سینمای دفاع مقدس در جشنواره فیلم فجر

جشنواره فیلم فجر از این هفته ، كار خود را آغاز كرد. این جشنواره كه به عنوان بزرگترین رویداد سینمایی كشور برگزار خواهد شد، هر ساله طیف وسیعی از سینماگران، كارشناسان هنر هفتم و البته تماشاگران را مخاطب خود قرار می دهد. جشنواره امسال واجد ویژگی هایی خواهد بود كه مهمترین ویژگی آن «رویكرد مسئولان فرهنگی و سینماگران به موضوع دفاع مقدس» است و این توجه به ارزش های جشنواره بیست وپنجم خواهد افزود.
بسیاری از سینماگران و صاحبنظران سینمایی بر این اعتقادند كه «دفاع مقدس» تنها ژانر منحصربه فرد سینمای ایران است، چرا كه این ژانر(گونه) به دلیل ویژگی منحصربه فرد مقاومت و ایثار هموطنان در طول ۸ سال دفاع مقدس، فضای متفاوتی نسبت به جنگ های دیگر جهان ایجاد كرده بود و البته تصویر این دفاع را در قاب سینما می توان مشاهده كرد.
از سوی دیگر گرچه در كشورهای صاحب سینما و بخصوص ملت هایی كه تجربه جنگ را پشت سر گذاشته اند، آثار سینمایی با موضوع «جنگ» تولید شده است اما در سینمای ایران به دلیل ماهیت دفاع مقدس نگاه هنرمندان به مقوله جنگ متفاوت از سینماگران این كشورها بوده است. این نگاه متفاوت در سال های آغاز دفاع مقدس تا امسال در فیلم های مختلف دیده شده است اما در بخش كمیت در سال های گذشته شاهد فراز و نشیب هایی بوده ایم و توجه گسترده فیلمسازان و مسئولان سینمایی را باید به فال نیك گرفت. در این گزارش نگاهی داریم به آثار سینمای دفاع مقدس در جشنواره امسال.
● سینمای دفاع مقدس در جشنواره بیست وپنجم
همان گونه كه در خبرها آمده است، امسال در بخش مسابقه سینمای ایران (كه بخش اصلی است) ۲۶ فیلم حضور دارند كه از این میان ۷ فیلم به موضوع دفاع مقدس یا مسائل مربوط به حاشیه جنگ تحمیلی می پردازند. فیلم های اخراجی ها (ساخته مسعود ده نمكی)، اتوبوس شب (كیومرث پوراحمد)، پاداش سكوت (مازیار میری)، روز سوم (محمدحسین لطیفی)، مثل یك قصه (خسرو سینایی)، دست های خالی (ابوالقاسم طالبی) و سنگ كاغذ قیچی (سعید سهیلی) اسامی این آثار هستند.
● سال گذشته
در جشنواره بیست وچهارم كه سال گذشته برگزار شد، مجموعاً دو فیلم با موضوع دفاع مقدس شركت داشتند. این دو فیلم «شب بخیر فرمانده» دومین ساخته انسیه شاه حسینی و «به نام پدر» آخرین ساخته ابراهیم حاتمی كیا بودند، كه در نهایت فیلم به نام پدر برنده جایزه بهترین فیلم سینمای آسیا، بهترین فیلم و فیلمنامه بخش مسابقه سینمای ایران، بهترین بازیگر نقش دوم زن (مهتاب نصیرپور) و بهترین بازیگر نقش اول مرد (پرویز پرستویی) شد.
● جشنواره بیست وسوم با ۵ فیلم
در بیست وسومین دوره جشنواره فیلم فجر مجموعاً ۳۵ فیلم ایرانی در سه بخش اصلی مسابقه، میهمان و خارج از مسابقه سینمای ایران حضور داشتند كه از این میان ۵ فیلم به سینمای دفاع مقدس و حاشیه جنگ پرداخته بودند. فیلم های جایی برای زندگی (به كارگردانی محمد بزرگ نیا)، طبل بزرگ زیر پای چپ (كاظم معصومی) و پیك نیك در میدان جنگ (سیدرحیم حسینی) مستقیماً به موضوع جنگ تحمیلی می پرداختند و فیلم «جنگ كودكانه» ساخته ابوالقاسم طالبی موضوع جنگ آمریكا علیه عراق را دستمایه قرار داده بود.
فیلم «گیلانه» ساخته مشترك رخشان بنی اعتماد و محسن عبدالوهاب نیز به مسائل حاشیه جنگ تحمیلی تأكید كرده بود.در این دوره از جشنواره جایزه بهترین جلوه های ویژه به جایی برای زندگی و جایزه ویژه به كارگردان جایی برای زندگی (محمد بزرگ نیا) اهدا شد.
● نگاهی به فیلم های جشنواره امسال
همان طور كه پیش از این گفته شد، امسال ۷ فیلم در بخش مسابقه جشنواره حضور دارند و با توجه به این كه كارگردانان شاخص سینمای ایران این آثار را ارائه داده اند احتمال دریافت جوایز بیشتری به این فیلم ها و دست اندركاران آنها ـ نسبت به سال های گذشته ـ می رود.
