آژانس بین المللی انرژی

آژانس بین المللی انرژی ،سازمانی است که کشوهای مصرف کنده نفت در سال ۱۹۷۴راه اندازی کردنده اند . این سازمان تقریبا همان کاری را می کند که اوپک در کشورهای تولید کننده نفت انجام می‌دهد .هدف سازمان مذبور ، پیشبرد مقاصد و استراتژی مشترك اعضا ،در قبال چگونگی كاهش اتكا و وابستگی به نفت اوپك و جلوگیری از مختل شدن عرضه نفت است.
● توضیحات
کشورهای مصرف‎كننده نفت، در اوایل دهه ۱۹۷۰، پس از نخستین شوك نفتی، برای سازمان دهی و تدارك لازم، در مواجهه با افزایش شدید قیمت نفت، نهادی چندملیتی به نام "آژانس بین‎المللی انرژی‎" تاسیس کردند.این سازمان برای پیشبرد مقاصد و استراتژی مشترك اعضا ،در قبال چگونگی كاهش اتكا و وابستگی به نفت اوپك و جلوگیری از مختل شدن عرضه نفت طراحی شده بود.
● نحوه شكل گیری آژانس بین المللی انرژی
آژانس بین‎المللی انرژی همان سكویی را برای كشورهای مصرف‎كننده به وجود می‎آورد كه اوپك برای كشورهای تولیدكننده ایجادكرده است. این آژانس برای این كه از اعضایش بخواهد كه مفاد موافقت‎نامه‎ها را رعایت كنند، از اختیارات و قدرت چندانی برخودار نیست، زیرا پیشنهادهای آن جنبه مشورتی دارد. هدف گروهی در زمینه واردات نفتی یكی از مصادیق بارز این امر است.
به دنبال تحریم نفتی و افزایش قیمت‎های نفت در سال ۱۹۷۳ و پیامدهای آن، كشورهای صنعتی به این نتیجه رسیدند كه باید یك نهاد چندملیتی رسمی به وجود آورند تا در پناه آن بتوانند با مساله اختلال در عرضه نفت، برخورد كنند. برنامه مشاركت و تسهیم نفت كه از طریق بازارهای نفتی در شرایط اعمال تحریم بین ‎كشورهای مصرف‎كننده به وجود آمد، به وسیله شركت‎های نفتی بین‎المللی كارگردانی می‎شد.
در۱۵ نوامبر ۱۹۷۴ و براساس تصمیم سازمان ‎همكاری‎ و توسعه ‎اقتصادی ( (۰ECD، که گروه بزرگی از كشورهای مصرف‎كننده ای همچون آمریكا ، كانادا ، ژاپن و استرالیا و نیز كشورهای حوزه اروپای غربی رادرخود جای داده بود ، آژانس بین‎المللی انرژی ، به عنوان یك سازمان مستقل درچارچوب سازمان همكاری و توسعه اقتصادی شكل گرفت تا برنامه انرژی بین‎المللی را تدوین و اجرا کند. حدود دو ماه بعد، آژانس طی یك گردهمایی، برنامه انرژی بین‎المللی را تایید و تصویب كرد و همراه آن اجرای موافقت‎نامه همكاری درازمدت میان اعضا را نیز موردنظر قرارداد.
آژانس مزبور می‎تواند با كاهش یا از بین‎بردن پدیده رقابت میان اعضا برای دستیابی به نفت موردنیاز در دوره‎های بحرانی، راه را برای برخوردی منظم و توام با آرامش با مساله كمبودهای احتمالی نفتی هموار سازد، گذشته از این، میزان ایثار اقتصادی تك‎تك اعضا را به حداقل‎رسانده و سبب می‎شود كه همه آنها در مقابله با تاثیرات و پیامدهای یك كمبود عمده یا وقفه‎شدید در عرضه‎نفت از فرصت و توانی برابر و یكسان برخوردار شوند.
