لنفوم غیر هوچکین

همیشه بعد از تشخیص سرطان ،‌ سؤالات متعددی مطرح می شود که نیاز به پاسخی روشن و قابل فهم دارد ،‌هدف از این مطالب کمک به بیماران مبتلا به لنفوم غیر هوچکین و همچنین خانواده و دوستان آنها می باشد تا درک بهتری نسبت به این نوع سرطان داشته باشند.
در اینجا به بحث در مورد علائم ،‌تشخیص و درمان بیماری پرداخته می شود . همچنین راه حلهایی برای حمایت از بیماران مبتلا به لنفوم غیر هوچکین ارائه می گردد .
علم پزشکی به پیشرفت قابل توجهی در زمینه لنفوم غیر هوچکین دست یافته که نتیجه آن افزایش طول عمر بیمار و بهبود وضعیت زندگی وی بوده است .
● لنفوم غیر هوچکین چیست ؟
لنفوم غیر هوچکین نوعی سرطان است . لنفوم واژه ای کلی است که به تمام سرطانهای برخاسته از دستگاه لنفاوی اطلاق می شود . بیماری هوچکین نوعی لنفوم می باشد . سایر انواع لنفوم همراه با هم و در گروهی جداگانه طبقه بندی می شوند . لنفوم ٥ % کل موارد سرطان را در آمریکا شامل می شود .
دستگاه لنفاوی بخشی از دستگاه ایمنی است که بدن را در مبارزه علیه بیماری و عفونت یاری می رساند ،‌ دستگاه لنفاوی شامل شبکه ای از لوله های نازک است که به مانند رگهای خونی شاخه شاخه شده و در بافتهای بدن گسترش مییابند .
رگهای لنفاوی حامل " لنف " هستند که مایعی است بی رنگ ،‌ آبکی و حاوی سلولهایی بنام " لنفوسیت " که با عفونت مبارزه می کند .
در این شبکه عروقی اندامهای کوچکی بنام " گره های لنفی " وجود دارند . این گره ها بصورت خوشه ای در زیر بغل ، کشاله ران ، گردن ، قفسه سینه و شکم وجود دارند .
بخشهای دیگر دستگاه لنفاوی شامل طحال ، تیموس ، لوزه ها و مغز استخوان است . بافت لنفاوی در نواحی دیگر بدن مانند معده ،‌روده ها و پوست نیز یافت می شود .
سرطان شامل بسیاری از انواع بیماریهایی است که از سلول یعنی " واحد پایه بدن " بر مئ خیزند . جهت فهم بهتر لفوم غیر هوچکین بهتر است ابتدا چیزهایی راجع به سلولهای طبیعی و اتفاقاتی که بعد از سرطانی شدن آنها بوقوع می پیوندد ،‌ بیاموزیم .
بدن انسان از تعداد بسیار متنوعی از سلولها ساخته شده است ، در حالت طبیعی ، هر زمان که بدن نیاز داشته باشد ، سلولها رشد کرده و با تقسیم سلولی تعداد بیشتری از سلولها را بوجود می آورند ، این روند سلامت بدن را تضمین می کند .
گاهی اوقات علیرغم اینکه بدن نیازی به یاخته های جدید ندارد ،‌ سلولها همچنان به تقسیم خود ادامه می دهند و حجمی از بافتهای انسانی را بوجود می آورند . این بافتها " توده " نامیده می شوند . توده ها میتوانند خوش خیم (غیر سرطانی ) یا بدخیم ( سرطانی ) باشند.
در لنفوم غیر هوچکینی ، سلولهای دستگاه لنفاوی ، حالتی غیر طبیعی بخود می گیرند بطوریکه بدون هیچ مهاری رشد کرده و تقسیم می شوند . ضمن اینکه طول عمر آنها از حالت طبیعی فراتر می رود ،‌ از آنجائیکه بافت لنفاوی ، در قسمتهای زیادی از بدن وجود دارد ،‌ شروع لنفوم غیر هوچکین می تواند در هر نقطه ای از بدن باشد .
ممکن است لنفوم غیر هوچکین در تنها یک گره لنفی ، یا گروهی از گره های لنفاوی و یا حتی در اندامی دیگر باشد . این نوع سرطان قادر است به هر قسمت دیگر بدن نظیر کبد ،‌ مغز استخوان و یا طحال ،‌ منتشر شود.
● علائم و نشانه ها :
شایعترین علامت لنفوم غیر هوچکین ، تورم بدون درد گره های لنفی گردن ،‌ کشاله ران و یا زیر بغل می باشد ، سایر علائم به قرار زیر می باشد .
▪ تبی که علتی برای آن یافت نمی شود
▪ تعریق شبانه
▪ خستگی مداوم
▪ کاهش وزن بدون توجیه
▪ خارش پوست
▪ لکه های قرمز رنگ روی پوست
البته هنگامیکه علائم بالا در بیماری مشاهده می شود نمی توان به صراحت و اطمینان رای بوجود لنفوم غیر هوچکین داد چرا که این نشانه ها ممکن است در بیماریهای خوش خیم تر نظیر آنفلوآنزا و یا سایر عفونتها نیز دیده شود . بنابراین صرفا نظر پزشک ملاک تشخیص خواهد بود .
