دودی که به چشم مادرها می رود!

دوباره بحث شروع شد، پدر، مادر را متهم می كند كه عرضه تربیت فرزند را ندارد و مادر بریده است، از این همه فشار!هر جا كه پا می گذارند پس از مدت كوتاهی مجبور به ترك آنجا می شوند، چون كودكی دارند كه بیش از سایر كودكان شیطنت می كند، می دود، می اندازد، می شكند، نسبت به همه چیز بی توجه است و همه پدر و مادر را متهم می كنند كه از پس تربیت صحیح او بر نیامده اند.آیا به راستی اشكال در تربیت است یا دلیل دیگری وجود دارد كه ناآرامی ها را دامن می زند؟
یكی از دلایل به وجود آورنده چنین بی قرار ی هایی، بیماری شایعی به نام بیش فعالی همراه با كمبود توجه یا ADHD است كه به دلیل شیوع بسیار زیاد آن و سؤالات بی شماری كه در این زمینه برای والدین این كودكان مطرح است، گفت وگویی را با دكتر بهروز جلیلی، فوق تخصص روانپزشكی اطفال و دانشیار دانشگاه علوم پزشكی ایران ترتیب داده ایم كه از نظرتان می گذرد.
● ابتدا اندكی در رابطه با تعریف بیش فعالی برای ما صحبت كنید، این كه بیش فعالی چیست و به چه كودكانی بیش فعال می گویند؟
بیماری بیش فعالی شامل كودكی می شود كه بیش از همه بچه های هم سن و سال خود جست و خیز می كند و مشكل از همین جا شروع می شود، چون ما معمولاً عادت داریم بچه ها را موجوداتی ببینیم كه می دوند و فعالیت می كنند و مثل بزرگترها نیستند و اشكال در اینجاست كه زمانی كه طبیب كودك را بیش فعال تشخیص می دهد، قبول نمی كنند و معمولاً به مادر این كودكان اعتراض می كنند كه تو اشكال داری، تو كم حوصله ای. من با افراد دیگر هم صحبت كرده ام و آنها هم می گویند كه فرزندانشان همین طور هستند، بنابراین تقصیر را به گردن والدین به خصوص مادر می اندازند و در پی درمان قطعی نیستند.لازم به ذكر است كه كسی كه در صف اول این جبهه است مادر است و بعد پدر، به خصوص خانم های خانه دار چون بیش از ۱۸-۱۷ ساعت را با این بچه ها می گذرانند و پدرها به دلیل شاغل بودن، دیرتر به خانه می رسند و تنها چند ساعتی را با كودك می گذرانند. در واقع دود این قضیه به چشم مادرها می رود، از این روست كه بیشترین گله مندی را مادران دارند.
در بسیاری از مواقع اتفاق می افتد كه والدین از این بچه ها قول می گیرند و او قول می دهد، اما قادر نیست سرقول خود بماند، چون این بیماری ناشی از تحریك پذیری شدید قسمتهایی از مغز است كه باعث می شود كودك بسیار ناآرام باشد و به اصطلاح یك جا بند نشود. تا اینجا مربوط به پرتحركی این اختلال بود.از طرف دیگر دانشمندان پس از تحقیقات مختلف به این نتیجه رسیده اند كه عصب هشتم یعنی عصب گوش، پرشنوا است، یعنی در مقابل افرادی كه ثقل سامعه دارند (گوششان ضعیف است) و كم شنوا هستند ما این افراد را داریم كه قوه شنوایی آنها بسیار قوی است و صداهایی كه من و شما به طور اتوماتیك نمی شنویم مثل ترمز ماشین، پرواز پرنده و صدای كولر و... را اینها دائما می شنوند و این باعث تحریك پذیری دو چندان این كودكان خواهد شد.مشكل بعدی در این كودكان بی دقتی آنهاست كه شما محال است قادر شوید از این كودكان بخواهید كه ۱ دقیقه به معنای ۶۰ ثانیه به شما گوش كنند، ممكن است نگاهش معطوف به شما باشد اما توجه نمی كند.تا زمانی كه صحبت احیاناً مهد كودك و پیش دبستانی است احتمالاً مشكل جدی ای پیش نخواهد آمد، اما در دبستان یعنی در ۶ سالگی است كه اشكال زیادی آشكار می شود و حتی معلمین نیز گاهاً با دید بدی به این بچه ها و والدینشان نظر می كنند و حتی پیش می آید كه می خواهند این بچه ها را اخراج كنند.
● آیا شیوع این بیماری در بین دخترها و پسرها تفاوتی دارد؟ و آیا جنبه های ژنتیكی می تواند در این بیماری دخیل باشد؟
معمولاً پسرها بیشتر مورد تشخیص بیش فعالی قرار می گیرند، تقریباً ۴ به ۱ تا ۶ به ۱ پسران بیش فعال به دختران بیش فعال را تخمین زده اند. در واقع امروزه ژن این بیماری نیز شناخته شده است و محققین علم ژنتیك، ژن این بیماری را شناخته اند. پس سابقه خانوادگی می تواند وجود داشته باشد، از این روست كه پدرها و مادرهای بیش فعال به خصوص پدرهای بیش فعال، صاحب پسران بیش فعال می شوند و جالب است كه پدران معمولاً با افتخار از این قضیه یاد می كنند.
