سالمندی وانزوا

چهره هایی كه روزگاری گردانندگان چرخ های تحرك جامعه بوده اند و آن را با فراز و فرودهایی به نسل های فعلی سپرده اند، چگونه كنار زده می شوند. سالمندی، پدیده ای است گریزناپذیر در زندگی انسان ها كه افراد هر جامعه ای آن را تجربه می كنند و بدون تردید، به میزان آن نیز به موازات تغییرات جمعیتی افزایش یا كاهش می یابد.
گفته می شود از سال ۷۵ جمعیت سالمند كشور حدود ۳ برابر شده است و براساس پیش بینی های انجام شده در ۵۰ سال آینده جمعیت سالمند كشور حدود ۶ برابر جمعیت سالمند در سال ۷۵ خواهد شد. با توجه به مشكلات پیش روی جامعه سالمندی در كشور، در آینده ای نه چندان دور كه جمعیت جوان امروز _ با دربرگرفتن ۷۰درصد جمعیت كل _ سالمند خواهد شد چه تمهیداتی باید اندیشیده شود؟
● سالمندی و مشكلات آن
با افزایش سن، كاهش توانایی های ذهنی و جسمی شدت می یابد. این روند طبیعی است اما آنچه غیرطبیعی می نماید این كه در برخی جوامع سالمند به افراد بالای ۷۰ سال اطلاق می شود كه اكثرشان از توانایی های عمومی برخوردارند اما در جوامعی مثل ما، افراد بالای ۵۰ سال سالمند محسوب می شوند. چرا؟
دكتر شهلا كاظمی پور، جمعیت شناس در خصوص مشكلات سالمندی در ایران در مقایسه با كشورهای توسعه یافته می گوید: «این كشورها، سیستم تأمین اجتماعی حساب شده ای دارند و كلیه افراد سالمند تحت پوشش تأمین اجتماعی هستند. در این جوامع، مشكلات مالی را حذف شده می بینیم، خدمات بهداشت افراد رایگان است، مشكل مسكن ندارند و اگر افراد مسكن نداشته باشند، دولت در اختیارشان می گذارد.
در حالی كه سیستم تأمین اجتماعی در كشور ما به روز است، یعنی از من پول می گیرند می دهند به سالمند. پس فردا كه من سالمند شدم نظیر همان را از یك جوان می گیرند و به من می دهند اما در كشورهای توسعه یافته تأمین اجتماعی، پولی را كه از بیمه شده ها می گیرد سرمایه گذاری كرده و در زمینه رفاه سالمندان اختصاص می دهند.»
كاظمی پور، استاد دانشگاه با اشاره به مشكلات سالمندی در كشور می گوید: «اولویت اول مربوط به مشكلات مالی می شود. اگر مشكلات مالی سالمندان كاهش یابد، خیلی از آنها می توانند روی پای خود بایستند. در این میان گروهی از سالمندان، شغلشان به گونه ای بوده كه تحت پوشش بیمه های خدمات اجتماعی نبوده اندو در حال حاضر، نه از دولت حقوق می گیرند و نه از بیمه های اجتماعی. آنها به خانواده وابسته هستند و ممكن است مشكلات خانواده را شدت بخشند.
اما در مورد گروهی كه حقوق بگیر هستند، به خاطر تورمی كه در چند سال اخیر ایجاد شده، قدرت خریدشان بسیار كاهش یافته و از تأمین حداقل نیازهای زندگی عاجزند. به مرور هم كه سن شان بالا می رود و صاحب فرزند، عروس و داماد و نوه می شوند، هزینه ها هم به مراتب شدت یافته كه در برابر درآمد كم قدرت خریدشان تقلیل می یابد.»
این جمعیت شناس می افزاید: «از طرف دیگر، وقتی فرد توان اقتصادی اش پایین می آید، حرمت خود را در خانواده از دست می دهد و آن حرمتی را كه یك سالمند در خانواده باید داشته باشد، ندارد.»
به اعتقاد كاظمی پور «در برخی جاها بعضی سالمندان نمی توانند كارهایشان را انجام دهند. به عنوان مثال، گاه در تصادفات می بینیم یك طرف آن سالمندی بوده كه چشمش نمی دیده یا قدرت حركتش ضعیف بوده و ماشینی به او زده و رفته است.»
وی همچنین می افزاید: «حتی آنهایی هم كه توانایی مالی دارند اما به خاطر این كه تنها زندگی می كنند دچار یكسری خطراتی از قبیل دستبرد، قتل و... می شوند كه توانایی دفاع از خود را ندارند.»
آسایشگاه سالمندان، از شیوه های مطرح در اغلب كشورها برای ارائه خدمات رفاهی به سالمندان محسوب می شود اما با این حال نتوانسته جایگاه مطلوبی پیدا كند. در ایران نیز، اگرچه چنین مراكزی سعی كرده به برخی نیازهای رفاهی سالمندان پاسخ گوید اما واقعیت این است كه مشكلات اساسی سالمندان همچنان پابرجاست.
دكتر مژگان صلواتی، روانشناس بالینی، معتقد است: «درصد بالایی از سالمندانی كه در آسایشگاه ها زندگی می كنند دچار افسردگی و اضطرابند.»
