لِزگی

یکی از مهم‌ترین آداب و رسوم در میان ایلات و عشایر ایران رقص یا حرکات موزون است که به عنوان یک سرگرمی و عاملی روحیه‌بخش، نشا‌ط‌آور و شادی‌بخش مطرح است. رقص به عنوان یک هنر در کنار موسیقی بیان‌کننده حالات روحی و عاطفی است. رقص وسیله‌ای است جهت ایجاد ارتباط نمادین و انتقال معنای خاص به بیننده که موجب حس تعاون و دوستی از یک‌سو و پرورش احساس رقابت سازنده میان افراد می‌شود. رقص و آداب آن از جنبه‌های مختلف قابل بررسی است:
۱) جنبه نمادین
۲) جنبه تاریخی
۳) جنبه تعاون و همیاری
۴) جنبه عرفانی
۵) جنبه اسطوره‌ای
۶) جنبه آماده‌سازی بدنی و ورزش برای کسب توانایی کارهای سخت
۷) جنبه رقابت
۸) جنبه شادی
۹) جنبه موسیقایی و ریتمیک
۱۰) جنبه منعکس‌کنندة روحیات خاص هر قوم
۱۱) جنبه دینی و مذهبی و...
در این مقاله سعی شده به موسیقی آذربایجان و رقص لزگی این خطه اشاره شود:
موسیقی آذری یکی از موسیقی‌های اصیل و تاریخی ایران است. کلمة آذری مشتق کلمه آذربایجان است. تنوع رقص‌های آذربایجان به اندازه طیف وسیع و فراگیر موسیقی آن است و هر رقصی معنا و مفهوم خاص خود را دارد و باید در مراسم خاصی اجرا شود. رقص و موسیقی این خطه از حماسی‌ترین رقص‌ها و موسیقی هستند. رقص آذربایجان الهام‌گرفته از تاریخ، ریاضی (هندسه)، ادبیات، هنر (نقاشی) است.
متداول‌ترین رقص‌های آذربایجان:
یاللی، اوچ، شاطری، لزگی، مجسمه، ایاق، قزاقی، جالمان، کوراوغلو، قایتاغی، توی رقصی، انزلی و... است.
هرکدام از این رقص‌ها بر اساس نوع سن (جوان و مسن)، جنس (زن و مرد)، تعداد (فردی و جمعی)، مناسبت (جنگ، شادی، عزا و...) و منطقه سکونت تقسیم‌بندی و اجرا می‌شوند.
موسیقی این منطقه بازتاب مهم‌ترین جوانب زندگی و تحولات درونی مردم است و بسیاری از احوال و روحیات گذشته این دیار، در این نوع موسیقی خلاصه می‌شود.
محققان و پژوهشگران، موسیقی آذربایجان را به پنج بخش عمده تقسیم می‌کنند:
۱) عاشق‌ها (عاشیقلار)
۲) ترانه‌های ملی و مقام‌ها (خلق ماهنیلاری و موغامْلاری)
۳) موسیقی عزا و مذهبی (تعزیه موسیقی‌سی)
۴) موسیقی کار و تلاش روزانه (امک ماسینلاری)
۵) موسیقی عروسی و رقص‌های مربوطه (توی دیون موسیقی‌سی)
نوازندگان و خوانندگان موسیقی آذربایجان را عاشیق می‌نامند که از قدیمی‌ترین آلت موسیقی آذربایجان، ساز، برای بیان صدای درونی خود و قومشان استفاده می‌کنند، به عبارتی عاشیق هم شعر می‌سراید و هم ساز می‌نوازد و هم داستان نقل می‌کند و هم آواز می‌خواند، توضیحات بیشتر در این مورد در شماره‌های پیشین مقام ذکر شده است.
یکی از خصوصیات بارز موسیقی آذربایجان بداهه‌گویی و بداهه‌نوازی و همچنین وجود سرعت تحریک ص و شتاب دُرّاب مضراب‌ها، به‌خصوص در رنگ‌هاست مانند رِنگ لزگی در دستگاه چهارگاه و رنگ کوراوغلی در دستگاه ماهور. چهارگاه دستگاهی است بسیار قدیمی و اصیل که بعضی از آوازهای محلی و آهنگ عروسی معمول در ایران و مبارک باد در این دستگاه نواخته می‌شود که لزگی یکی از گوشه‌های مهم این دستگاه است. مایة غم در همة قسمت‌های موسیقی آذربایجان حتی رِنگ‌های ریتمیک و شاد نفوذ کرده است که علت آن نیز به گفته هابیل علیف (استاد کمانچه و از هنرمندان برجسته آذربایجان) همان مظلومیت‌های تاریخی این دیار است.
این مایه غم در شادترین آواز و موسیقی نیز به‌خوبی حس می‌شود، به عنوان نمونه آهنگ رقص لزگی را که از تندترین آهنگ‌های آذری است می‌توان نام برد که در خود غم و اندوه پنهانی نهفته دارد.
لزگی: رقص رزمی بزمی آذربایجان/ زبان اصلی مردم داغستان روسیه
لزگی همان موقعی که با نام لزگینکا مشهور شده است، تحت نام رقص مردم لزگی نوشته شده است. مراسم رقص لزگی دارای چندین حرکت آرام و تند است. آهنگ آن ریتمیک، متحرک و سبک است که ابتدا با جهش‌های آرام‌آرام شروع شده و بعداً ضرب آن زیادتر شده و در پایان به ریتم تند تبدیل می‌شود.
