بگذارید اصل تابلوها نزد هنرمند بماند!

حسین خسروجردی، نقاش، طراح گرافیک و کاریکاتوریست معاصر علاوه بر برپایی نمایشگاه‌های انفرادی و گروهی مختلف، پیش از این در تأسیس مؤسسه هنرمندان نقاش ایران، خانه کاریکاتور و انجمن طراحان گرافیک نقش داشته و علاوه بر آن چند سالی کاریکاتوریست روزنامه کیهان بوده و با نشریاتی از قبیل روزنامه همشهری، روزنامه جامعه و... همکاری داشته است. او همچنین مسؤولیت بخش کارشناسی هنرهای تجسمی حوزه هنری را بر عهده داشته و با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و... نیز همکاری دارد.
خسروجردی چند سالی است تصورات و ایده‌های خود را در مورد انسان امروز به مدد نرم‌افزارهای کامپیوتری به تصویر می‌‌کشد و البته برای نمایش، آن‌ها را در ابعاد تابلوی نقاشی، به روش دیجیتال به چاپ می‌‌رساند. او این تکنیک را نقاشی دیجیتال نام نهاده است.
به بهانه برپایی نمایشگاه‌های اخیر این هنرمند، با او در مورد تلفیق هنر نقاشی و تکنولوژی چاپ دیجیتال به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
ابتدا به عنوان معرفی، در مورد فعالیت‌های هنری خود به‌طور مختصر توضیح بفرمایید.
۰۰۰.......می‌‌توانم بگویم فعالیت‌های هنری من با ورود به هنرستان یعنی از سال ۱۳۵۲ آغاز شد – البته از دوران کودکی عاشق نقاشی بودم – و پس از آن در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران ادامه یافت. دومین سال تحصیل من در دانشگاه با مقدمات شکل‌گیری انقلاب همراه بود و من نیز در همین راستا فعالیت‌های فرهنگی – هنری را در کنار دوستان آغاز کردم. پس از انقلاب نیز در پایه‌گذاری حوزه هنری نقش داشتیم. من علاوه بر نقاشی، طراحی، کاریکاتور و طراحی گرافیک، به حوزه‌های طراحی صحنه، دکوراسیون داخلی، ادبیات، سینما ، تئاتر و... نیز وارد شده‌ام. اما حرفه اصلی من نقاشی با موضوع انسان معاصر و دغدغه‌هایش است.
ایده شکل‌گیری و خلق نقاشی‌های دیجیتال چگونه شکل گرفت؟
با ورود کامپیوتر به حوزه گرافیک، مد‌ت‌ها در زمینه طراحی گرافیک فعالیت داشتم، بدون آن‌که به‌طور مستقیم مجری یک اثر کامپیوتری باشم. پس از آشنایی با قابلیت‌های نرم‌افزاری کامپیوتر و تسلط بر آن به این نتیجه رسیدم که این دستگاه توانایی آن را دارد تا مشکلاتی را که در خلق تابلوها با آن مواجه بودم برطرف سازد. با آن‌که در طراحی و اجرای طرح با رنگ روغن و اکریلیک تبحر دارم، اما در برخی موارد توانایی اجرایی و تبحر در نقاشی به تنهایی جواب نمی‌‌دهد و آن ابزار در عینیت بخشیدن به تصورات و تخیلات بسیار مؤثر است. از طرفی من برای یک تابلوی نقاشی با توجه به حساسیت‌ها حدود یک سال یا بیشتر به زمان نیاز داشتم. در حالی که ما به عصر سرعت تعلق داریم. عصری که انسان از نظر موقعیت اجتماعی و فرهنگی، احساسات و روحیات قالب عوض کرده و تعریف ریاضت و تعمق و... برای این انسان تغییر کرده است. با توجه به این‌که موضوع نقاشی‌های من هم انسان و مسایل مربوط به بشر امروز است، ابزار نقاشی یعنی رنگ روغن، قلم و... تا حدی می‌‌توانست نیازهای من را تأمین کند. کامپیوتر و نرم‌افزار فتوشاپ به نوعی به روند تجسم بخشیدن به تفکرات من سرعت بخشیده است. اگر با نگاه تاریخی به مقوله هنر بنگریم، هر چه به گذشته برگردیم می‌بینیم خلق آثار هنری در گذشته، با حوصله و مهارت و زمان‌گذاری صورت گرفته است. البته ضرورت وجود این روند هم در آن دوران با توجه به روحیات و نیازهای انسان قدیم بوده است. اما امروز مهارت و صرف زمان اهمیت گذشته را ندارد، بلکه نتیجه نهایی مهم است. مهم این است که چقدر خودمان را به فهم بشر امروز نزدیک کنیم و معضلات و دغدغه‌هایش را بشناسیم و با کدام زبان و ابزار، احساسات و افکار شخصی را بیان کنیم.