هنگامیکه در فردی علائم فوق الذکر یافت شود ،‌ باید حتما به پزشک مراجعه نماید چرا که تشخیص و درمان زودرس بیماری بسیار حائز اهمیت است .
هیچگاه منتظر احساس درد نباشید زیرا ممکن است مراحل ابتدایی لنفوم غیر هوچکین بدون درد باشد .
● تشخیص :
اگر پزشک به لنفوم غیر هوچکین مشکوک شود از بیمار سؤالاتی را در مورد سابقه پزشکی وی مطرح کرده و معاینه بالینی کاملی بعمل می آورد . این معاینات شامل بررسی بزرگ شدن گره های لنفی گردن ، زیر بغل و یا کشاله ران می باشد .
علاوه بر ارزیابی علائم کلی سلامتی ، ممکن است تعدادی آزمایشات خونی نیز در خواست شود . همچنین پزشک ممکن است برای آگاهی از وضعیت داخل بدن بیمار دستور به عکسبرداری از قسمتهای مختلف را بدهد . شیوه های عکسبرداری عباتند از :
▪ x - ray : تصویر برداری از نواحی داخل بدن بوسیله پرتوهای پر انرژی
▪ CAT Scan یا CT : تصویر برداری با جزئیات بیشتر از داخل بدن ، عکسها بوسیله کامپیوتری که متصل به یک ماشین اشعه x است گرفته می شود . ( MRI ( Magnetic Resonance Imaging : تصویر برداری با جزئیات بیشتر از داخل بدن بوسیله یک آهن ربای قوی متصل به یک کامپیوتر .
▪ لنفانژیوگرام (Lymphongiogram ) : عکسبرداری از دستگاه لنفی بوسیله اشعه x که متعاقب تزریق یک ماده حاجب صورت می گیرد . در این روش گره ها و رگهای لنفی مشاهده می شوند.
تکه برداری جهت تشخیص لازم است ، جراح بخشی از بافت را برداشته و در اختیار آسیب شناس (پاتولوژیست ) قرار می دهد تا وی با مطالعه نمونه بافتی در زیر میکروسکوپ وجود یا عدم وجود سلولهای سرطانی را بررسی نماید .
در لنفوم غیر هوچکین نمونه برداری معمولا از گره لنفی انجام می شود ولی بهرحال سایر بافتها نیز ممکن است مد نظر باشند .
گاهی اوقات یک عمل جراحی تحت عنوان " لاپاراتومی " انجام مئ شود که طی آن جراح با ایجاد برش روی شکم نمونه های بافتی مورد نیاز را جهت مطالعه میکروسکوپی ، از داخل بدن بر مئ دارد .
بیماری که قرار است برای وی نمونه برداری انجام شود ، ممکن است سوالاتی را نظیر موارد زیر از پزشک خود مطرح نماید :
- چرا نیاز به نمونه برداری دارم ؟
- انجام نمونه برداری چه مدت طول می کشد ؟ آیا آسیبی نمی رساند ؟
- چه زمانی می توانم از نتیجه نمونه برداری آگاه شوم ؟
- اگر مبتلا به سرطان باشم ، چه کسی و چه موقع در مورد درمان با من صحبت خواهد کرد ؟
● انواع لنفوم غیر هوچکین :
سالها ست که پزشکان از واژه های مختلفی برای طبقه بندی تعداد زیاد و متنوع لنفوم غیر هوچکین استفاده کرده اند در اغلب موارد ملا ک گروه بندی نمای مشاهده شده از سلولهای سرطانی در زیر میکروسکوپ و سرعت رشد و انتشار آنها بوده است . " لنفوم تهاجمی " که تحت عنوان لنفوم با درجه بدخیمی متوسط و بالا نیز نامیده می شود تمایل به رشد و انتشار سریع داشته و علائم شدیدی را ایجاد می کند .
" لنفوم تنبل " (Indolent ) که به آن لنفوم با درجه بدخیمی پایین نیز اطلاق می شود ، خیلی آهسته رشد کرده و علائم بالینی کمتری را ایجاد می کند .
● مرحله بندی :
بعد از تشخیص قطعی لنفوم غیر هوچکین ، پزشک باید از مرحله استقرار بیماری و میزان گسترش آن آگاهی یابد .
مرحله بندی لنفوم ،‌ دقت فراوانی را می طلبد چرا که انتخاب شده درمان به این نکته بستگی دارد که آیا سرطان در بدن انتشار یافته است و اگر چنین است چه بخشهایی از بدن را مبتلا کرده است ؟
پزشک برای تعیین مرحله استقرار لففوم غیر هوچکین ، به نکات زیر توجه می کند :
▪ تعداد و محل گره ها لنفاوی مبتلا .
