بی قرار و شکننده

كودكان مبتلا به اختلالات رفتاری، چالش های فراوانی را برای والدینشان بوجود می آورند. این كودكان رفتارهایی از خود نشان می دهند كه تأثیری منفی بر اطرافیانشان (والدین، دوستان،معلمین) می گذارد و واكنش های ناخوشایند این افراد در پاسخ به رفتار آنها نیز متقابلاً به خودشان باز می گردد.
● اختلال بیش فعالی، كمبود توجه
والدین و مربیان كودكان اغلب اصطلاح بیش فعال را جهت توصیف كودكان سرزنده، خستگی ناپذیر، بسیار فعال و پرجنب و جوش به كار می برند. این اصطلاحاتی است كه ترجیحاً برای توصیف رفتارهایی همچون: خستگی ناپذیر، بی توجه، هیجانی، فعال، پرتحرك، بی قرار، پریشان وشكننده به كار برده شده است. (تیلور، ۱۹۸۵)مشكل اصلی كودكان بی توجه و بیش فعال این است كه نمی توانند رفتارشان را كنترل كنند و به آنها نظم ببخشند. كودكان مزبور به دلیل ناتوانی، نمیتوانند رفتاری هماهنگ و مناسب با محیط اطراف نشان دهند. علائم بارز بیش فعالی عبارتند از: كم توجهی، حواس پرتی، تكانشگری و نقص تمركز.
مشكلات توجه كودكان بیش فعال در فعالیت های دیداری، شنیداری و اموری كه به تلاش ذهنی نیاز دارند، مشاهده می شود. این كودكان هنگام تماشای تلویزیون، بازی های ویدیوئی، یا شركت در فعالیت هایی كه به آنها علاقه دارند یا از عهده آن برمی آیند، هیچ تفاوتی با كودكان دیگر ندارند. زیرا این فعالیت ها به تلاش ذهنی زیادی احتیاج ندارد. تمایز رفتاری این كودكان باهمسالان در كارهایی كه نیاز به تمركز و توجه بیشتری دارند، نظیر تكالیف مدرسه، بروز می كند. آنها همچنین به دلیل حواس پرتی، در به یاد آوردن موضوعات مختلف مشكل دارند، زیرا ذهنشان بیش از حد مشغول اطلاعات حسی است.
● انواع بیش فعالی
۱) نوع غالباً بی توجه
۲) نوع غالباً بیش فعال - تكانشگر
۳) نوع مركب
كودكان مبتلا به نوع اول در توجه و دقت و تمام كردن كارها مشكل دارند و كودكان حواس پرت و آشفته هستند. محققان دریافته اند كه این كودكان در انجام كارهای تحصیلی نیز مشكل دارند. كودكان مبتلا به نوع دوم و سوم در بیشتر حالات علائمی مشابه از خود نشان می دهند و با تمام همكلاسی ها، اعضای خانواده ، مسئولین مدرسه و دوستان دچار مشكل می شوند. علائم تكانشی در نوع دوم، هنگامی ظاهر می شود كه كودكان مبتلا، بدون فكر كردن دست به انجام عملی بزنند. تمركز بر روی یك موضوع واحد برای این كودكان بسیار سخت است. كودكان تكانشی نمی توانند با تأمل به ارزیابی یا پیش بینی حوادث و اندیشیدن به راه های مختلف برای حل مسائل و مشكلات، بپردازند. از این روی اكثر اعمالشان بدون تفكر انجام می گیرد. پاسخگویی نامناسب و خارج از نوبت به سؤالات در كلاس درس، بروز رفتارهای جسورانه، پرت كردن اشیاء و یا اذیت كردن بچه های دیگر از علائم تكانشی در این كودكان است.كودكان بیش فعال، یك لحظه آرام و قرار ندارند، گویی موتوری به آنها وصل است كه به ایشان اجازه نمی دهد، آرام بنشینند.
● همه گیر شناسی