من در مورد فضایی که در آن زندگی می‌‌کنم یک نگاه معاصر دارم، علی‌رغم عشق و توجهی که به گذشته و تاریخ دارم، در آن دوران زندگی نمی‌‌کنم. من در اتمسفر معاصر زندگی می‌ کنم و ناگزیر هستم از آن پیروی کنم حتی اگر علاقه‌ای به آن نداشته باشم. از همه مهم‌تر به‌کارگیری ابزار و امکانات امروز در خلق آثار هنری است. گرایش من به امکانات جدید به این معنی نیست که چون هنر جدید (New Art) سلطه خود را بر سایر هنرها ثابت کرده، به اجبار باید آن را پذیرفت، چون به تصنع اعتقادی ندارم. بلکه هر آن‌چه به‌صورت طبیعی در انسان وجود دارد باید به‌صورت طبیعی هم امکان رشد آن فراهم شود. از این رو می‌‌توانم بگویم، ناتورالیست هستم چون به طبیعت خودم و دنیای اطراف اعتقاد دارم و همچنین رئالیست هستم که به ناتورالیسم نزدیک است.
در مقابل پدیده‌های نوظهور هم مقاومت ندارم. در حال حاضر تصور من این است که نقاشی‌های دیجیتال علی‌رغم این‌که با یک جهش یکباره از نقاشی فاصله گرفته، اما همچنان نقاشی است.
چطور با کامپیوتر کنار آمدید و باآن تابلوی نقاشی خلق کردید؟
امروز کامپیوتر در ارتباط مستقیم با انسان است. من هم بیش از ۱۲ سال است که برای خلق آثار گرافیکی با امکانات و نرم‌افزارهای کامپیوتر آشنا شده‌ام. اولین نسخه‌های نقاشی دیجیتال را نیز از حدود ۵ سال پیش اجرا کرده‌ام و می‌‌توانم ادعا کنم که من مبتکر این روش بوده‌ام. پیش از این از نقاشی‌های رنگ روغن مشهور جهان پرینت رنگی گرفته و فروخته شده بود.
همان‌طور که در نقاشی‌های من دیده‌اید، انسان به‌صورت مومیایی شده به تصویر کشیده شده است و به هویت زمانی و مکانی خاصی تعلق ندارد. برای ساخت این تصویر از انسان، من پیکر خودم را با گل و باند می‌‌پوشانم و با پوزیشن‌های مختلف اتود گرفته می‌‌شود. پروسه عکاسی یک روز طول می‌کشد، البته باید شرایط هوا و دما مناسب باشد تا گل‌ها خشک نشود. پس از آن حدود سه روز با برنامه فتوشاپ با طرح‌هایی که قصد دارم به تصویر بکشم به قول معروف کلنجار می‌‌روم.