▪ آیا گره های لنفاوی مبتلا در بالا ، پائین یا هر دو سمت پرده دیافراگم هستند یا خیر ؟ ( پرده دیافراگم یک لایه عضلانی نازک در زیر ریه ها و قلب می باشد که قفسه سینه را از شکم جدا می کند )
▪ آیا بیماری به مغز استخوان ، طحال یا سایر اندامهای خارج از دستگاه لنفاوی نظیر کبد ، انتشار یافته است یا خیر ؟
برای مرحله بندی ، پزشک ممکن است ازبرخی ازهمان آزمایشاتی استفاده کند که در تشخیص لنفوم غیر هوچکین بکار برده بود سایر روشهای مرحله بندی شامل نمونه برداری از گره های لنفاوی ، کبد ، مغز استخوان و یا بافتی دیگر می باشد .
در نمونه برداری از مغز استخوان ، مقداری از مغز استخوان توسط سوزنی که وارد استخوان لگن یا استخوان بزرگ دیگری می شود ، برداشته شده و توسط آسیب شناس در زیر میکروسکوپ ،‌ از نظر وجود سلولهائی سرطانی مورد مطالعه قرار می گیرد .
● درمان :
پزشک بر اساس نیاز هر بیمار طرح درمانی را پایه ریزی می کند . درمان لنفوم غیر هوچکین به مرحله استقرار بیماری ، نوع سلولهای مبتلا ، اینکه سرطان تهاجمی است یا سست و تنبل ، سن بیمار و وضعیت کلی سلامتی وی بستگی دارد .
درمان لنفوم غیر هوچکین توسط تیمی از متخصصین شامل ، پزشک خون شناس ، سرطان شناس و یا متخصص پرتو درمانی انجام می شود . معمولا درمان لنفوم غیر هوچکین شامل شیمی درمانی ، پرتو درمانی و یا ترکیبی از این دو خواهد بود . در برخی بیماران ،‌ پیوند مغز استخوان ،‌ د رمان زیست شناختی و یا جراحی نیز ممکن است جزؤ گزینه های درمانی باشد ، در لنفوم های سست و تنبل پزشک ممکن است درمان را تا شروع علائم بیماری به تعویق اندازد . این شیوه " انتظار تؤام با مراقبت " (Watchful waiting ) نامیده می شود .
شرکت دادن بیماران در مطالعات تحقیقاتی بالینی برای اکثر افراد مبتلا یک گزینه مهم است تا بتوان اثر بخشی شیوه های نوین درمانی را آزمود .
● نظر خواهی دوم :
قبل از شروع درمان ،‌ بیماران ممکن است بخواهند برای اطمینان از تشخیصی که پزشک معالجشان برای بیماری آنها گذاشته است با پزشک متخصص دیگر و یا مراکز ذیصلاح مشورت نمایند . راههای مختلفی برای نظر خواهی دوم از یک پزشک وجود دارد :
▪ پزشک معالج فرد می تواند یک متخصص را به بیمار جهت مشاوره معرفی نماید .
▪ بیمار می تواند نام و آدرس پزشک را از مراکز درمانی یا بیمارستانهای نزدیک محل زندگی خود و یا از دانشکده های پزشک جویا شود .
● آماده سازی بیمار برای درمان :
اکثر بیماران تمایل دارند تا اطلاعات و آگاهی بیشتری نسبت به بیماری خود داشته باشند . این امر سبب مشارکت فعال آنها در تصمیمی که پزشک اتخاذ می کند ، خواهد شد .
وقتی برای یک بیمار تشخیص سرطان گذاشته می شود ،‌ شوک و استرس، واکنشهای طبیعی و قابل پیش بینی هستند .
این احساس باعث می شود تا بیماران اغلب در مورد پرسشهای که می خواهند از پزشک خود داشته باشند ،‌ دچار مشکل شوند . بهمین خاطر تهیه یک فهرست از سؤالات احتمالی می تواند مفید باشد .
برای اینکه بیمار صحبتهای پزشک را بخاطر بسپارد می تواند یادداشت برداشته و یا با صلاحدید پزشک از یک ضبط صوت استفاده نماید .
برخی بیماران نیز ممکن است خواهان حضور اعضای خانواده و یا دوستان خود در ویزیت پزشکی باشند تا آنها هم در بحث شرکت کرده ، صحبتهای پزشک را یادداشت نموده و یا گوش فرا دهند .