● تشخیص بیماری چگونه است؟
معمولاً برای تشخیص، فرد در ۲ حیطه ارزیابی می شود مثلا در خانه، مهمانی یا مدرسه و چنانچه در دو حوزه علائم به دست آمده نشانگر پرتحركی و بی دقتی باشد، تشخیص این بیماری داده خواهد شد.گاهی پدر و مادرها در مراجعه به پزشك عنوان می كنند كه اگر این بچه بیش فعال است چه طور، نیم ساعت یا بیشتر به تماشای برنامه مورد علاقه خود از تلویزیون می نشیند، كه این مانع تشخیص گذاری نمی شود، چون در این یك مورد است كه روی آن سرپوش گذاشته شده است و این كودك در جاهای دیگر مثل مهمانی ها ناآرام است یا در خیابان می خواهد دستش را از دست مادرش رها كند و یا در سوپر ماركت همه جنس ها را پایین می ریزد و بالطبع بیش فعالی فرد در ۲ یا ۳ حوزه خودش را نشان می دهد كه در این صورت نمی توان در تشخیص شك كرد.
● آیا این كودكان قابلیت های خاصی دارند؟
بله! با توجه به علائم ذكر شده معمولاً در مورد این كودكان كم لطفی هایی صورت می گیرد و اجتماع كودك را طرد می كند اما اگر پدر و مادر و اطرافیان دید آگاه داشته باشند، متوجه می شوند كه این بچه هر اشكالی كه داشته باشد، حسن بزرگی دارد و آن هوش بالای اوست. تا جایی كه معلمین نیز اكثراً عنوان می كنند: آقای فلانی، با این كه بچه شما بسیار شیطان و ناآرام است ولی هوشش بسیار خوب است و حقیقتاً این گونه است.
● نقش پدر و مادرها در تشخیص و درمان چیست؟
ما از پدر و مادرها انتظار داریم كه با این حقیقت، بسیار آگاهانه مواجه شوند چرا كه اگر مواجهه خوبی با موضوع داشته باشند، این كودكان به دلیل برخورداری از هوش بسیار بالا، افراد بسیار موفقی خواهند شد.بعد از این كه این بچه ها مورد تشخیص بیش فعالی قرار گرفتند، ممكن است افرادی سعی كنند كه فقط اینها را نصیحت كنند و یا دائماً از آنها قول بگیرند و یا خدای نكرده پدر و مادرها را مقصر قلمداد كنند كه به هیچ وجه این گونه نیست و اگر این كودكان تحت درمان های ارائه شده قرار نگیرند چندان بعید نیست كه در آینده دچار مشكلات اجتماعی نظیر: دزدی، بزهكاری، روی آوردن به مواد مخدر و بیماری هایی نظیر افسردگی شوند و بسیار اتفاق می افتد كه پس از طی دورانی دچار افت تحصیلی می شوند.
● چه درمانهایی را باید راجع به این كودكان در نظر بگیریم؟
یك سری از درمان ها، درمان های دارویی است كه ۹۹ درصد این بچه ها، نیاز به دارو درمانی دارند و حتماً باید این نكته را در نظر بگیریم كه اگر به این كودكان دارو ندهیم در واقع ما جنایت كار هستیم، ما آدم های ظالمی هستیم كه دارو درمانی را از این كودكان دریغ می كنیم. درست مثل زمانی كه شخصی گلو درد دارد در صورتی كه پزشك معالج به او آنتی بیوتیك نمی دهد (با وجود تشخیص گلو درد چركی)، در اینجاست كه پزشك مقصر شناخته می شود.
● داروهای مورد استفاده در این بیماری از چه نوعی است؟
داروهایی كه عمدتاً در كودكان سنین پیش دبستانی تا دبستان مورد استفاده قرار می گیرد، داروهایی است كه اصطلاحاً به آنها محركین مغزی می گویند كه آمفتامین ها و گروه آمفتامین ها در رأس این داروها قرار دارند. از جمله دارویی به اسم ریتالین یا متیل فنوئیك (نام ژنریك) كه اكثراً برای مردم با نام ریتالین شناخه شده است، در رأس داروهای بیش فعال قرار دارند.داروهای دیگری نیز وجود دارد، داروهایی مثل آتوموكسیتین (كه از گروه جدیدتری است) و یا داروی قدیمی تری به نام افكسور و یا باز هم داروی قدیمی ای به نام كلونیدین وجود دارد كه در این زمینه به كار می رود.
● بهترین زمان دارو درمانی چه زمانی است؟
در مواردی كه پدر و مادر رنج بسیار زیادی می كشند و در مهار كودكان موفق نیستند، پیش آمده است كه دارو درمانی را از سن۳-۲ سالگی هم شروع كرده ایم، اما داروهای اختصاصی معمولاً از سن دبستان است، از سن ۶ سالگی تمام است كه درمان های دارویی واقعی این بیماری را شروع می كنیم.
