها و وبلاگها کاملا مبتنی بر وب هستند در حالیکه جلسات مباحثه دارای تاریخچه بکارگیری توسط پست الکترونیکی و فهرستهای پستی هستند،اگرچه گاهی اوقات در محیط وب هم مشاهده می شوند.براساس نظ واگنر در میان این سه ابزار محاوره ای ،ویکی ها مناسبترین گزینه برای کاربرد های مدیریت دانش هستند ،اگرچه هر کدام از ابزارها ویژگیهای خاص خود را دارد.
▪ ویکی ها بعنوان ابزار مدیریت دانش
واکنر تاکید می کند از آنجائی که ویکی ها فنآوری محاوره ای محسوب می شوند برای منابع دانش غیر متمرکز بسیار کارآمد هستند.ویکی ها تولید دانش را بطور فزاینده ای تشویق می کنند بنابراین وقتی صفحه ای ایجاد شد متن آن می تواند توسط مشارکت کنندگان ویرایش و اطلاعات بیشتری اضافه گرددبعلاو ه توانائی ایجاد فرامتن در صفحات ویکی شیوه دیگری از افزودن دانش در ویکی ها است.هرکسی می تواند آزادانه در اشاعه اطلاعات و مشارکت گذاری دانش شرکت کند.با توجه به اینکه ویکی ها منابع ویکی ها منابع متمرکز بر روی وب هستند ،گروههای غیر متمرکز را که نیازمند دسترسی به مخزن واحد دانش هستند را حمایت می کند.همچنین محتویات یک ویکی بر روی صفحات وب می تواند شکسته شده یا با محتوای صفحات دیگر ترکیب شودتا بهترین محتوای ممکن بدست آید.سرانجام اینکه فرامتن ها می توانند در ویکی ها تولید محتوا کنند.بعنوان مثال صفحاتی که دارای پیوندهای زیادی هستند نشان دهنده مفید بودن و موثربودن آن صفحات است.لینکهای برگشتی یا پیوند به صفحاتی که پیوند اولیه از آنجا منشاء گرفته است نیز می تواند در تولید محتوا به کاربران کمک کند.تمامی این عملکردها ویکی ها را به ابزارهایی مفید برای نیازهای مدیریت دانش تبدیل می کند.
ویکی ها در خدمت خدمات مرجع کتابخانه
گاندی معتقد است که کتابداران مرجع مدتهای مدیدی است که نیاز خود به دریافت ،کدگذاری و تثبیت دانش همکاران کتابدار خود را اخساس کرده اند که این دانش در برخی موارد دانش آشکار می تولند باشد.این تشخیص نیاز از این واقعیت سر چشمه می گیرد که کتابداران مرجع صاحب دانش قابل توجهی در زمینه کتابخانه ،جامعه استفاده کننده و همچنین منابع چاپی و برخط هستند.هیچ کتابداری به تنهائی همه چیز را نمی داند اما کتابداران مرجع بصورت گروهی دارای دانش وسیعی در باره فرایندهای گوناگون مرجع و منابع اطلاعاتی هستند.کتابداران مرجع برای مبادله دانش قابل انتقال خود و دریافت دانش جدید به سیستمهای مدیریت دانش نیازمند هستند.سیستمهای مدیریت دانش در خدمات مرجع بنابه دلایل ذیل مودر نیاز می باشند:
۱) دانش ضمنی و آشکار را بطور سیستماتیک گردآوری می کنند.
۲) سبب کارآمدی پاسخ سئوالاتی که معمولا پرسیده میشوند می گرددند.
۳) تصمیم گیری در باره استفاده از منابع اطلاعاتی را ارتقاء می دهند.
۴) به اشتراک گذاری دانش را توسعه می دهند.
۵) درباره کتابخانه و منابع اطلاعاتی آن دانش عمیقی کسب می کنند.
۶) سبب درک بهتر سئوالات میز مرجع می شوند.
۷) گسترش و توسعه مجموعه کتابخانه را ارتقاء می دهند.
۸) سبب ارتقاء دسترسی کاربران به منابع اطلاعاتی می شوند.
علاوه بر موارد فوق مدیریت دانش موفق در ارائه خدمات مرجع در کتابخانه ها به استقرار معیارهای داخلی،تعریف و تثبیت بهترین عملکردها و ایجاد محیط یادگیری دائمی کمک می کند.