▪ در اینجا تعدادی از پرسشهایی را که بیمار ممکن است بخواهد قبل از شروع درمان از پزشک خود سؤال نماید مطرح می کنیم :
- من مبتلا به چه نوعی از لنفوم غیر هوچکین هستم ؟
- بیماری در چه مرحله ای است ؟
- چه درمانهایی برای من وجود دارد ؟ کدامیک را شما توصیه می کنید . چرا ؟
- خطرات و عوارض جانبی احتمالی هر درمان چیست ؟
- شما را از بروز چه عوارض جانبی باید مطلع سازم ؟
- درمان چه مدت بطول مئ انجامد ؟
- شانس موفقیت درمان چه اندازه خواهد بود ؟
- آیا درمان ، روی فعالیتهای طبیعی من تاثیر خواهد گذاشت ؟ اگر چنین است برای چه مدت ؟
- آیا شیوه های نوین درمان و تحت مطالعه وجود دارد ؟ آیا شرکت در یک مطالعه تحقیقاتی برای من مناسب است ؟
- هزینه درمان حدودا چقدر است ؟
نیازی نیست که بیماران تمام سؤالات خود را در یک زمان بپرسند و یا جواب همه سؤالات را به یکباره بخاطر بسپارند . بلکه آنها این فرصت را خواهند داشت تا پزشک معالجشان توضیحات لازم را در طی جلسات متعدد بدهد و آنها را آگاه سازد .
● روشهای درمانی :
اگر چه شیمی درمانی و پرتو درمانی شایعترین روشهای درمان لفنوم غیر هوچکین هستند اما پیوند مغز استخوان ، درمانهای زیست شناختی و جراحی نیز گاهی اوقات بکار برده می شوند .
شیمی درمانی عبارتست از استفاده از داروها جهت نابود ساختن سلولهای سرطانی .‌ معمولا در شیمی درمانی لنفوم غیر هوچکین ترکیبی از چندین دارو مورد استفاده قرار می گیرد . شیمی درمانی ممکن است به تنهایی و یا همراه با پرتو درمانی بکار گرفته شود .
معمولا شیمی درمانی را بصورت دوره ای تجویز می کنند . دوره های درمان و متعاقب آن دوره های استراحت . و بهمین ترتیب ادامه می دهند .، برخی از داروهای ضد سرطان را با تزریق وارد رگهای خونی می کنند و برخی از آنها از طریق دهان تجویز می شود .
شیمی درمانی یک درمان فراگیر است چرا که دارو وارد جریان خون شده و در تمام بدن پخش می شود ، معمولا بیماران داروها را بصورت سرپایی ( بیمارستان ، مطب یا خانه )" دریافت می کنند اما گاهی اوقات بر حسب نوع دارو و وضعیت سلامتی بیمار ممکن است نیاز به بستریهای کوتاه مدت در بیمارستان داشته باشند .
▪ برخی پرسشهایی را که بیمار ممکن است قبل از شروع شیمی درمانی از پزشک خود مطرح نماید عبارتند از :
- هدف از این درمان چیست ؟
- چه داروهایی را باید استفاده کنم ؟
- آیا داروها دارای عوارض جانبی هستند ؟ من چکار می توانم بکنم ؟
- چه عوارض جانبی را باید به شما گزارش دهم ؟
- چه مدت باید این درمان را ادامه دهم ؟
- در طی درمان چه کاری باید برای مراقبت از خود انجام دهم ؟
- چگونه می توانیم بفهمیم که داروها دارند موثر واقع می شوند ؟
● پرتودرمانی :
استفاده از پرتوهای پر انرژی برای کشتن سلولهای سرطانی است . پرتو درمانی یک درمان موضعی بحساب می آید که تنها سلولهای سرطانی را در موضع درگیر ، تحت تاثیر قرار می دهد . پرتو درمانی لنفوم غیر هوچکین بوسیله دستگاهی که پرتوهای پر انرژی را به ناحیه خاصی از بدن می تاباند ، انجام می شود . بعد از تکمیل درمان هیچ اشعه رادیواکتیوی در بدن باقی نمی ماند .
▪ برخی پرسشهایی را که بیمار ممکن است قبل از پرتو درمانی از پزشک مطرح نماید عبارتند از :
- هدف از این درمان چیست ؟
- خطرات احتمالی و عوارض جانبی این روش کدام است ؟
- پرتو درمانی چگونه انجام می شود ؟
- چه موقع درمان شروع می شود ؟ چه موقع خاتمه می یابد ؟
- در طی درمان چه مراقبتهایی را باید از خود انجام دهم ؟
- چگونه می توان فهمید که پرتو درمانی دارد موثر واقع می شود ؟
- چگونه پرتو درمانی فعالیتهای طبیعی مرا تحت تاثیر قرار می دهد ؟
در بعضی مواقع شیمی درمانی و / یا پرتو درمانی برای کشتن سلولهای سرطانی ناپیدایی که در دستگاه اعصاب مرکزی هستند بکار برده میشوند ، در این شیوه که تحت عنوان " پیشگیری دستگاه اعصاب مرکزی " نامیده میشود داروی ضد سرطان مستقیما بداخل مایع مغزی - نخاعی تزریق می شود .