● عضویت و ساختار تشكیلاتی
در حال حاضر در آژانس بین‎المللی انرژی ۲۶ كشور عضویت دارند كه عبارتند از: استرالیا، اتریش، بلژیك، كانادا، جمهوری‎چك، دانمارك، فنلاند، فرانسه،آلمان، یونان، مجارستان، ایرلند، ایتالیا، ژاپن، كره‎جنوبی، لوكزامبورك،هلند،زلاندنو، نروژ، پرتغال، سپانیا، سوئد، سوییس، تركیه،انگلستان وآمریكا. مهم‎ترین هیات تصمیم‎گیری آژانس بین‎المللی انرژی،( هیات عامل ) است كه مركب از نمایندگان عالی رتبه كشورهای عضو است و هرچند وقت یك بار در سطح وزیر تشكیل جلسه می‎دهد. وظایف هیات عامل بشرح ذیل است:
▪ اخذ تصمیم و ارائه پیشنهادهای لازم بهبود و پیشبرد عملكرد برنامه بین‎المللی انرژی كه این گونه تصمیمات با اكثریت آرا اتخاذ می شود؛
▪ بررسی دوره‎ای و اتخاذ تدابیر مناسب در رابطه با تحولات و رویدادهای وضعیت بین‎المللی انرژی؛
▪ تفویض اختیارات به سایر ارگان های آژانس؛
▪ انتخاب و نصب مدیراجرایی آژانس بین‎المللی انرژی.
● دبیر خانه
دبیرخانه آژانس، در پاریس است و كارشناسان انرژی برگزیده از كشورهای عضو، هیات‎عامل و گروه‎های تابعه را در فعالیت‎هایشان یاری می‎رساند. این دبیرخانه تحت سرپرستی یك مدیراجرایی، آمار و اطلاعات انرژی را گردآوری و تجزیه و تحلیل می كند و سیاست‎های انرژی داخلی كشورهای عضو را بررسی كرده، در مورد وضعیت‎آینده انرژی پیش‎بینی‎هایی را ارائه‎می‎دهد و نشریات ویژه‎ای را منتشر‎می‎كند. دبیرخانه آژانس همچنین می‎تواند از منابع سازمان همكاری وتوسعه اقتصادی بهره‎برداری و از طریق وزارتخانه‎های انرژی یا خزانه‎داری‎های كشورهای عضو، اطلاعات مورد نیاز را ریافت كند. تصمیمات، براساس رای‎گیری به روش اكثریت آرا اتخاذ می‌شود ولی موضع هركشور عضو به عنوان یك كشور صرفا مصرف‎كننده انرژی نیز مورد نظر قرارمی‎گیرد. به عبارت دیگر، ازنظر حق‎رای عمومی، تمام اعضا با یكدیگر برابرند. از نظر میزان انرژی مصرفی آرای هر كشور از وزن و اهمیت ویژه‎ای برخوردار است ونتیجه این دو نوع رای‎گیری، آرای تركیبی است. در اینجا باید یادآور شد كه حق رای آمریكا در این آژانس برابر یك سوم حق رای سایر اعضا بوده و از سه برابر حق‎رای ژاپن برخوردار است. برای تصویب تصمیمات اتخاذ شده در مورد وضعیت‎های اضطراری ۶۰ درصد آرای تركیبی ضرورت دارد و در واقع همین امر آمریكا را از حق وتوی ویژه‎ای برخودار می‎سازد و به اتفاق ژاپن و آلمان قادر است هر اقدامی را كه مورد حمایت و پیشتیبانی سایر اعضای آژانس باشد، وتوكند. سایر تصمیمات از قبیل فعال‎شدن یا نشدن تدابیر اضطراری، به اكثریت‎آرای ویژه نیاز دارد و مسائل مربوط به تعهدات جدید می‎بایست نظر اكثریت اعضا را نسبت به خود جلب كند.
