راه های توسعه حمل و نقل ریلی

ایران به دلیل موقعیت استراتژیک ویژه خود همیشه از اهمیت جهانی برخوردار است. طی قرن های گذشته ایران پلی ارتباطی میان شرق و غرب بوده و کالاها ازطریق جاده های معروفی مانند جاده ابریشم، جاده مروارید هندوستان که از ایران عبور می کردند، انتقال می یافتند.
در حال حاضر به واسطه ظهور کشورهای استقلال یافته در مرز شمالی ایران و تلاش آنان برای یافتن جاده ها و مسیرهای صادرات و واردات نقش ایران به عنوان رابط و واسطه مناسب احیاء شده اما این بازگشت به وضعیت قبلی وابسته به ایجاد شرایط مناسبی است که اگر به آنها پرداخته نشود روند و پیشرفت توسعه اقتصادی ایران کند خواهد شد.
پدیده حمل و نقل و انتقال انسان و کالاهای تجارتی، یکی از عوامل بسیار مهمی است که در هر عصر در هر محدوده مکانی و زمانی، در رشد و شکوفایی اقتصاد ملت ها و ایجاد رفاه اجتماعی مردم در جوامع مختلف نقش عمده را بازی کرده و رل تعیین کننده ای داشته است.
یکی از سیستم هایی که در عرصه حمل ونقل، از اهمیت بالایی برخوردار است و در تمام ممالک دیگر همیشه برآن تأکید شده است، سیستم حمل و نقل ریلی یا خطوط آهن است.
سیستمی که به عقیده کارشناسان اقتصادی بسیار ارزان و دارای حجم انتقالات و مبادلات بالا بوده و در مدت زمان کمی، می تواند بسیاری ازمشکلات حمل و نقل کالا را حل کند.
● توسعه شبکه ریلی می تواند اهداف زیر را محقق سازد:
۱) آموزش:
همه به خوبی آگاهند که بیشتر اساتید زبده آزمایشگاه ها و مراکز علمی و تحقیقاتی کشور در شهرهای بزرگ ازجمله تهران، شیراز و اصفهان، مشهد و تبریز مستقر هستند.
درصورت وجود شبکه ریلی مدرن استادان برای تدریس در مدت زمان کوتاهتری با آرامش، آسایش و هزینه کم به شهرهای دورافتاده می روند و یا دانشجویان آن مناطق با امنیت و به دور از خطرات ناشی از سفر درجاده، برای تحقیق علمی و بازدید واستفاده از آزمایشگاه های شهرهای دیگر به آن شهرها مراجعه می کنند.
۲) اشتغال:
شبکه ریلی اشتغال زایی بسیار بالایی دارد. برای مثال از اصفهان تا تهران حدود ۴ هزار نفر به منظور ساخت زیربنای آن فعال می شوند و موارد دیگری مانند ساخت واگن و... تعداد زیادی نیروی کار نیاز دارد.
- برای مثال در ساخت لکوموتیو قطعه سازمان شرکت های الکتریکی درگیر می شوند و صنایع جانبی صنعت ریلی هم به همین صورت.
حال به بررسی منافعی که توسعه شبکه ریلی مدرن می تواند برای دولت داشته باشد، می پردازیم:
الف) تأثیر شبکه ریلی مدرن بر جذب توریست:
با توسعه این شبکه علاوه بر اینکه صنعت توریسم داخل به شدت تحت تأثیر قرار می گیرد جذب توریسم از کشورهای دیگر به ایران هم رونق خواهد گرفت.
اگر خطوط راه آهن مدرن ما از شرق به غرب کشور وصل شود، کشورهای همسایه ای می خواهند از شرق به غرب سفر کنند مسیر ایران را انتخاب خواهند نمود، چرا که کمتر کشوری در جهان وجود دارد که دارای موقعیت استراتژیک ایران باشد. کم هزینه و اقتصادی ترین مسیر مسافرت کشورهای یاد شده ایران است.
ب) تأثیر توسعه شبکه ریلی مدرن بر محیط زیست:
تأثیرات آلودگی هوا بر بهداشت جامعه بخشی است که کاملا شفاف است و بهترین راهکار آن توسعه شبکه ریلی مدرن به جای اتوبوس و تاکسی است.
تأثیر توسعه شبکه ریلی بر میزان مصرف سوخت: دولت در سال بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان یارانه سوخت (گازوئیل و بنزین) می دهد. با توسعه شبکه ریلی این مبلغ به شدت کاهش می یابد و صرفه جویی کلانی در اقتصاد کشور اتفاق می افتد. اما موضوع مهمتر این است که در آمد ریالی دولت افزایش پیدا می کند و دیگر تورم ایجاد نمی شود.