● پیوند مغز استخوان :
این روش ممکن است یکی از انتخابهای پزشک برای درمان بیمار باشد خصوصا برای آندسته از افرادیکه لنفوم غیر هوچکین در آنها عود کرده است . پیوند مغز استخوان " سلولهای مادر " سالمی (Stem cell = سلولهای نابالغی که مولد سلولهای خونی هستند ) را برای بیمار فراهم کرده تا بتوانند جانشین سلولهایی نماید که بوسیله شیمی درمانی و / یا پرتو درمانی آسیب دیده و تخریب شده اند . مغز استخوان مورد نیاز ممکن است توسط یک فرد دهنده اهدا شود و یا از مغز استخوان خود بیمار استفاده نمود به این ترتیب که مغز استخوان برداشته شده را جهت از بین بردن سلولهای سرطانی تحت درمان قرار داده ، آنرا ذخیره کرده و پس از یک دوره درمان با دوز بالا به بدن بیمار باز می گردانند تا زمانیکه مغز استخوان پیوند زده شده شروع به تولید سلولهای سفید خونی ( گلبولهای سفید ) نماید برای پیشگیری از عفونتها بیمار حتما باید تحت مراقبت شدید باشد و چند هفته ای را در بیمارستان سپری نماید .
▪ تعدادی از این پرسشهایی را که بیماران ممکن است قبل از پیوند مغز استخوان از پزشک خود مطرح نمایند عبارتند از :
- محاسن این شیوه درمان چیست ؟
- خطرات احتمالی و عوارض جانبی آن کدام است ؟ اقدامی برای آنها باید انجام شود ؟
- چه عوارض جانبی را باید به شما اطلاع دهم ؟
- چه مدت در بیمارستان خواهم بود ؟ بعد از ترخیص از بیمارستان به چه مراقبتهایی نیاز دارم ؟
- چگونه درمان روی فعالیتهای طبیعی من اثر خواهد گذاشت ؟
- چگونه می توانم بفهمم که آیا درمان موثر واقع می شود یا خیر ؟● درمان زیست شناختی ( ایمنی درمانی ) :
نوعی شیوه درمانی است که از دستگاه ایمنی بدن ، بصورت مستقیم یا غیر مستقیم ، جهت مبارزه با سرطان و یا کاهش عوارض جانبی داروهای ضد سرطان ، استفاده می شود . با استفاده از موادی که توسط بدن ساخته شده و یا در آزمایشگاه تولید می شوند سیستم دفاعی بدن را در مقابل بیماریها تحریک و تقویت می نمایند . درمان زیست شناختی را گاهی تحت عنوان " درمان اصلاح کننده پاسخ زیستی " می نامند .
▪ در اینجا به تعدادی از سوالاتی که ممکن است بیمار قبل از درمان زیست شناختی از پزشک خود مطرح نماید اشاره می کنیم :
- هدف از درمان چیست ؟
- از چه داروهایی باید استفاده کنم ؟
- آیا درمان ،‌ عوارض جانبی هم دارد ؟ اگر چنین است چکاری باید انجام دهم ؟
- کدامیک از عوارض جانبی را باید به شما اطلاع دهم ؟
- آیا نیازی هست درمان را در بیمارستان انجام دهم ؟
- چه مدت باید تحت درمان قرار گیرم ؟
- چه زمانی قادر خواهنم بود فعالیتهای طبیعی زندگی را از سر بگیرم ؟
جراحی ممکن است برای برداشتن توده مورد نیاز باشد . همچنین ممکن است طی عمل ، بافتهای اطراف توده و گره های لنفی مجاور هم برداشته شوند .
برخی پرسشهایی که بیمار ممکن است قبل از جراحی از پزشک سؤال نماید عبارتند از :
- چه نوع عمل جراحی انجام خواهد شد ؟
- احساس من بعد از عمل چگونه خواهد بود ؟
- اگر احساس درد کنم ، چگونه به من کمک خواهید کرد ؟
- آیا بعد از عمل جراحی نیازی به درمانهای تکمیلی دارم ؟
- چه مدت در بیمارستان بستری خواهم شد ؟
- چه زمانی قادر خواهم بود فعالیتهای طبیعی خود را از سر بگیرم ؟
● آزمونهای بالینی :
بسیاری از افراد مبتلا به لنفوم غیر هوچکین در آزمونهای بالینی ( مطالعات تحقیقاتی ) شرکت می کنند . هدف پزشکان از این مطالعات ، بررسی اثر بخشی و نیز عوارض جانبی شیوه های نوین درمانی می باشد . در برخی آزمونها ، تمام بیماران ، درمانی جدید را دریافت می کنند . در برخی دیگر پزشکان جهت مقایسه شیوه های مختلف درمان ، به یک گروه از بیماران درمانی جدید و به گروهی دیگر درمان استاندارد ارائه می دهند . گاهی هم ممکن است به دو گروه مختلف از بیماران ، دو درمان استاندارد جهت مقایسه آنها داده شود .
این تحقیقات باعث پیشرفت چشمگیری در درمان سرطان شده است و هر موفقیتی باعث نزدیک شدن تحقیقات به نتیجه نهایی که همان کنترل سرطان است می شود .
برخی پروژه ها ی در دست مطالعه عبارتند از : روشهای جدید پرتو درمانی ، شیوه های نوین شیمی درمانی ، داروهای جدید ضد سرطان و ترکیب آنها ، درمانهای زیست شناختی ، پیوند مغز استخوان ، پیوند سلولهای مادر خون محیطی ، و راههای جدید برای ترکیب درمانهای مختلف .