تلاشهای اولیه برای بدست آوردن دانش کتابداران مرجع شامل فایلهای مرجع آماده بصورت دست نوشته و یا تایپ شده و کارتهای نمایه سازی است که محتوی سئوالاتی که معمو لا پرسیده می شوند هستند که بصورت الفبائی یا موضوعی تنظیم شده اند. اخیرا این سیستم اولیه برای افزودن کلید واژه به محتوی و متن آنها رایانه ای شده اند.این سیستمهای خودکار گاهی بعنوان صفحات وب استاتیک و گاهی بعنوان بانکهای اطلاعاتی تعاملی برخط بر روی وب نصب شده اند.فواید ثبت پاسخها به سئوالاتی که معمولا پرسیده می شوند این است که کتابداران مرجعی که اقدام به ثبت دانش اشکار خود در باره منابع اطلاعاتی بخصوصی هستند می توانند در عین حال دانش ضمنی خود را که درونی کرده اند سازماندهی و مدیریت کرده و اجازه استفاده مجدد به آن بدهند.ویکی ها به کتابداران مرجع اجازه می دهند این نیاز به مدیریت دانش را براورده نمایند.
▪ ویکی ها بعنوان مخازن داخلی دانش
همانطور که قبلا بیان شد ویکی ها عملکردی بسیار درخشان بعنوان مخازن دانش دارند.مخازن دانش هنگامی که در متن خدمات مرجع کتابخانه بکار می روند می توانند شکلهای گوناگونی داشته باشند .وقتی که کتابداران مرجع ویکی ها را بعنوان پایگاه دانش در کتابخانه مورد استفاده قرار می دهند ،از آنجائی که ویکی ها را می توان در ورای دیوارهای آتشین و یا کلمه عبور نصب کرد آنها را می توان بعنوان ابزاری داخلی و خصوصی بکار گرفت.
ویکی ها را می توان بعنوان بانکهای اطلاعاتی برای پاسخ به سئوالاتی که معمولا پرسیده می شوند و مرجع فوری بکار گرفت مزیت این نوع ویکی ها این است که هرکس به سادگی می تواند متن جدیدی در هر زمانی بیافزاید یا آن را سریعا تغییر دهد.از آنجائیکه ویکی ها ابزارهای مبتنی بروب هستند به سادگی و خیلی سریع قابل دسترسی هستند.کاربرد دیگر ویکی ها بعنوان مخزن دانش راهنمای منابع خالص است.ممکن است کتابداران مرجع به مواردی در خصوص یک منبع اطلاعاتی برخورد نمایند و بخواهند آن را با کتابداران دیگر به اشتراک بگذارند و این از طریق ویکی ها بسیار ساده است وکافی است که آن اطلاعات به متن موجود اضافه گردد. به این طریق کتابداران قادر خواهند بود دانش جدیدی را بر روی دانش موجود در ویکی ها بسازند.راه دیگری برای استفاده از ویکی بعنوان پایگاه دانش داخلی ،سازماندهی آن بر حول عملکردی ویژه است.بعنوان مثال اکثر بخشهای مرجع دستورالعمل استفاده از کتابخانه را در کلاسهای درس و هم در کتابخانه ها ارایه می کنند.کلیه کتابدارانی که نحوه استفاده از کتابخانه را تدریس می کنند می توانند در یک ویکی که این دستورالعملها را انتشار می دهد مشارکت داشته باشند.این نوع ویکی فقط برای هدف فوق و برای آن جامعه کاربران طراحی شده است.این نوع ویکی شامل دست نوشته ها ،آموزشها،روشهای تدریس،اطلاعات مخصوص کلاس و هر چیزی است که کتابداران مفید ترجیح می دهند.نمونه ای از ویکی هائی که بهمنظور ارائه دستورالعملهای استفاده از کتابخانه طراحی شده است ویکی کتابخانه اورگون در آدرس http://instructionwiki.org این ویکی برای هرکسی قابل استفاده است.این نوع ویکی های مشابه که حول عملکردی ویژه سازماندهی شده اند ،می توانند بعنوان یک ابزار درونی در سازمان بکاربرده شوند.