چهار گروه اصلی و یك كمیته عالی رتبه، هیات عامل را در تلاش برای تحقق همكاری‎های ذیل میان اعضای آژانس بین‎المللی انرژی یاری می‎رسانند:
۱) همكاری به منظور كاهش وابستگی بیش از حد به نفت وارداتی از طریق صرفه‎جویی در مصرف انرژی، توسعه منابع جایگزین انرژی و انجام تحقیق و توسعه در زمینه انرژی؛
۲) برقراری یك نظام‎اطلاعاتی‎وخبری درصحنه‎بین‎المللی نفت ومشورت با شركت‎های نفتی؛
۳) همكاری با تولیدكنندگان ‎نفت ‎وسایر كشورهای‎ مصرف‎كننده با هدف‎توسعه‎ با ثبات تجارت‎‎انرژی‎بین‎المللی، مدیریت‎منطقی‎و استفاده ‎از منابع انرژی جهانی بنفع تمام كشورها؛
۴) آماده‎سازی كشورهای عضوبرای مواجهه با هرگونه وقفه احتمالی در عرضه نفت و اجرای طرح تسهیم و مشاركت نفتی میان اعضا درصورت بروز موارد اضطراری.
▪ چهار گروه اصلی و كمیته مزبور عبارتنداز:
۱) گروه اصلی همكاری های درازمدت
۲) گروه اصلی بازار نفت
۳) گروه اصلی مسائل اضطراری
۴) گروه اصلی روابط تولیدكنندگان ومصرف‎كنندگان
۵) كمیته تحقیق و توسعه انرژی
● همكاری های درازمدت
یكی از اهداف مهم آژانس بین‎المللی انرژی، تشویق اعضا به كاستن میزان وابستگی به نفت و ارتقای تغییرات ساختاری در نظام‎های اقتصادیشان است تا به‎ كاربرد متوازن و منطقی‎تر منابع انرژی منجرشود. به همین دلیل در اكتبر ۱۹۷۷، وزرای آژانس یك "هدف گروهی" برای پایین آوردن سطح واردات نفتی و رسانیدن به ۲۶ میلیون بشكه در روز تا قبل از ۱۹۸۵ را مورد تایید و تاكید قراردادند.
وزرای انرژی كشورهای عضو در سال ۱۹۷۷ دوازده اصل خط‎مشی انرژی را مدنظر قرارداده و تصویب كردند تا در اجرای اقدامات و تدابیر مرتبط با سیاست انرژی، راهنمای كشورهای عضو باشد. این اصول به شرح زیر است:
▪ كاهش نفت وارداتی با توسل به صرفه‎جویی، توسعه عرضه و یافتن جایگزین برای نفت؛
▪ كاهش تضاد و تناقض موجود میان نگرانی های زیست‎محیطی و مقادیر انرژی موردنیاز؛
▪ عدم‎ممانعت از افزایش سطح قیمت‎های‎انرژی‎داخلی تا جایی كه عامل پیدایش صرفه‎جویی در كاربرد انرژی و ایجاد منابع عرضه دیگر شود؛
▪ كاهش شتاب رشد تقاضا برای انرژی به نسبت رشد اقتصادی از طریق صرفه‎جویی و جایگزین‎سازی؛
▪ استفاده از یك نوع سوخت دیگر به جای نفت در تولید برق و مصارف صنعتی؛
▪ ارتقای سطح تجارت بین‎المللی ذغال‎سنگ؛
▪ استفاده از گازطبیعی در تامین حرارت منازل و اقامتگاه ها؛
▪ توسعه تدریجی و مداوم ظرفیت تامین انرژی هسته‎ای؛
▪ تاكید فزاینده بر تحقیق و توسعه از جمله افزایش تعداد پروژه‎های بین‎المللی؛
▪ ایجاد جوی مساعد برای سرمایه‎گذاری و اولویت بخشیدن به عملیات اكتشافی؛
▪ مدنظر قرارداشتن سطوح‎مختلف صرفه‎جویی‎وعرضه در طراحی برنامه‎های گزینه؛
▪ همكاری با كشورهای درحال توسعه به منظور سنجش و ارزیابی وضع انرژی جهانی، چه در زمینه تحقیق و توسعه و چه در راستای نیازهای فنی.