در برخی تحقیقات نیز هدف یافتن راهی برای کاهش عوارض جانبی درمان و بهبود کیفیت زندگی بیمار می باشد .
بیمارانی که در این مطالعات مشارکت فعال دارند ، ضمن اینکه در پیشرفت علم پزشکی سهیم هستند ، این شانس را دارند تا از نتایج مثبت و امید وار کننده روشهای جدید درمانی بهره مند شوند .
● عوارض جانبی درمان :
درمان های لنفوم غیر هوچکین بسیار قوی است ، خیلی مشکل است که بتوان درمان را صرفا به نابودی سلولهای سرطانی محدود کرد. از آنجائیکه درمان به سلولهای بافتهای سالم نیز آسیب می رساند اغلب بیماران دچار عوارض جانبی می شوند .
عوارض ناشی از درمان سرطان بطور عمده به نوع و گستردگی درمان بستگی دارد . نوع عوارض از فردی به فرد دیگر و همچنین از درمانی به درمان دیگر متفاوت است . پزشکان و کادر پرستاری می توانند بیماران را از این عوارض جانبی آگاه نمایند ضمن اینکه می توانند به کاهش و کنترل خیلی از این علائم که در طی یا بعد از درمان اتفاق می افتد ، کمک نمایند .
● شیمی درمانی :
بروز عوارض در شیمی درمانی در درجه اول به نوع داروها و مقدار مصرف آنها بستگی دارد . مثل روشهای دیگر درمان ، عوارض جانبی از فردی به فرد دیگر متفاوت خواهد بود .
داروهای ضد سرطان عمدتا سلولهایی را که بسرعت تقسیم می شوند ، تحت تاثیر قرار می دهند . علاوه بر سلولهای سرطانی ، سلولهای خونی که با عفونت مبارزه کرده ، به لخته شدن خون کمک می کنند و نیز اکسیژن را به بافتهای بدن حمل می کنند ،‌ از این ویژگی برخوردارند . بنابراین اگر سلولهای خونی تحت تاثیر داروهای ضد سرطان قرار گیرند فرد مستعد ابتلا به عفونت شده ، دچار کبودی و خونریزی گشته و ممکن است احساس ضعف و خستگی نمایند .
به همین علت است که تعداد سلولهای خونی در طی شیمی درمانی مرتبا اندازه گیری شده و حتی اگر نیاز باشد پزشک برای بازگشت سلولهای خونی به تعداد طبیعی ، درمان را بتعویق می اندازد .
سلولهای ریشه مو نیز دارای سرعت تقسیم سلولی بالا هستند بنابراین انجام شیمی درمانی ممکن است منجر به ریزش موی بیمار شود .
سایر عوارض عبارتند از کاهش اشتها ، تهوع و استفراغ ، و یا زخمهای لب و دهان . برخی بیماران ممکن است سرگیجه و تیره شدن پوست و ناخن را هم تجربه نمایند .
اکثر علائم بتدریج و در طی دورانهای استراحت و بین دو فاز درمانی و یا بعد از خاتمه درمان از بین می روند . بهرحال باید توجه داشت که تعدادی از داروهای ضد سرطان خود می توانند احتمال ابتلا به سرطان ثانویه را در آینده افزایش دهند .
شیمی درمانی در برخی از مردان و زنان منجر به از دست رفتن باروری می شود ( قابلیت بوجود آوردن بچه ) این پدیده می تواند موقتی یا دائمی بوده و به نوع داروی مصرفی و سن بیمار بستگی دارد . بهمین خاطر ممکن است برای مردان استفاده از بانک اسپرم قبل از درمان یک گزینه انتخابی باشد .
ممکن است دوره های قاعدگی خانمها متوقف شده و علائم گر گرفتگی و خشکی واژن دیده شود . احتمال بازگشت دوره های قاعدگی بحالت طبیعی در خانمهای جوان بیشتر است .
● پرتو درمانی :
ایجاد عوارض جانبی در پرتو درمانی به دوز درمان و ناحیه ای از بدن که باید تحت تاثیر قرار گیرد ، بستگی دارد . در طی پرتو درمانی ، بیماران ممکن است فوق العاده خسته شوند . این حالت خصوصا در طی هفته های آخر دوره درمانی اتفاق می افتد . لذا استراحت کردن خیلی مهم است اما معمولا پزشکان به بیماران توصیه می کنند که هر چقدر می توانند فعالیت داشته باشند .
ریزش مو در نواحی تحت درمان و قرمزی ، خشکی ، افزایش حساسیت و درد ، و نیز خارش شایع است . همچنین ممکن است تیره شدن همیشگی و برنزه شدن پوست را شاهد باشیم .
در پرتو درمانی سینه و گردن بیماران ممکن است از خشکی و زخمهای گلو و مشکلات بلع رنج ببرند . در برخی بیماران احساس خواب رفتگی و گز گز کردن در دستها ، پاها و کمر وجود دارد .