وی با اشاره به شیوع ۱۲ تا ۳۰ درصدی افسردگی «تحت حاد» در سالمندان می گوید: «از علل بروز افسردگی در سالمندان وجود این باور در افراد جامعه است كه سالمندان نیروهای از كار افتاده ای هستند كه باید بدون بازدهی تنها تحت مراقبت قرار گیرند كه این خود نوعی احساس بی مصرف بودن را برای سالمندان به دنبال دارد.»
در چنین شرایطی است كه به گفته دكتر دلاور، مدیركل اداره سلامت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكی، همه این عوامل موجب می شود تا افراد در كشور ما حدود ۱۵ سال زودتر از سن تقریبی پیر می شوند.
▪ چه باید كرد
در حال حاضر، هیچ كس نمی تواند مشكلات سالمندی در كشور را انكار كند. با این وجود در برابر سیل عظیم نیروی جوانی كه امروز هستند برای فردایی كه سالمند می شوند چه اندیشه ای می شود.
دكتر محمدرضا واعظ مهدوی، از مسؤولان عالی سازمان رفاه و تأمین اجتماعی در این خصوص می گوید: «در شرایطی كه مشكلات بزرگی در زمینه اشتغال، ازدواج و مسكن جوانان در برابر برنامه ریزان اجتماعی قرار دارد، پیش بینی می شود ۱۰ تا ۱۵ سال آینده مشكلات میانسالی و در ۲۰ تا ۳۰ سال آینده مشكلات ناشی از سالمندی جمعیت پیش رو باشد كه چالش های فراوانی را در زمینه خدمات بهداشتی، درمانی، هزینه های اجتماعی، بار مالی صندوق های بازنشستگی، مسائل روانی سالمندان، ساختارهای ویژه، اوقات فراغت و تفریحات و تأثیر بر شرایط سیاسی، اجتماعی كشور را به همراه خواهد داشت.»
از این رو، وضعیت امروز می تواند هشداری جدی باشد برای نسل فردای سالمندان.
اما كارشناسان چه تمهیداتی برای تقلیل مشكلات سالمندی ارائه می كنند؟
دكتر شهلا كاظمی پور، با اشاره به این نكته كه «اگر جوانان را در مسیر اشتغال تام قرار دهیم دیگر نیازی نخواهد بود كه به فكر پیری آنها باشیم.» اظهار می دارد: «بهره وری درست از نیروهای دوران جوانی و سرمایه گذاری برای این مقطع سنی، باعث می شود بازده و سازندگی جوانان برای دوران پیری نیز مفید واقع شود.»
به اعتقاد این استاد دانشگاه، «سیستم تأمین اجتماعی مهمترین مسأله ای است كه باید بهای زیادی به آن داده شود.با توجه به این كه در چند سال اخیر بحران جنگ را داشته ایم و سیستم تأمین اجتماعی چندان مورد توجه نبوده است ولی الآن، زمان آن است كه حتماً به آن پرداخته شود. آن هم برای آحاد جامعه و الزام افراد به پرداخت بموقع مطالبات تأمین اجتماعی.»
از نظر كاظمی پور، بحث قوانین مالیاتی، نكته مهم دیگری در این زمینه است كه لازم است دولت به آن توجه كند. وی می گوید: «ما قوانین مالیاتی بسیار خوبی داریم اما اصلاً مالیات بگیر خوبی نیستیم. تنها كسانی كه خوب مالیات پرداخت می كنند طبقه حقوق بگیر و مزدبگیر هستند و طبقه ثروتمند اصلاً مالیات پرداخت نمی كنند. این گونه است كه طبقه حقوق بگیر ضعیف تر می شود و طبقه ثروتمند قوی تر و این اختلاف طبقاتی همچنان زیاد می شود.»
پژمان پورشعبانی، كارشناس مسؤول امور سالمندان سازمان بهزیستی، با اشاره به اینكه «یكی از مشكلات جدی سالمندی، معلولیت هایی است كه برخی از آنها به آن مبتلا می شوند» می گوید: این افراد نیازمند سرویس دهی مناسب هستند كه بسیاری از خانواده ها از ارائه این خدمات عاجز هستند كه باید فكری اساسی برای این موضوع كنیم.
به اعتقاد وی «برای حل این مشكل باید از بخش خصوصی هم كمك بگیریم و مراكز نگهداری از سالمندان را كوچك و محدود كنیم.»
همچنین دكتر سهیلا خوشبین، رئیس اداره سالمندان وزارت بهداشت، در خصوص ارتقای سطح سلامت بهداشت و روان سالمندان از برنامه هایی نظیر «برگزاری مهمانی های دوره ای در بین سالمندان، گفت و شنودها و دوستیابی و استفاده از تورهای گردشگری» نام می برد.
وی همچنین اضافه می كند: «همه مسؤولان بهداشتی، سازمان ها و نهادهای مرتبط با سالمند باید بكوشند تا یك سالمند را در خانواده و جامعه فعال نگه دارند.»
صدای پای یك عمر تلاش شان دیگر شنیده نمی شود. گذشته آنها را دیگران نمی فهمند. طعم حال و امروزشان تلخ و سخت و شفقت است و وامانده اند در نهایت خستگی و درد و انزوا.
نسل های پرتوان نیز بی اعتنا به آنها. آنها را دریابیم.

منبع : سایر منابع