از همان زمان، كشورهای عضو آژانس به منظور كاهش وابستگی به نفت عمل كرده و هر ساله ارزیابی آخرین رویدادها و تحولات سیاست انرژی كشورهای متبوع را همراه با پیش‎بینی عرضه و تقاضای انرژی به دبیرخانه آژانس تسلیم می‎كنند. برای بررسی مسائل انرژی، معمولاً به صورت دوره‎ای تیمی مركب از نمایندگان سایر اعضا به یكی از كشورهای عضو آژانس سفر كرده و با مقامات ملی در مورد عناصر كلیدی سیاست انرژی آن كشور به بحث و تبادل‎نظرمی‎پردازند. پس‎ازمطالعه و بررسی، تیم‎مزبور پیشنهادهایی ارائه‎می‎دهد كه با استفاده از آنها این سیاست یا خط‎مشی تقویت و یا بهبود می‎یابد. درهمان حال كه هر برنامه ملی در ارتباط با عرضه و تقاضای انرژی جهانی مطالعه می‎شود، اختلافات‎منطقه‎ای،اجتماعی و اقتصادی نیز در تعیین این مطلب كه آیا خط‎مشی‎های انرژی موردنظر برای هر كشور كفایت می‎كند یا سیاست‎های انرژی خاص ثمربخش خواهدبود و یا باید اقدامات دیگری نیز اتخاذ شود، مورد توجه قرارمی‎گیرند. سال ۱۹۷۹، آژانس هیات‎مشاوره صنعت ذغال‎سنگ را تشكیل داد تا محلی باشد كه در آن سران صنایع مرتبط با این حامل انرژی بتوانند پیرامون نحوه افزایش تولید، تجارت و استفاده از آن به بحث و تبادل‎نظر بپردازند. متعاقب گردهمایی‎های متعدد، سران این صنعت به منظور مرتفع‎ساختن موانع‎ومشكلات موجود برسر راه توسعه كاربرد ذغال‎سنگ، پیشنهادهای ارزنده‎ای را به دولت‎های عضو آژانس ارائه دادند.طی ده سال نخست حیات انرژی هسته‎ای، آژانس بین‎المللی تصوری صریح و آشكار از این مطلب داشت كه نیروی هسته‎ای در حفظ موازنه انرژی جهانی عنصری ضروری است و باید توسعه یابد. وزرای انرژی كشورهای عضو نیز از همان ابتدا براین نكته تاكید داشتند كه باید افكار عمومی را نسبت به قبول نیروی هسته‎ای آماده‎تر سازند.
▪ به همین دلیل توافق كردند كه سطح همكاری های بین‎المللی را در چهار زمینه ذیل ارتقا بخشند:
۱) اجرای برنامه‎های مدیریت مواد زاید هسته‎ای؛
۲) به جریان انداختن مراحل صدور پروانه ‎و جواز بدون كاستن از تاكید بر استانداردهای ‎ایمنی؛
۳) حصول اطمینان نسبت به این مساله كه وضع مقررات خاص، الزاماً سرمایه‎گذاری‎ها را محدود نخواهند ساخت؛
۴) بالابردن قابلیت وثوق تجارت بین‎المللی سوخت‎ها و تكنولوژی هسته‎ای برمبنای مقررات و قوانین حفاظتی صحیح.
با این حال باید گفت كه حتی قبل از واقعه نیروگاه هسته‎ای چرنوبیل شوروی، تعدادی از كشورهای عضو آژانس با این نوع برخورد با نقش نیروی هسته‎ای موافق نبوده و كشورهایی چون اتریش و سوئد به این نتیجه رسیده‎بودندكه یا از به كارگیری این نوع انرژی باید اجتناب شود یا این كه در درازمدت و در معادلات انرژی، نقش آن محدود و محدودتر شود.