▪ ویکی ها بعنوان مخازن دانش عمومی
ویکی ها همچنین بعنوان مخازن دانش گروهی برای عموم کاربران در محیط خدمات مرجع مورد استفاده قرار می گیرند.کتابداران مرجع دانشگاه بوتلر ویکی را راه اندازی کرده اند با عنوان
WikiRef(http://www.seedwiki.com/wiki/butler wikiref) که قصد دارد مرور گروهی بر منابع مرجع قابل دسترسی از طریق کتابخانه های دانشگاه بوتلر را به انجام برساند.این ویکی برای استفاده عموم است و برای همه اعم از کتابداران،کارکنان و دانشجویان باز و قابل ویرایش است.البته این ویکی ابتدا بعنوان منبعی برای جامعه دانشگاهی دانشگاه بوتلر طراحی شده است.مزیت داشتن چنین منبع عمومی و باز تسهیل مباحثه در باره منابع اطلاعاتی و تشویق کاربران به مشارکت در کتابخانه است.همچنین ویکی ها بعنوان راهنمای منابع عمومی با موضوعات ویژه بکار می روند.بسیاری از کتابداران راهنماهای خود را بصورت صفحات وب استاتیک منتشر می کنند.عرضه اطلاعات در ویکی ها که برای عموم باز هستندکارآمدی زیادی به این نوع منابع می بخشد.بیز ویکی
(www.library.ohiou.edu/subjects/bizwiki) که در کتابخانه دانشگاه اوهایو مورداستفاده قرار می گیرد مثال خوبی است.این ویکی محتوی اطلاعاتی در باره منابع اطلاعاتی تجاری که از طریق کتابخانه های دانشگاه در دسترس هستند و همچنین راهنمای چگونگی انجام پژوهشهای تجاری است.تمامی این اطلاعات ابتدا توسط یک کتابدار مرجع نگاشته شده است اما هرکس آزاد است که در آن مشارکت نماید ،پیشنهاد دهد ،ویرایش کند و مطالب جدیدی به آن بیافزاید.
▪ ویکی ها بعنوان محل کار گروهی
سرانجام اینکه ویکی ها بعنوان محل کار گروهی برای کمک به مدیریت دانش در پروزه های تخصصی یا تیمهای خدمات مرجع کتابخانه ها به کار می رود.ویکی را می توان بصورت ویکی خصوصی راه اندازی کردبطوریکه فقط برای گروهی از اعضاءقابل دسترس باشد یا اینکه طوری برنامه ریزی شود که از طریق عموم قابل مطالعه و استفاده باشد ولی فقط گروهی از اعضاء قابلیت ویرایش مطالب را داشته باشند.تیم کتابخانه های علوم و مهندسی در دانشگاه ام-آی-تی یک ویکی تخصصی را ایجاد و راه اندازی کرده است (http://www.seedwikik.com/wiki/b-Team) این گروه از کتابداران پروژه محل کار را برای بررسی تغییر نیازهای اطلاعاتی جامعه کاربران دانشگاه ام-آی-تی و نظر سنجی درباره نقش کتابداران در این محیط راه اندازی کرده اند.کتابداران همچنین می توانند از ویکی بعنوان محلی برای تالیف گروهی یا نوشتن سیایتهای گروهی استفاده کنند.نمونه ای از این ابزارها ی تالیف گروهی (http://www.writex.com)و(http://www.writeboard.com)است.
درمجموع باید اذعان کرد که ویکی ها بعنوان محل کار گروهی بسیار خوب عمل کرده و هنگامی که بصورت گروهی مورد استفاده قرار می گیرند بسیار کارآمد هستند.
● نتیجه گیری
راههای دیگری برای استفاده از ویکی ها در ارائه خدمات مرجع کتابخانه وجود دارد اما این مقاله بر روی استفاده از آنها در مدیریت دانش تاکید کرده است.ویکی ها بعنوان فنآوری محاوره ای تولید و به اشتراک گذاری دانش را افزایش می دهد.بعلاوه از گروههای غیر متمرکز کاربران حمایت می کند.وقتی ویکی ها با فنآوریهای مکمل همراه شوند آنها به ابزار قدرتمند مدیریت دانش تبدیل می شوند.
ویکی ها از آر-اس-اس برای ارسال تغییرات و اضافات جدید به کسانی که مشترک این سرویس شده اند استفاده می کند.بنابراین آر-اس-اس وقتی که با ویکی همراه می شود ابزاری بسیار مناسب و مفیداست.از این طریق کاربران می توانند تغییرات را پیگیری کنندو از زمان افزودن مطالب جدید یا تغییرات ایجاد شده اطلاع حاصل کنند.بطور کلی و در مجموع ویکی ها بعنوان ابزار مدیریت دانش در بسیاری از سازمانها و محیط ها از جمله خدمات مرجع کتابخانه ها ارزشمند هستند.

مسعود رسول آبادی
مولف:آنجلا کیل (Angela Kille)
ترجمه و تدوین:مسعود رسول آبادی- کارشناس ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی ورئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی کردستان
منبع:LIBRE(Library and Information Science Research Electronic Journal)Vol.۱۶,no.۱,Mar.۲۰۰۶