همراه با رقص‌ لزگی سه نت چهار تایی نواخته می‌شود که گویند همان بالة مشهور آذربایجان است و همچنین حرکات موزون ناز اِل‍َما (ناز نکن) و کوراوغلی (قهرمان مبارزه با ظلم و ستم) توسط هنرمندان آذری و با حرکاتی تند و گاه آرام که بلافاصله با چرخش سریع تغییر ریتم داده و چرخ‌ها و پرش‌ها با نوای سرنا و دهل او این حرکات نشست و برخاست، حرکات مخصوص دست و پنجة پا نماد و نهادی برای آن قوم و ملیت‌اند به عنوان نمونه:
ـ روی پنجه پا می‌ایستند سپس قدرت را از نوک پا می‌گیرند و به طرف سینه می‌کشند و آن را داخل سینه می‌کنند که علت ایستادن روی پنجه داشتن قامتی کشیده و سرعت عمل بالا می‌باشد و همچنین جلو بودن سینه نشانگر سپر برای دفاع از خاک و ناموس می‌باشد.
ـ شکم را داخل می‌کشند و سینه را جلو نگه می‌دارند.
ـ دست‌ها را باز و سر را بالا نگه می‌دارند و به طرف جلو نگاه می‌کنند که دست‌های باز نشانگر سپر برای دفاع از خاک و نشانة آزادی و تمایل به پرواز است.
ـ سر را بالا نگه می‌دارند تا نشان دهند ملتی همیشه سربلند هستند.
ـ طریقه نگه داشتن دست‌ها بدین صورت است که در سه زاویه مختلف حتماً باید نود درجه باشد.
این رقص با لباس‌های خاص و بسیار شکیل (اغلب مشکی و قرمز) در رنگ‌های گوناگون با چکمه براق تا زیر زانو و با کلاهی از پشم سپید، همراه با بالاپوشی سبک و چسبیده به بدن و شلواری تنگ و چسبان و مناسب برای هرگونه حرکت آغاز می‌شود. این رِنگ‌ها از نظر عاطفی خاصیت روانی و تأثیر درونی نقش اساسی دارند به عنوان نمونه:
رنگ قرمز دارای کشش و قدرت انرژی زیاد است. مثبت و متجاوز و تهییج‌کننده است، موجب افزایش کشش عضلانی بدن می‌شود و این برای تحرک زیاد لزگی بسیار مناسب است. محرک اراده برای پیروزی و مظهر حیات و زندگی است (به منظور دفاع از سرزمین) محتوای عاطفی رنگ قرمز آمال و آرزوهاست. روان‌شناسان شکل رنگ قرمز را مربع می‌دانند و صدایی شبیه به ترمپت دارد و بلند و از نظر موسیقی گام ماژور را دربرمی‌گیرد، قرمز را به عنوان رنگ اصلی و رنگ استاندارد معرفی می‌کنند، رنگ سیاه را افراد کمال‌طلب، رمزآلود و شیک‌پوش و برعکس سفید را افراد خاکی دارای اخلاص و اعتدال دربر دارند و رنگ سیاه را سمبل پوشیدگی اختفا، رازداری، ابهام، ترور، حیا و حجب، شکنجه و... می‌دانند، پس هریک از این رنگ‌ها درخور معنا و مفهومی هستند.
لزگی از جانب مردان به صورت انفرادی و یا از طرف زنان به شکل دونفره اجرا می‌شود، حضور زنان و مردان در کنار هم نشانه‌ای است که به یک اندازه در آینده مؤثر هستند. زمانی که از جانب دو نفر مرد اجرا می‌شود به مسابقه‌ای تبدیل می‌شود که در آن چابکی و سایر مهارت‌های رقاصان را به نمایش می‌گذارد اکثر اوقات با شمشیر و یا چوب همراه است که نشانة مردان دلیری است که در حفاظت از قلمرو و ایل مصمم و توانایند و یا به صورت انفرادی و گروهی اجرا می‌شود که رقص دسته‌جمعی در کنار هم نشانگر آن است که تمامی اعضا در برابر هر عامل خارجی متحد و یک‌پارچه‌اند و در حفظ داشته‌های فرهنگی یکدل و مصمم.
میزان موسیقی لزگی ۶/۸ و تمپو آن ۲/۳ است.
عده‌ای به لزگی قایتاغی و عده‌ای دیگر یاللی نیز می‌گویند و یا شاید این دو رقص را لزگی گویند در هر حال بسیار به هم شبیه‌اند و دارای تفاوت جزئی هستند که به‌طور مختصر؛
قایتاغی (Gaitaghi):
از چرخش‌ها و دو زدن‌های فراوان، ترتیبات بی‌اندازه و متنوع، از جمله پرش‌های فراوان در حال ایستاده بر روی انگشتان پا، حرکات روان بدون حرکت نشانه‌ها، گرفتن دست‌ها به حالت مشت نیمه‌بسته، باز کردن یک بازو درحالی‌که بازوی دیگر نیمه‌بسته نگه داشته شده و در نهایت شباهت‌ لباس‌هاست.
یاللی (Yally):
در آذربایجان صدها نوع یاللی وجود دارد. رقص مردمی بسیار قدیمی و بسیار مرسوم آذربایجان است که به صورت ابتدایی به شکل مراسم سنتی بود، با سرعت آرام و سنگین شروع شده و با قدم‌های سریع که به شکل دویدن است با سرعت سریع پایان می‌یابد.
هرچه بیشتر تحقیق می‌شود بیشتر به این مطلب می‌رسیم:
هنر نزد ایرانیان است و بس.

هنگامه سید میرنسب

منبع : سورۀ مهر