یکی از قابلیت‌های خلق نقاشی با فتوشاپ این است که می‌‌توان از یک موضوع نسخه‌های متفاوت و بی‌‌شماری پدید آورد. اتمسفرهای مختلفی ساخت تا ایده‌ای که در ذهن است پدیدار شود. امکانات کامپیوتر به نوعی با تفکر و تخیل من تلفیق می‌‌شود نقاشی‌های دیجیتال به نوعی شبیه همان تابلوهایی است که پیش از این با قلم و کاردک و رنگ روغن کار کرده‌ام. اگر نقاشی‌های قبلی من را دیده باشید، ارتباط معناداری بین آن‌ها حس می‌‌کنید. کامپیوتر دنیا و ایده جدیدی برای من ایجاد نکرده، بلکه با توانایی‌هایش سرعت و کیفیت ارایه افکار مرا افزایش داده است. طرح‌ها و افکت‌هایی که مدت‌های طولانی در ذهنم بوده، حالا به سرعت قابل اجرا و تغییر هستند. همان فعل و انفعالاتی که در خلق تابلوی نقاشی روی می‌‌دهد مثل لکه‌گذاری‌ها و حرکت قلم، با کامپیوتر سریعتر پیش می‌‌رود، نتیجه هم چند نسخه متفاوت از یک اثر است که در انتخاب آن‌ها گاهی دچار تردید می‌‌شوم. به عنوان مثال تابلوی شام آخر دو نسخه با افکت‌های متفاوت دارد. یکی با زمینه قهوه‌ای است که روی آن با گل هم کار شده است‌ و دیگری سبز رنگ است. من هر دو این تابلوها را دوست دارم. در حالی که خلق هر یک از این تابلوها با قلم و رنگ روغن به تنهایی به یک سال زمان نیاز داشت. در تابلوی چرتکه هم از چرتکه در تابلو استفاده کرده‌ام. تاکنون ۲۳ تابلو نقاشی دیجیتال ارایه داده‌ام.نظر منتقدان و هنرمندان و برخورد بینندگان با تابلوهای نقاشی دیجیتال چگونه بود؟
اولین برخوردها شوک‌برانگیز بود، به‌خصوص از جانب اساتیدی که نظرشان برای من خیلی مهم بود، از جمله آقایان پاکباز، آیدین آغداشلو، غلامحسین نامی، احصایی و دکتر سمیع‌آذر. از دید آن‌ها مجموعه جالبی است. بینندگان عادی هم با تابلوها و به‌خصوص موضوع آن ارتباط برقرار کرده و استقبال می‌‌کنند. البته اکثر تابلوها در خارج از کشور به‌فروش رفته است. برخی از بینندگان معنی نقاشی دیجیتال و چگونگی خلق این تابلوها را نمی‌‌دانند، اما جنبه زیبایی شناسی این کارها آن‌ها را جلب کرده است.
مرحله چاپ نقاشی‌های دیجیتال باید از حساسیت ویژه‌ای برخوردار باشد. چطور اطمینان کردید که آن‌چه شما با کامپیوتر خلق کرده‌اید، با همان کیفیت چاپ می‌‌شود؟
این تابلوها به روش دیجیتال و با دستگاه‌های پلاتر چاپ می‌‌شود. ابعاد تابلوها هم بیش از ۹۰ سانتی‌متر است. از نظر من این نقاشی‌ها یا باید در ابعاد کوچک باشد و درون قاب قرار گیرد یا این‌که در ابعاد بزرگتر باشد. ابتدا نقاشی‌ها بر روی کاغذهای بخصوصی که برای پرس عکس بود چاپ و روی آن لمینه شد، سپس آن را روی شاسی چسباندند. اما چسب آن برای تابلوهای نقاشی مناسب نبود و چسب برخی نسخه‌هایی که به نمایشگاه ونیز برده بودم به اصطلاح ورآمد. نسخه‌های بعدی را بر روی Canvas که در واقع همان بوم نقاشی است چاپ کردیم که به نظرم این روش بهتر و جذاب‌تر به نظر می‌‌آید. به‌طور کلی مواد مصرفی مخصوص چاپ تابلوهای نقاشی، هنوز در دسترس نیست.
از نظر کیفیت هنوز به اطمینان نرسیده‌ام و مسأله‌ای که با آن مواجه هستیم عدم پایداری مواد رنگی است و احتمال خطای چاپگر و عدم ثبات مرکب را پذیرفته‌ام. در مورد ماندگاری این تابلوها نگران هستم. چون می‌خواهم این تابلوها مانند تابلوهای نقاشی باقی بماند. با توجه به گسترش رویکرد هنرمندان به سمت نقاشی دیجیتال امیدوارم دست‌اندرکاران چاپ ماده‌ای محافظ مثل فیکساتور یا رنگ‌های ثابت تولید کنند.