به نظر می رسد این اختلال در ۳ تا ۵ درصد از كودكان در سنین مدرسه رواج داشته باشد. پژوهش ها حاكی از آن است كه پسران بیشتر از دختران (نسبت ۳ به ۱)، به این اختلال مبتلا می شوند. همچنین این اختلال در زایمان های اول به شرط پسر بودن نوزاد و خانواده هایی كه والدین آنها دچار اختلال مصرف مخدرات، اختلال اجتماعی، بیش فعالی و... هستند، شایع تر است. سیر بیش فعالی در كودكان آشكار نیست و توسط عوامل متعددی نظیر هوش، پرخاشگری، رفتار مقابله ای، میزان مقبولیت، ثبات هیجانی و ضعف روانی والدین تحت تأثیر قرار می گیرد.
● سبب شناسی
جنبه های متعددی از نظر وراثت، عوامل مربوط به هنگام تولد، عوامل عصب شناختی، عوامل نور و فیزیولوژیایی، حساسیت غذایی، متغیرهای محیطی و... در ایجاد این اختلال مؤثر هستند.
● چگونگی درمان
▪ دارو درمانی
هر چند تا ۲۰ درصد این كودكان با داروهای محرك بهبود نمی یابند، داروهای محرك در درمان بیش فعالی به مقدار زیادی مورد استفاده قرار می گیرند. تأثیر كوتاه مدت داروهای محرك و لزوم مصرف آنها در مدرسه و مسیر بازگشت به خانه، مصرف آنها را با مشكلات متعددی روبرو ساخته است. به علاوه بی خوابی، خلق ملالت بار، كندی در پیشرفت رشد و وزن توأم با بی اشتهایی، تهوع، سردرد و حتی توهمات حسی از یك طرف نگرانی سوء مصرف دارو در درمان كودكان مبتلا به این اختلال، تلاش های جدیدی را طلب می كند. شگفت آور اینكه هر چند داروهای محرك همانند دكستروآمفتامین (Dexedrin)، متیل فنیدیت و منزیم پمولین (Cylert)، به عنوان داروهای تكمیلی توأم با رفتار درمانی توصیه می شود، اما روان پزشكان هنگام استفاده از این داروها اقدامات درمانی دیگر را كنار می گذارند. دارو درمانی باید زمانی بكار گرفته شود كه مداخلات درمانی دیگر امتحان شده باشد، خانواده نتواند در آموزش كنترل كودك شركت كند، كودك فوق العاده غیرقابل كنترل باشد و سابقه تیك، اختلال، روان پریشی، اختلال تفكر نداشته باشد و مهمتر اینكه امكان بررسی و ارزیابی تأثیرات دارو وجود داشته باشد.
▪ رفتار درمانی
درمان رفتاری كودكان مبتلا به این اختلال، درمانی موفق بوده است. این رویكرد با پرداختن به رویدادهای محیطی، تعارض های فرد مبتلا به محیط را كاهش می دهد و به درمان آن می پردازد. تقویت مثبت رفتارهای عادی توسط معلمان و والدین به همراه بی توجهی و تندمزاجی ها وپرخاش جویی های كودك و تمهیدات رفتاری شناختی مجموعه درمانی مؤثری را تشكیل می دهند. در رویكرد رفتاری - شناختی، كودك خود كانون تغییرات خویش است و با خودگردانی (self-regulation) طی مشاهده خود به مقابله با بی اختیاری و كمبود توجه و فقدان نگرش آگاهانه می پردازد. به نظر می رسد تركیب دارو و درمان با درمانهای رفتاری - شناختی، موفق ترین روش در درمان این اختلال باشد.

سمیه صیادی فر
منابع:
۱. داگلاس، جو، ترجمه: نیره توكلی، مشاوره درباره كودكان خردسال ، تهران: مركز نشر دانشگاهی، ۱۳۸۳.
۲. لطفی كاشانی، فرح، روان شناسی مرضی كودك ، تهران: نشر ارسباران، ۱۳۸۳.
۳. داگلاس، جو، ترجمه: سیاوش جمال فر، اصلاح رفتار كودكان ، تهران: مؤسسه نشر ویرایش، ۱۳۷۶.
.Attention-Deficit-Hyperactivity Disorder

منبع : روزنامه همشهری