بحران بین المللی پناهندگان فلسطینی

آژانس ملل متحد برای کار و امداد پناهندگان فلسطین در خاور نزدیک که در سال ۱۹۴۹ برای وضعیت اشتغال پناهندگان فلسطین تشکیل شد (منسوب به آنروا unRWA.( پناهنده فلسطینی چنین تعریف میکند: “پناهنده فلسطینی به معنای هر شخصی خواهد بود که محل اقامت عادی وی در دوره زمانی ژوئن ۱۹۴۶ تا ۱۵ می ۱۹۴۸ در فلسطین بوده و خانه و کاشانه و نیز امرار معاش خود را در نتیجه مناقشه ۱۹۴۸ از دست داده‌اند.”
همان‌طور که می‌دانیم هر پناهنده‌ای حق بازگشت به خانه و کاشانه خود را دارد و مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز در قطعنامه ۱۹۴ خود نیز “حق بازگشت آوارگان” را به رسمیت شناخته است. در رابطه وضعیت پناهندگان فلسطینی در کشورهای عرب باید گفت این امر تا حدی تحت تاثیر مسائل سیاسی بود و هرگاه رابطه سازمان آزادی‌بخش فلسطین با یکی از کشورهای عربی تیره می‌شد به تبع آن بر پناهندگان نیز تاثیر می‌گذاشت اما از جهت دیگر باید گفت رابطه مسلمانان کشورهای عربی با فلسطینی‌ها یک نوع رابطه انسانی و اسلامی بوده است و آوارگی و پناهنده شدن فلسطینی‌ها در نزد مسلمانان کشورهای عربی همیشه یادآور خاطرات تاریخی حضرت رسول هنگام مهاجرت از مکه به مدینه یعنی انصار و مهاجرین بوده است اما باید به این نکته توجه نمود که افراد آواره فلسطینی افراد بی‌تابعیتی هستند و مشکلات بی‌تابعیتی گاهی اوقات از خود آوارگی بیشتر است.
بی‌تابعیت بودن، محرومیت، نداشتن گذرنامه یک دولت و یا حتی نداشتن اختیار برای بازگشت به سرزمین اجدادی خود نوعی محرومیت از حق داشتن حقوق است که فلسطینیان هنوز فاقد آن هستند.
اسفبارترین وضع پناهندگی را پناهندگان ساکن در سرزمین‌های اشغالی تشکیل می‌دهند. آوارگانی که در مناطق اشغالی زندگی می‌کنند مطابق با کنوانسیون‌ چهارم ژنو باید در زمره “اشخاص مورد حمایت” تلقی شوند و بنابراین باید از مقررات این کنوانسیون به طور کامل برخوردار شوند در حالی که اسرائیل به طور یکجانبه از اجرای کامل کنوانسیون چهارم ژنو در مورد سرزمین‌های اشغالی و نقض‌های فراوان مقررات آن به وسیله این کشور محدودیت‌های عملی حقوق بین‌الملل را در حمایت عملی از حقوق بشر در مورد پناهندگان و دیگر افراد بی‌دفاع نشان می‌دهد. د
ر حالی که در ماده ۱ کنوانسیون چهارم ژنو قید شده است که “طرفین معظم متعاهد، متعهد می‌شوند این کنوانسیون را در همه شرایط محترم شمارند و اجرای کامل آن را تضمین نمایند.” دولت غاصب صهیونیستی از اجرای مقررات این کنوانسیون طفره می‌رود و پی در پی و بدون توجه به کنوانسیون، مقررات این کنوانسیون را نقض می‌نمایند. آیا پناهندگان فلسطینی “حق بازگشت” را دارند؟ یهودیان بنابر روایت دینی منحرف خود حق بازگشت به سرزمین موعود را دارند، اما آیا اینان حق بازگشت فلسطینی‌ها را به رسمیت می‌شناسند؟
آوارگان فلسطینی اگرچه در کشورهای عرب اسلامی از حقوق انسانی برخوردارند ولی احساس شهروند درجه دوم که روح و روان پناهندگان را آزار می‌دهد بدتر از شهروند درجه دومی است. حق بازگشت حق طبیعی هر انسانی است که در کنوانسیون‌های بین‌المللی به کرات آمده است. بند ۴ ماده ۱۲ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی در این رابطه چنین می‌گوید: “هیچ کس نباید خودسرانه از حق ورود به کشور خود محروم گردد.”در دیگر اسناد و حقوق بین‌الملل نیز حق بازگشت به رسمیت شناخته شده است.
در پروتکل شماره ۴ کنوانسیون اروپایی حمایت از حقوق بشر و آزادی‌های سیاسی در کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر (بند ۵ از ماده ۲۲)، کنوانسیون بین‌الملل درباره از میان بردن همه اشکال تبعیض نژادی و منشور آفریقایی حقوق بشر و حقوق ملت‌ها (بند ۲ ماده ۱۲) حق بازگشت آواره به رسمیت شناخته شده است.