د) تأثیر توسعه شبکه ریلی بر روی بنادر:
متأسفانه توسعه نیافته ترین شهرهای کشور شهرهای بندری هستند اگر این شبکه توسعه پیدا کند بنادر شکوفا می شود چرا که نقش ویژه ای در نقل و انتقال کالا خواهند داشت. در برخی کشورها حتی ترکیه، عراق و پاکستان شهرهای بندری پیشرفته ترین شهرهای آن کشورها هستند.
● تأثیر توسعه شبکه ریلی بر قیمت مسکن:
وقتی شبکه ریلی ما توسعه پیدا کند تمایل به مهاجرت به شهرهای بزرگ کم شده و در نتیجه شهرهای حاشیه رونق می گیرند. اگر تقاضا زیاد و عرضه کم باشد قیمت بالا می رود ولی اگر عرضه روال عادی داشته باشد قیمت افت می کند و یا ثابت می شود. با قطارهای پرسرعت مردم شهرک های پردیس و پرند و... در مدت زمان کمتر از نیم ساعت به تهران رفت و آمد خواهند نمود.
سؤالی که مطرح است اینکه با وجود شفاف بودن این مسائل چرا توسعه شبکه ریلی ما ضعیف است؟
در پاسخ باید گفت ما به شدت با کمبود لکوموتیو و شبکه ریلی مواجه هستیم. لکوموتیوهای کشورمان ۴۰۰ دستگاه است که البته تعدادی از آنها قدیمی می باشند. درحالی که ما حداقل ۱۵۰۰ لکوموتیو نیاز داریم.
شبکه ریلی ما از نظر سرانه از کشور عراق هم کمتر است و بسیار قدیمی و بخش عمده ای از آن از زمان جنگ جهانی دوم است.
با وجود چنین شبکه ریلی چه می توان کرد. چنین وضعیتی باعث می شود مردم تمایل کمتری برای مسافرت با قطار داشته باشند و یا هیچ انگیزه ای برای شرکت های تجاری باقی نماند تا کالا را با قطار حمل کنند. هر چند وزارت راه از امکانات موجود به نحو مطلوب استفاده ننموده است.
مشکل دیگری که وجود دارد این است که شرکت های حمل و نقل ریلی بابت اینکه از خطوط راه آهن استفاده کنند باید ۶۰ تا ۸۰درصد درآمدشان را به راه آهن بدهند. اما در شبکه جاده ای که ۱۸۰ هزار کیلومتر است، کامیون ها و اتوبوس ها هزینه ای بابت استفاده از جاده پرداخت نمی کنند. به راستی چرا امکانات شبکه جاده ای صدها برابر شبکه ریلی است؟
سال گذشته وزارت راه برای توسعه شبکه ریلی درخواست ۷۵۰ میلیارد تومان بودجه کرد، اما دولت آن را کاهش داد.
به هر حال باید دولت از این شبکه حمایت کند اگر دولت بخواهد به دور از شعار و به معنی واقعی برای توسعه کشور کار کند باید به چند نکته توجه کند:
۱) در بودجه سال ۸۷ و سال های بعد حداقل ۲۵۰۰ میلیارد تومان برای توسعه شبکه ریلی اختصاص دهد که شامل: احداث خطوط، دو خطه کردن خطوط و تأمین لکوموتیو و واگن و اصلاح بعضی گلوگاه ها می باشد.
ایجاد ۱۰۰۰ شبکه ریلی ۱۰۰۰ میلیارد تومان پول می خواهد. دولت و مجلس باید بداند درآمدی که از این هزینه کسب می شود قابل مقایسه با هزینه ای که می کند نیست. این نکته قابل تأمل است که جاده ای که احداث می کنیم پس از گذشته مدتی فرسوده می شود و باید به تعمیر آن پرداخت و هزینه کلانی برای آن صرف کرد. اما با احداث سیستم ریلی ۲۰ تا ۳۰ سال می توان از آن بهره مند شد.
۲) پیشنهاد بعدی حمایت دولت از شرکت های خصوصی فعال در این زمینه است. شرکت های ایرانی توان ساخت لکوموتیو را دارند. ما باید با نگاه به صادرات و تأمین نیاز داخل، هم توسعه ساخت لکوموتیو و هم ساخت واگن را پیگیری کنیم.
چنانچه بخش خصوصی حمایت شود این قدرت را دارند که در فاصله های ۱۰۰ کیلومتری شبکه ریلی احداث نمایند. تعدادی از آنها هزاران واگن خریداری کر ده اند. این اقدام جالب و قابل ستایشی است. برای مثال می توان هنگامی که بخش خصوصی می خواهد برای ساخت واگن و لکوموتیو وام دریافت کند خود واگن و لکوموتیو را به عنوان ضمانت از آنها پذیرفت.

سیدحسین میرافضلی

منبع : روزنامه کیهان