با توجه به این محدودیت‌های چاپ، هنگام فروش قراردادی با خریداران آثار منعقد می‌‌کنم که طی آن متعهد می‌‌شوم اگر رنگ تابلوها تغییر کند یا در سانحه‌ای دچار آسیب شوند به‌طور مثال پاره شوند یا بسوزند، خریدار می‌‌تواند با فرستادن تابلو، یک پرینت جدید دریافت کند. اگر خریداران به مرور زمان به تابلوها توجه داشته باشند متوجه تغییر رنگ آن‌ها خواهند شد، به‌خصوص زمانی که تابلو در معرض نور یا رطوبت قرار داشته باشد. البته تابلوها در صورت آسیب‌دیدگی تا سه بار تعویض می‌‌شود. به هر حال هزینه چاپ بالاست از طرفی ممکن است تابلویی که برای تعویض فرستاده می‌‌شود به عنوان مثال در سال ۲۰۰۲ با قیمت چهار هزار دلار فروخته شده است. اما در سال ۲۰۰۵ هزینه چاپ و کارهای تکمیلی و ارسال این تابلو افزایش یابد.
تاکنون با چندین مرکز چاپی کار کرده‌ام از جمله کانون انفورماتیک، کلبه سبز، دلتا گرافیک، ماتریس و... دلیل این تعدد هم سنجش کیفیت کارهای چاپی است. گذشته از این اخلاق طرف مقابل هم برای من مهم است. حرفه من نقاشی است و از این راه امرار معاش می‌‌کنم. گاهی برای تسویه حساب باید منتظر باشم تا تابلوها به‌فروش برسد. از این رو از آن‌ها انتظار همراهی دارم و تاکنون نیز از این همراهی بهره‌مند بوده‌ام.
از هر تابلوی نقاشی دیجیتال چه تعداد چاپ می‌‌شود و چطور حق چاپ محفوظ می‌‌ماند؟
از هر تابلو، پنج نسخه به چاپ می‌‌رسد و چهار نسخه از آن برای فروش گذاشته می‌‌شود و هر نسخه هم دارای امضا و شماره سریال جداگانه است. علاوه بر این سند مالکیت هم به خریدار ارایه می‌‌شود، چون نباید از راه‌کارهایی که منجر به کپی آثار می‌‌شود غافل باشیم. البته سی‌دی حاوی اصل نقاشی نزد خود من است. حتی خود من هم طبق قانون نمی‌‌توانم بیش از پنج نسخه چاپ کنم چون تابلوهای نقاشی دیجیتال نیز به خانواده کامپیوتر، رسانه و وب سایت‌ها منتسب است و از قوانین آن پیروی می‌‌کند. گذشته از این پس از راه‌اندازی سایت اختصاصی در نظر دارم نام و مشخصات تمام خریداران تابلوهای مختلف را در سایت ذکر کنم تا اگر کسی با خریداری غیر از اسامی چهار خریدار اصلی مواجه شود، در اصل بودن تابلو شک کند. حتی خریداران هم اگر نامشان در سایت نباشد می‌‌توانند اعتراض کنند.
برای امنیت تابلوهایی که در آینده ارایه می‌‌شود در نظر دارم از چاپ هولوگرام نیز بهره ببرم.