پرتو درمانی به ناحیه شکم ممکن است منجر به تهوع ، استفراغ ، اسهال و مشکلات ادراری شود . در اغلب موارد تغییر در رژیم غذائی و یا داروهای بیمار باعث ملایم تر شدن این علائم می شود .
از دیگر عوارض جانبی پرتو درمانی می توان به کاهش تعداد سلولهای سفید خون که وظیفه مبارزه با عفونت را دارند اشاره نمود . اگر چنین اتفاق بیفتد باید شدیدا بیماران را از نزدیک شدن به منابع عفونت زا بر حذر داشت .
در طی پرتو درمانی باید تعداد سلولهای خونی مرتبا کنترل شود . در برخی موارد ممکن است حتی پرتو درمانی را بتعویق انداخت تا سلولهای خونی بیمار به اندازه طبیعی باز گردند .
اگر چه عوارض جانبی ناشی از پرتو درمانی می توانند مشکل زا باشند ، ولی معمولا قابل درمان و کنترل هستند . ذکر این نکته ضروری است که بدانیم این عوارض دائمی نیستند . همچنین بیماران ممکن است بخواهند در مورد اثرات بلند مدت پرتو درمانی روی باروری و احتمال بوجود آمدن سرطان ثانویه ناشی از پرتو درمانی در آینده ، با پزشک خود صحبت نمایند .
● پیوند مغز استخوان :
بیمارانی که پیوند مغز استخوان را تجربه کرده اند ، در معرض خطر عفونت ،‌ خونریزی و سایر عوارض جانبی ناشی از مقادیر بالای داروهای شیمی درمانی و پرتو درمانی قرار دارند .
علاوه بر این در بیمارانی که مغز استخوان فرد دیگری را دریافت می کنند " بیماری پیوند در برابر میزبان " (Graft versus host disease = GVHD‌) ممکن است بوجود آید . در GVHD‌ مغز استخوان پیوند شده به بافتهای بیمار ( اغلب موارد ، کبد ، پوست و دستگاه گوارش ) حمله ور می شود . این بیماری ممکن است خیلی ملایم و یا فوق العاده شدید باشد . و می تواند در هر زمانی حتی در طی سالها بعد از پیوند ظاهر شود ، در حال حاضر داروهایی برای پیشگیری از وقوع GVHD و نیز برای درمان آن ( در صورت بروز ) وجود دارد .
● درمان زیست شناختی :
عوارض جانبی ناشی از این درمان بر حسب نوع درمان متفاوت است و می توان به علائم شبیه آنفلوآنزا اشاره کرد که عبارتند از لرز ، تب ، دردهای عضلانی ، ضعف ، کاهش اشتها ، تهوع ، استفراغ و اسهال . بیماران ممکن است دچار علائم دیگری نظیر خونریزی و کبودی ، لکه های پوستی و احتباس مایعات شوند . اینها ممکن است خیلی شدید باشند اما معمولا بعد از توقف درمان از بین می روند .
● جراحی :
شیوع و بروز عوارض در جراحی به محل توده ، نوع عمل ، سلامت عمومی بیمار و سایر عوامل بستگی دارد . اگر چه بیماران در طی چند روز اول بعد از جراحی احساس ناراحتی می کنند ولی درد را می توان با دارو کنترل نمود .
احساس ضعف و خستگی نیز از علائم شایع است . زمان خلاص شدن از این علائم در هر بیمار متفاوت است .
● تغذیه در حین درمان سرطان :
منظور از تغذیه مناسب در طی درمان سرطان ، دریافت انرژی ( کالری ) و پروتئین کافی بمنظور پیشگیری از کاهش وزن و همچنین تجدید قوا می باشد . تغذیه خوب اغلب باعث احساس بهتر در نزد بیماران و افزایش انرژی آنها می شوند . زیرا بروز عوارض جانبی ناشی از درمان مثل تهوع ، استفراغ و زخمهای دهانی عمل خوردن را با مشکل مواجه می سازند . در اغلب موارد طعم غذاها تغییر میابد . بهمین خاطر بیماران تحت درمان وقتی خسته و ناراحت هستند نمی توانند بطور مطلوب غذا بخورند در اینجاست که نقش پزشک ، پرستار و متخصص تغذیه در راهنمایی بیماران بمنظور تامین انرژی مورد نیاز در حین درمان سرطان ، بیشتر به چشم مئ آید .
● بهبودی و چشم انداز آینده بیماری :
این حق هر بیمار مبتلا به سرطان است که بداند آینده برای وی چگونه خواهد بود . درک ماهیت سرطان و آنچه انتظارش می رود به بیماران کمک کند تا طرحهای درمانی را بپذیرند ، تغییراتی در شیوه زندگی خود بوجود آورند و از نظر مسائل مالی تصمیم مناسب اتخاذ نمایند .