آژانس بین‎المللی انرژی به این نتیجه رسیده است كه گازطبیعی نیز در كاهش وابستگی به نفت اعضای آن می‎تواند تاثیر حیاتی داشته باشد، بنابراین با عنوان گازطبیعی "دورنمای آن تا سال ۲۰۰۰" بررسی جامعی در سال ۱۹۸۲ ارائه كرد. در این بررسی، آژانس تمام توجه خود را بر دو موضوع امنیت عرضه و قیمت‎گذاری آتی گازطبیعی در تجارت جهانی متمركز ساخت. ولی از زمان انتشار مطلب یاد شده در سال ۱۹۸۲ بازار گازطبیعی تغییرات بسیار یافته است.
● دبیر خانه
دبیرخانه آژانس‎بین‎المللی‎انرژی، بخش اعظم وقت خود را صرف بررسی اوضاع بازارهای بین‎المللی نفتی می‎كند. این كار مستقیماً توسط گروه‎اصلی بازارنفت به صورت تجزیه و تحلیل رویدادهای بازار انجام می‎شود و میان دولت‎های عضو یك كانال خبری برقرار می‎سازد تا آنها بتوانند نسبت به تغییر شرایط بازار، واكنش‎های سریع و موثری نشان‎دهند. این گروه با گروه‎اصلی مسائل‎اضطراری به منظور هماهنگ‎كردن تحلیل‎ها‎وپیشنهادها به ویژه در موارد توام با قطع عرضه، مانند سال ۱۹۷۹ یا نیمه دوم سال ۱۹۸۰، همكاری می كند.
گروه مزبور، ارزیابی‎هایی با بهره‎گیری از گزارش های ارائه شده از سوی شركت‎های نفتی در مورد تك‎‎تك‎ كشورهای عضو به صورت ماهیانه تهیه می‎كند كه دربرگیرنده اطلاعاتی درباره سطح تولید داخلی، واردات با ذكر كشور مبدا، صادرات نفت‎خام و فرآورده‎های‎نفتی، سطوح و تغییرات موجودی‎های نفتی، سطح‎مصرف‎ و میزان موجودی‎ برروی آب ، است.
از صنعت نفت و از طریق دولت‎ها نیز در مورد قیمت‎های نفت‎خام وارداتی (قیمت ثبت‎شده نفت‎خام وارداتی) و شرایط دسترسی به نفت‎خام (سیستم اطلاعات در مورد هزینه نفت‎خام) و جنبه‎های مالی (سیستم اطلاعاتی مالی) آمار و ارقامی را دریافت می‎كند. دیگر آمار و ارقام منتشر شده همچنین مباحث و مشورت‎هایی كه در داخل صنعت نفت و در جهت شناخت روند درازمدت عرضه و تقاضا، تكنولوژی پالایش یا كیفیت فرآورده‎ها و یا رویدادهای تجاری آتی در درون صنعت نفت، اطلاعات یادشده را تكمیل می‎كند.
در تمام موارد یادشده، اصل محرمانه بودن اطلاعات كاملاً رعایت می شود تا در روند رقابت موجود در صنعت نفت، وقفه‎ای ایجاد نشود. یك گروه كاری مركب از نمایندگان شركت‎های‎نفتی، نقش مشاورفنی را در رابطه با گروه اصلی بازارنفت ایفا می‎كند.
● مقابله وضعیت‎های اضطراری
گروه اصلی مسائل اضطراری، مسئول سیستم مدیریت اضطراری برنامه بین‎المللی انرژی است و كشورهای عضو را موظف می‎سازد كه تقاضای نفتی را كاهش داده و در صورت بروز هرگونه اختلال حایز اهمیت در سیستم عرضه نفت جهانی، در ذخایر نفتی مورد اختیار خود، بایكدیگر سهیم شوند. مطابق مفاد برنامه‎ بین‎المللی انرژی، هریك از كشورهای عضو باید میزان ذخایر اضطراری خود را در سطحی حفظ‎كند كه با بهره‎گیری از آن به مدت ۹۰ روز، نیازی به نفت وارداتی نداشته باشد.