آیا قیمت تابلو نقاشی دیجیتال نسبت به تابلوی نقاشی تفاوت دارد؟
هزینه تولید تابلوهای نقاشی دیجیتال حدود ۷۰ درصد بیشتر از تابلوی نقاشی است که اعم آن صرف هزینه چاپ می‌‌شود. خوشبختانه در اولین نمایش تابلوهای نقاشی دیجیتال در بی‌‌ینال شارجه این تابلوها جایزه بزرگ را از آن خود کردند. این جایزه در قیمت‌گذاری تابلوها تأثیر داشت. به‌طور معمول برای تابلوهای نقاشی دیجیتال ۷-۵ هزار دلار قیمت گذاشته‌ام. قیمت‌ها را به دلار می‌‌گویم چون تاکنون اکثر خریداران خارجی بوده‌اند که در نمایشگاه‌ها یا از طریق اینترنت این تابلوها را خریداری کرده‌اند. در ایران هم این تابلوها ۶-۵ میلیون تومان به‌فروش رفته است. در حالی که اگر این تابلوها با قلم به تصویر کشیده می‌‌شد قیمت آن‌ها به صدهزار دلار هم می‌‌رسید.
آیا در ایران هنرمندان و نقاشان به دنبال چاپ و ارایه آثارشان به روش دیجیتال هستند؟
برخی از نقاشی‌ها قابلیت ارایه نسخه چاپ شده را دارند و یکی از این قابلیت‌ها معروفیت و شهرت هنرمند و خالق اثر است. هر چه شهرت و اثر و خالق آن بیشتر باشد، قابلیت چاپ تابلو هم بیشتر است. مانند تابلوی مونالیزا. با این‌که طی این سال‌ها نسخه‌های بسیاری از پرینت آن ارایه شده، باز هم چاپ می‌‌شود. به تازگی هم آقای آیدین آغداشلو به برپایی نمایشگاهی از نسخه‌های چاپ شده تابلوهای نقاشی خود اقدام کرده است. آثار نقاشی هنرمندی مانند آغداشلو به قدری باارزش است که نسخه چاپی آن نیز هوادار دارد. هر چه هنرمند زمان خلق اثر، با آن بیشتر ارتباط برقرار کرده باشد، ارزش بیشتری دارد و به اصطلاح بر دل بیننده و مخاطب هم می‌‌نشیند. به همان نسبت برای هنرمند هم مشکل است که آن را از خود دور کند. اما برای امرار معاش مجبور است. اگر هم آن ارتباط بین هنرمند و اثرش برقرار نشده باشد مایل است هر چه زودتر آن را از خود دور کند. ارایه پرینت آثار نقاشی راهی است که می‌‌تواند اصل اثر نقاشی را نزد خالق آن حفظ کند. مخاطبان هم اگر با دید اقتصادی به تابلوها نگاه نداشته باشند و صرفاً به دلیل زیبایی تابلویی را خریداری کنند، می‌‌توانند اجازه دهند تا اثر هنری نزد صاحبش باقی بماند. البته نکته غیرقابل انکاری وجود دارد و آن این‌که تابلوهای نقاشی قلم و رنگ روغن به اصطلاح خون دیگری در خود دارد.
هنرمند با قلم، احساس، جلوه و روحی به اثر می‌‌بخشد که چاپ توانایی انتقال آن را ندارد. به همین دلیل هم اصرار دارم که اثر اریژینال نزد خالق آن باقی بماند.
با توجه به فعالیت‌های هنری گوناگونی که تا به حال داشته‌اید و همچنان ادامه دارد، به نوعی با چاپ در ارتباط مستقیم هستید. ارزیابی شما از صنعت چاپ در ایران چگونه است؟
به نظر من در صنعت چاپ ایران یکباره انقلابی رخ داده است. تولد نشریات چهاررنگ نیز خیلی به گسترش چاپ کمک کرده است و به‌خصوص بعد از انقلاب اسلامی بهره‌گیری از صنعت چاپ بسیار گسترده شده است. البته امکانات کامپیوتری فاصله بین طراحان گرافیک و چاپگر را کاهش داده است. سابق بر این با توجه به این‌که نام ایتالیا با هنرهای تجسمی همراه بود، کارت پستال‌ها و محصولات چاپی از این کشور وارد ایران می‌‌شد در حالی که همزمان با ایتالیا، سایر کشورها نیز در چاپ پیشرفت کرده بودند، اما امروز در ایران کارهای چاپی خوب و با کیفیتی ارایه می‌‌شود.

منبع : مجله صنعت چاپ