● آیا این داروها اعتیاد ایجاد می كنند؟
ابداً، حتی قبلاً اعتقاد داشتند كه در كودكان ۱۵-۱۳ سال ممكن است ایجاد اعتیاد كنند، اما باید متذكر شوم كه به هیچ عنوان اعتیاد و وابستگی دارویی ایجاد نخواهد شد، به شرطی كه توسط افراد صاحب فن و صاحب نظر تجویز گردد.اما در افراد بزرگسال به خصوص بالاتر از ۲۰-۱۸ سالگی تجویز این داروها، بسیار با احتیاط صورت می گیرد و اكثراً تجویز نمی شود.
● آیا این دارو عوارضی هم برای كودكان بیش فعال مصرف كننده بوجود می آورد؟
عارضه چندانی ندارد، اما عارضه قلبی- عروقی ای هم كه در این روزها بسیار مورد بحث قرار می گیرد بسیار بسیار اندك است و من توصیه می كنم كه مصرف كنندگان این دارو، دارو را با خیال راحت مصرف كنند.
البته از دیرباز هر كودكی كه مصرف ریتالین برایش تجویز می گردید، تحت معاینات قلبی و عروقی نیز قرار می گرفت و ما به هر بهانه ای كودك را نزد متخصص قلب اطفال می فرستیم.
● اگر این داروها مورد مصرف قرار نگیرند؟ چه اتفاقی می افتد؟
اگر این داروها داده نشود، به دلیل دید بد معلم ها لااقل در بهترین كشورهای دنیا در ۳۰ تا ۴۰ درصد موارد این بچه ها از مدرسه اخراج می شوند یا دچار اختلالات خلقی، افسردگی و ... می شوند، دست به دزدی می زنند و یا رفتارهای ضد اجتماعی مثل اعتیاد در آنها نمود پیدا می كند.
آیا این بیماری درمان یا علاج قطعی دارد، یا درمان صرفاً نوعی مسكن است؟
● معمولاً این كودكان را تا سنین آخر دبستان الی دوم راهنمایی درمان می كنیم و بعد سیر عارضه فروكش می كند، در واقع نوع فروكش خود به خودی خواهد داشت و بی دقتی و بی توجهی از بین خواهد رفت.اما به قول اطباء قدیمی: طب خم رنگرزی نیست كه زمان دقیقی تعیین كنیم. گاهی اوقات تا سال چهار دبستان درمان شده و گاهی تا سوم راهنمایی درمان طول كشیده است.اما اولین علامتی كه در این افراد از بین می رود، پرتحركی شان است و بعداً سایر عوارض اصلاح می شود كه اگر تا سنین بزرگسالی ادامه یابد، این بی دقتی و گیجی و حواس پرتی است كه ادامه می یابد نه پرتحركی.
● عوامل محیطی چقدر می تواند تأثیرگذار باشد؟ و آیا غیر از درمان های دارویی، رفتار درمانی در این بچه ها انجام می پذیرد؟
عوامل محیطی می تواند به این اختلال دامن بزند كه از آن جمله بی حوصلگی پدر و مادر است، اما هرگز عامل به وجود آورنده نیست و در رفتار درمانی والدین باید مواظب باشند كه دید انتقادی نداشته باشند. زیرا علت بدذاتی و یا بدخلقی كودك نیست كه رفتارهای انتقام جویانه طلب كند و والدین باید بسیار دقت كنند كه این كودكان حسن زیادی دارند و در كنار سرزنش ها حتماً تشویق این كودكان را به دلیل حسن انجام برخی كارها فراموش نكنند.در بحث رفتار درمانی، والدین باید بسیار توجه كنند كه اجازه تخلیه انرژی به این كودكان داده شود و حتی الامكان در طول روز آنها را به پارك ببرند تا ساعتی در پارك بدوند و انرژی خود را تخلیه كنند.
● چه نوع ورزش هایی را به این كودكان توصیه می كنید؟
در رأس این ورزشها اسكیت، ژیمناستیك و شنا قرار دارد. چرا كه این اقدامات تعادلی باعث تخلیه تنش خواهد شد و ما در رابطه با این كودكان ورزش های رزمی را به هیچ وجه توصیه نمی كنیم چرا كه رفتارهای انگیزشی را در این افراد بالا می برد، مگر بعد از یكی دو مرحله كه درمان صورت گرفت ما این اجازه را به افراد می دهیم.
● در پایان اگر ذكر مطلبی را لازم می دانید لطفاً بفرمایید.
در پایان لازم می دانم باز هم توصیه كنم كه در مورد این كودكان كسی مقصر نیست و تنها كاری كه باید انجام پذیرد درمان مناسب برای فرد است تا از آسیب های ناشی از عدم درمان به موقع كاسته شود و باز هم به والدین توصیه می كنیم در رابطه با این كودكان صبر و حوصله به خرج دهند و اجازه تخلیه انرژی به كودكان داده شود.

منبع : روزنامه همشهری