رادیو: از شریعت تا آرمان

آقای فکرت رفت که چای بیاورد، در اطاق صدای سرود طالبان به زبان پشتو پخش می شد:
ما جنگ آوران دلیر و بت شکنی هستیم
که یا به بهشت می رویم
و یا سرافراز از معرکه بیرون می آییم
درآن زمان معمولا سرود های بدون موزیک که به صورت گروهی اجرا و ثبت شده بود از رادیوی شریعت ( رادیوی رسمی طالبان) پخش می شد. معلوم بود این صدا از رادیو پخش می شود، ولی هرچه این طرف و آن طرف را دیدم رادیویی نبود. منصرف شدم. با خودم گفتم خوب یک جایی هست. بالاخره، فکرت با چاینک (قوری) چینی و دو گیلاس چینی سفید برگشت. احوال هم را می پرسیدیم و اینکه چگونه تا کنون زنده مانده ایم؟ صدای سرود مزاحم احوال پرسی می شد. ناگهان فکرت برخاست و صدای تلویزیون را - که با یک پارچه سفید گلدوزی شده پوشانده شده بود- کمتر کرد. خیلی تعجب کردم. گفتم شما تلویزیون دارید؟ اینجا مگر تلویزیون ممنوع نیست؟ خندۀ معنا داری کرد و گفت طالبان شمال دموکرات تر هستند. گفتم پس چرا چهره اش را پوشانیده ای، بگذار چهره های مبارک این طالبان دموکرات را هم ببینم. باز خندۀ معنا داری کرد و گفت تصویر ندارد و توضیح داد که این در واقع رادیو است که از تلویزیون پخش می شود.
تلویزیون در پل خمری در زمان دکتر نجیب الله ایجاد شد. اما این شهر رادیو نداشت. در زمان مجاهدین تلویزیون پل خمری به فعالیتش ادامه داد و در زمان طالبان با ابتکار خارق العادۀ طالبان به رادیو تبدیل شد.
در زمان طالبان رادیو تنها رسانه ای بود که در افغانستان وجود داشت. آن هم تنها رادیوی شریعت، رادیو رسمی امارت اسلامی طالبان. این رادیو عمدتا خبرهای داخلی را پخش می کرد که اکثر خبرهای جنگ بود. همیشه هم از پیشروی طالبان و شکست نیروهای رقیب خبر می داد و یا از فرامین رسمی ملا محمد عمر رهبر طالبان که از او به عنوان امیرالمومین یاد می شد. مثلا یک بار امیرالمومین به همۀ هندوهای افغانستان فرمان داده بود برای اینکه از مسلمانان تفکیک شوند، باید یک نشان زرد رنگ در لباس شان داشته باشند. علاوه براینها، آگهی هایی از این قبیل را پخش می کرد:
« فلان آقا پسر فلانی که شماره شناسنامه اش این است، می خواهد خانه اش را که در فلان جا موقعیت دارد بفروشد اگرکس دیگری هم ادعای مالکیت این خانه را دارد تا ده روز دیگر به فلان داد گاه خبر دهد. بعد از تاریخ اعلام شده ادعای طرف پذیرفتنی نیست »
سرود های رزمی بدون موزیک و پاسخ به سوالات شرعی هم از دیگر برنامه های رادیو شریعت بود. این رادیو در اکثر مناطق افغانستان شنیده می شد، ولی رادیوهای دیگر محلی که در زمان دکتر نجیب الله شمارشان به هفده رسیده بود اکثرا تعطیل بودند.
در افغانستان طالبان از رسانه های چاپی خبری نبود. تلویزیون ها در همان روز های اول طالبان در چهار راههای شهر اعدام شدند، و بدنۀ سوراخ سوراخ شده شان تا اواخر زمان طالبان در پایه های برق وجود داشت.
تنها منابع خبری که مردم به آن دسترسی داشتند رادیوهای خارجی مانند بی بی سی و صدای آمریکا بود که به زبانهای فارسی و پشتو برنامه داشتند. گوش دادن به این رادیو ها برای مردم خیلی مهم بود، زیرا درخیلی از موارد مردم تصمیم های روزمره زندگی شان را براساس خبرهای همین رادیو ها می گرفتند. مثلا مردم بعد از شنیدن خبرهای بی بی سی تصمیم می گرفتند که از مزار به کابل از کدام راه بروند که جنگ نباشد. صرافان وقتی خبرها را از این رادیو ها می شنیدند تصمیم می گرفتند دلار بخرند و یا بفروشند، یا مناطقی که در نزدیکی های خط مقدم جنگ بودند تصمیم شان را بر ماندن و کوچ کردن براساس خبرهای همین رادیوها می گرفتند.
یادم هست که در یک مورد که در روستایی کوچک یک عروسی بود و همه مصروف برگزاری این مراسم بودند به دو نفر زرنگ تر وباهوش تر وظیفه داده بودند که شما خارج از محفل پر سر وصدای عروسی به بی بی سی گوش دهید و بعد برای بقیه بگویید.
در مرکز افغانستان که عمدتا کوهستانی است خیلی ها رادیو های کوچک ژاپنی داشتند که امواج کوتاه را خوب می گرفت. قیمت این رادیو ها خیلی ارزان نبود یعنی یک خانواده باید یک گوسفند خیلی خوبش را می فروخت تا بتواند از این رادیو ها بخرد. "بی بی سی را می گیرد یا نه ؟" این سوال معیاری بود برای اینکه قیمت رادیو مشخص شود.
اما حالا به نظر می رسد میزان شنونده های رادیو در شهرها کاهش یافته است، در شهرها عمدتا مردم تلویزیون های محلی، یا از طریق ماهواره تلویزیون های کشور های همسایه، ایران ، ازبکستان، پاکستان وهند را می بینند. رادیوهای محلی که به مسائل و مشکلات روزمره مردم می پردازند و آهنگهای درخواستی پخش می کنند و برنامه های تفریحی و آگهی های تجارتی دارند، از محبوبیت برخوردارند.
حالا بازار رادیو های ارزان قیمت چینایی گرم است زیرا خیلی از این رادیو ها روی موج اف ام برنامه پخش می کنند. آرمان اف ام نخستین رادیوی موفق خصوصی افغانستان بود که مدتی پس از خاموشی رادیو شریعت کابل را تسخیر کرد.
شاید برای خیلی ها افغانستان زمان طالبان که می شود گفت افغانستان بدون رسانه ، حتی تصورش نا ممکن باشد. اما این واقعیتی بود که همین شش سال پیش همۀ مردم شاهد آن بودند.

امیر فولادی

منبع : جدید آنلاین