بیماران مبتلا به سرطان به کرات پزشکان و پژوهشگران را در معرض این سؤال قرار می دهند که : " آینده من چه خواهد شد ؟ " منظور از پیش آگهی یک بیماری ، پیش بینی روند بیماری در آینده ، نتیجه نهائی بیماری و احتمال بهبودی آن می باشد ، اما باید در نظر داشت که این تنها یک تخمین است وقتی پزشک با بیمار خود در مورد پیش آگهی صحبت می کند تنها از احتمالات ممکن برای وی خواهد گفت گاهی بیماران از آمار و ارقام کمک می گیرند تا شانس خود را برای بهبودی بسنجند . اگر چه آمار ، نتایج حاصله از مطالعه روی گروه بزرگی از بیماران است اما باید توجه داشت که نمی توان بطور یقین آنرا ملاک قرار داد چرا که روند یک بیماری ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد .
عوامل زیادی روی پیش آگهی بیمار مبتلا به لنفوم غیر هوچکین وجود دارند که برخی از آنها عبارتند از : نوع و مرحله استقرار سرطان ، سن بیمار ، سلامت عمومی فرد و پاسخ وی به درمان ، بهترین فرد برای ارائه تصویری از آینده بیمار و پزشکی است که نسبت به بیمار و بیماری وی آشنایی کامل دارد .
وقتی پزشک از بقای بیمار صحبت می کند ، منظور وی بیشتر فرو کشن کردن بیماری است تا بهبودی کامل از سرطان .
اگر چه بیشتر بیماران مبتلا به لنفوم غیر هوچکین بطور موفقیت آمیزی درمان می شوند ، اما پزشکان از واژه فروکش کردن بیماری استفاده می کنند زیرا سرطان ممکن است عود یافته و باز گردد .
این نکته مهم است که در باره احتمال عود سرطان با پزشک صحبت کرد .
● پیگیریهای مراقبتی :
بیمارانی که مبتلا به لنفوم غیر هوچکین هستند باید بعد از خاتمه درمان بطور منظم تحت معاینات مراقبتی قرار بگیرند .
این پیگیریها جزئی مهم از طرح کلی درمان است و نباید از سوی بیماران مورد غفلت و سهل انگاری واقع شود . با پیگیریهای مداوم و منظم ،اطمینان از پایش بیماران حاصل شده و تغییرات در سلامتی آنها مورد توجه قرار می گیرد و علاوه بر این میتواند باعث تشخیص و درمان زود هنگام سرطان جدید و عود یافته شود . در بین دوره های معاینه ،‌ بیماران مبتلا به لنفوم غیر هوچکین باید هر گونه مشکل را به محض مشاهده گزارش نمایند .
● حمایت و پشتیبانی از بیماران مبتلا به سرطان :
زندگی توام با بیماریی جدی ، آسان نیست . بیماران سرطانی و افرادیکه وظیفه مراقبت از آنها را بعهده دارند ، با مشکلات عدیده ای روبرو هستند ، حل این مشکلات ، هنگامیکه بیماران آگاهیهای سودمندی دارند و از خدمات حمایتی بهره می برند بمراتب آسانتر خواهد بود .
در این میان دوستان و بستگان بیمار نقش حمایتی مهمی را ایفا می کنند . صحبت کردن بیماران در مورد مشکلات خود با بیماران سرطانی دیگر نیز سودمند است.
بیماران سرطانی اغلب همراه با هم و در گروههای مختلف در یک اقدام مشارکت آمیز اطلاعات خود را در حل مشکلات رایج و نیز درمانهای سود بخش در اختیار یکدیگر قرار می دهند ولی باید در نظر داشت که مشکلات از فردی به فرد دیگر متفاوت است .
درمان و راههای مبارزه با سرطان که در یک فرد موثر واقع شده است ممکن است برای بیمار دیگر - حتی اگر مبتلا به همان سرطان باشد - حاصلی نداشته باشد . بهتر است همیشه توصیه های دوستان و خانواده را با مراکز ذیصلاح در میان گذاشت .
بیماران سرطانی معمولا نگران آینده هستند . نگرانی در مورد وضعیت شغلی ، مراقبت از خانواده خود ، انجام فعالیتهای روزمره و روابط شخصی . همچنین کنجکاوی در مورد آزمایشات ، درمانها ، بستری شدن در بیمارستان ، هزینه های درمانی را نیز باید به موارد بالا افزود .
پزشکان یا پرستاران و سایر اعضای تیم پزشکی می توانند پاسخ سؤالات مربوط به درمان ، کار و سایر فعالیتها را بدهند .
همچنین ملاقات با مددکاران اجتماعی ، مشاوران و روانپزشکان و حتی افراد روحانی می تواند بیماران را در آگاهی نسبت به مشکلات و دغدغه هایشان یاری کند .
اغلب یک مددکار اجتماعی می تواند با دعوت از مراکز که در زمینه توانبخشی ، حمایت عاطفی ، کمکهای مالی حمل و نقل و یا پرستاری در خانه تجربه دارند به بیماران کمک نماید .

دکتر کورش اسدی

منبع : iranblood