مدیراجرایی آژانس بین‎المللی انرژی به عنوان هماهنگ‎كننده، امور مربوط به روند تخصیص اضطراری نفت را برعهده داشته و در برابر گروه اصلی مسائل اضطراری و هیأت عامل مسئول است و گروه مشاوره عرضه نفتی، او را در فعالیت‎هایش یاری می‎دهند. علاوه براین در آژانس بین‎المللی انرژی نهادی به نام مركز حل ‎و فصل مناقشات تشكیل شده كه به اختلافات میان عرضه‎كنندگان و خریداران نفتی رسیدگی می‎كند. در داخل هر كشور نیز دولت مربوط سازمانی به نام سازمان تسهیم اضطراری ملی را ایجاد كرده كه بر نحوه توزیع داخلی موادنفتی و نیز میزان ذخایر قابل‎استفاده در موارد اضطراری نظارت دارد.
این سیستم اضطراری، تسهیم نفتی هرچند یك بار به طور كامل به مرحله آزمایش گذاشته می‎شود تا نسبت به آمادگی و كارایی آن اطمینان حاصل شود. هدف از این گونه آزمایشات این است كه سیستم مزبور با تغییر و تحولات صحنه تجاری و لجستیكی بازار نفت بین‎المللی انطباق‎یابد؛ نقاط نیازمند بهبود مشخص‎شود.
● روابط با كشورهای تولیدكننده و سایر كشورهای مصرف‎كننده
درزمان تاسیس آژانس بین‎المللی انرژی، نظر اكثر اعضا این بود كه این نهاد باید از سوی كشورهای صنعتی مصرف‎كننده باب گفت گو و حتی مذاكره بااوپك را بگشاید. این طرز تفكر، كه بسیاری از وزرای عضو ترجیح می‎دادند علنی نشود، ناشی از این سوء ظن و تردید بود كه نباید به شركت‎های عمده نفتی، حتی آنها كه دركشورهای متبوع همان وزرا مستقر بودند، اعتماد كرد و اجازه داد كه در جهت منافع ملی یك كشور اقداماتی انجام هند، اما آژانس بین‎المللی انرژی هیچ گاه، چه به دلیل تغییر شرایط و اوضاع و چه به دلیل شك وتردیدهای موجه در مورد درایت و منطق نهفته در مسیر مزبور، در جهت یاد شده گام برنداشت.
با این حال آژانس به كرات اعلام‎كرده است كه بنابه اعتقاد این نهاد، ثبات عرضه انرژی در ارتباط با اقتصادجهانی اهمیت حیاتی داشته و تمام كشورها از تولید كننده و مصرف‎كننده گرفته تا كشورهای صنعتی یا درحال توسعه، از مسئولیتی مشترك در این زمینه برخودار هستند.
بنابراین یكی از شعارهای اساسی سیاست آژانس بین‎المللی انرژی این است كه برای مشكلات ومسائل انرژی باید از طریق همكاری بین‎المللی به راه‎حل لازم دست یافت ودیگر این كه برای همكاری با كشورهای درحال توسعه مصرف‎كننده و كشورهای تولیدكننده نفت از هیچ كوششی نباید فروگذار كرد. گروه روابط كشورهای مصرف‎كننده با كشورهای تولید‎كننده و گروه مناسبات انرژی بین‎المللی، سیاست‎های مربوط به این نوع همكاری‎ را هماهنگ می‎كنند و با بررسی ابتكارات سیاسی پیشنهادی آژانس بین‎المللی انرژی و كشورهای عضو آن در بافت كلی جهانی، آثار و پیامدهای ژئوپلیتیكی و اقتصادی برقراری رابطه با كشورهای عضو اوپك، كشورهای مصرف‎كننده درحال توسعه و كشورهای درحال گذار را مورد ملاحظه قرار می‎دهند.

منبع : روزنامه تفاهم