رژیم غاصب صهیونیستی بدون توجه به حقوق طبیعی و انسانی پناهندگان آواره فلسطینی با اعمال حق بازگشت به فلسطین به شدت مخالفت می‌کند تا مخالفت شدید با این حق تا جایی پیش رفت که شامیر، نخست وزیر اسرائیل در سال ۱۹۹۲رسما اعلام نمود که واژه حق بازگشت عبارتی پوچ و به طور کلی بی‌معناست و حق بازگشت تنها متعلق به یهودیانی است که حق بازگشت به سرزمین اسرائیل را دارند.به نظر می‌رسد دلیل اصلی مخالفت اسرائیل با پذیرش حق بازگشت فلسطینی‌ها بر اثر دو عامل حقوقی و سیاسی باشد.
عامل اول که بیشتر یک عامل سیاسی است، رژیم صهیونیستی از این ترس دارد که بازگشت آوارگان فلسطینی که حق مشروع آنان می‌باشد در آینده بتواند به عنوان یک تهدید بر علیه شهروندان اسرائیل درآید و این امر موجودیت اسرائیل را زیر سوال می‌برد. زیرا با زادو ولد طبیعی که در میان آوارگان صورت گرفته است، اکنون جمعیت آوارگان پناهنده نیز به طور روزافزونی زیاد شده است.
عامل دوم یک عامل حقوقی است و در حقوق بین‌الملل عرفی و حقوق معاهدات و قراردادهای بین‌المللی پذیرفته شده است “جبران خسارت” می‌باشد. طبق نظر “لی” حق جبران خسارت برای پناهندگان از این موضوع ناشی می‌شود که در “حقوق بین‌الملل همانند حقوق داخلی حقوق بدون جبران غیر واقعی است.”همان‌طور که می‌دانیم در حقوق بین‌الملل مسئولیت مراقبت از پناهندگان بر عهده کشوری است که شهروندان خود را به طور مستقیم یا غیرمستقیم مجبور به فرار از کشور و یا باقی ماندن در خارج می‌نمایند.
بحران سالهای ۱۹۴۶ تا ۱۹۴۸ ناشی از تهدیدات و تجاوزات و نقض حقوق انسانی فلسطینی‌ها که اشغال سرزمین‌های اعراب مسلمان را در پی داشت موجب شد که فلسطینی‌ها به کشورهای همجوار فرار کنند. بنابراین اسرائیل مسئولیت بین‌المللی را در قبال آوارگان فراری به عهده دارد و از آنجا که هر مسئولیت بین‌الملل و نقض حقوق هر شهروندی یا کشوری متضمن پرداخت خسارت می‌باشد، دولت غاصب صهیونیستی باید در قبال وضعیت پناهندگان غرامت پرداخت کند.
همین عامل حقوقی پرداخت غرامت خود به عنوان یکی از عواملی است که رژیم صهیونیستی حق بازگشت را به رسمیت نمی‌شناسد. همان‌طور که می‌دانیم امروز حقوق بین‌الملل تحت تاثیر سیاست بین‌الملل قرار دارد و سیاست بین‌الملل تحت تاثیر سیاست‌های دیکته شده از سوی قدرتهای بزرگ قرار دارد. قدرت‌های بزرگ از سازمان‌های بین‌المللی بویژه سازمان ملل متحد به طور فزاینده‌ای استفاده ابزاری می‌نمایند.
حال این سوال مطرح می‌شود که مواضع کشورهای جهان سوم بویژه کشورهای اسلامی در این رابطه باید چگونه باشد؟نقض حقوق بشر از سوی کشورهای بزرگ و رژیم صهیونیستی امروز به حدی رسیده است که آمریکا که ادعای نظم نوین جهانی و توجه به حقوق بشر دارد خود پیشتاز نقض حقوق بشر است. اقدامات این کشور در گوانتانامو و ابوغریب شاهدی بر این مدعاست، حال چگونه می‌تواند از حق پناهندگان در مسئله مذاکرات صلح حمایت نماید.
رژیم صهیونیستی نیز که یکی از دوستان نزدیک ایالات متحده می‌باشد با همکاری ایالات متحده حقوق فلسطینی‌ها را نقض می‌نمایند. در این شرایط وظیفه کشورهای اسلامی است که از یکجانبه‌گرایی کشورها واستفاده ابزاری از حقوق بشر در مناسبات بین‌الملل جلوگیری به عمل آورند. حمایت از پناهندگان فلسطینی به عنوان بخشی از حمایت از خواسته ملت فلسطین باید بیش از پیش از سوی کشورهای اسلامی و ملت‌های آزادیخواه مسلمان مورد توجه قرار گیرد. سازمانهای طرفدار حقوق بشر و ان.جی.اوها نیز در بین‌المللی کردن بحران پناهندگان فلسطینی نیز می‌تواند نقش موثری را ایفا نمایند و وظیفه کشورهای عربی و اسلامی است که نگاه این سازمانها و ان.جی.اوها را به وضعیت پناهندگان معطوف نمایند.

هادی محمدی‌فر

منبع : روزنامه رسالت