خسرو سینایی كارگردان باتجربه سینمای ایران كه آثار با ارزشی همچون «عروس آتش» را در كارنامه خود دارد فیلم «مثل یك قصه» را براساس یك داستان با موضوع جنگ تحمیلی ساخته است .
او كه سال ها پیش فیلم مستند داستانی «در كوچه های عشق» را با همین مضمون كارگردانی كرده بود، اواخر شهریورماه «مثل یك قصه» را در بوشهر جلوی دوربین برد. سینایی در فیلم آخر خود از حضور بازیگران بومی و غیرحرفه ای بهره می برد و درباره مضمون فیلم خود گفته است: «فیلم در جوار صحنه جنگ اتفاق می افتد و نگاهش این است كه اگر جنگ پدیده ای توأمان با خون و خونریزی دارد اما در كنار این پدیده شوم هم می توان یك رفتار انسانی داشت». مثل یك قصه را مرتضی پورصمدی فیلمبرداری كرده، سینایی آهنگساز آن است و سلیمه رنگ زن (بازیگر نقش خاله در فیلم عروس آتش) در آن بازی می كند.
«اتوبوس شب» نخستین تجربه كیومرث پوراحمد در حوزه سینمای دفاع مقدس به شمار می آید. وی می گوید: فیلمنامه را با كمك حبیب احمدزاده براساس یك داستان واقعی نوشته و درباره دیدار دو دوست قدیمی است كه یكدیگر را ملاقات می كنند، آنان دراین دیدار خاطرات گذشته خود را در زمان جنگ به یاد می آورند، خاطره ای همچون شبی كه باید تعدادی اسیر جنگی را به پشت خط انتقال می دادند. فیلمبرداری «اتوبوس شب» را مهدی جعفری برعهده داشته و بازیگرانی همچون خسرو شكیبایی، محمدرضا فروتن و مهرداد صدیقیان در آن بازی می كنند.
«اخراجی ها» نخستین فیلم بلند مسعود ده نمكی بعد از دو فیلم كوتاه (فقر و فحشا و كدام استقلال كدام پیروزی) است.
ده نمكی كه مجموعه ای از بازیگران سرشناس سینما را انتخاب كرده یك كمدی جنگی را آماده حضور در جشنواره كرده است. او درباره فیلم خود گفته است: «سعی كرده ام واقعیت های جنگ را در قالبی طنز به تصویر بكشم. در این میان حد اعتدال رعایت شده و ما شخصیت هایی داریم كه در طول داستان به دلیل حضور در میدان نبرد متحول می شوند».
اكبر عبدی، امین حیایی، محمدرضا شریفی نیا، كامبیز دیرباز، ارژنگ امیرفضلی، علیرضا اسیوند، سیدجواد هاشمی، نگار فروزنده و... در این فیلم بازی می كنند و حسن پویا مدیریت فیلمبرداری آن را برعهده دارد. درباره داستان فیلم آمده است: «مجید از اراذل جنوب شهر عاشق دختر پیرمرد عارفی به نام میرزا می شود، میرزا شرط ازدواج را سربه راه شدن او قرار می دهد. مجید تصمیم می گیرد برای اثبات این موضوع راهی جبهه شود، در این مسیر تعدادی از دوستانش او را همراهی می كنند و...»
در صحنه پایانی فیلم كه یك ماه پیش در میدان هفت تیر فیلمبرداری شد یكی از شخصیت های فیلم شهادت خود را از تلویزیون بزرگ میدان تماشا می كند. این فیلم ۱۱۵ دقیقه است. «پاداش سكوت» اثر دیگری است كه با موضوع دفاع مقدس ساخته شده و امسال در جشنواره به نمایش درمی آید. پاداش سكوت پس از قطعه ناتمام و به آهستگی سومین فیلم مازیار میری كارگردان
۳۵ ساله سینما است.
میری كه در این فیلم از بازیگران مطرح سینمای ایران همچون پرویز پرستویی، رضا كیانیان، جعفر والی، فرهاد اصلانی و مهدی صفوی بهره گرفته است، داستان امروز و دیروز جنگ را روایت می كند. او درباره خلاصه داستانش نوشته است؛ «خیلی ها به خاطر ما شهید شدند تا ما زندگی كنیم. غیر از اسم تابلوی كوچه تون چند تا از اون آدمارو به خاطر دارید؟ یحیی یه دونه از اون اسماست...»
فیلمنامه پاداش سكوت را فرهاد توحیدی نوشته و مدیر فیلمبرداری آن بهرام بدخشانی (فیلمبردار دوئل) است. «روز سوم» پنجمین فیلمی است كه مستقیماً موضوع دفاع مقدس را دستمایه كار قرار می دهد. «روز سوم» ساخته محمدحسین لطیفی است كه پیش از این فیلم هایی همچون سرعت، عینك دودی، خوابگاه دختران و سریال هایی همچون همسایه ها، سفر سبز و صاحبدلان را ساخته است.
فیلم «روز سوم» كه با حمایت و سرمایه گذاری بنیاد شهید تولید شده، داستان خواهر و برادری است كه به دلیل فوت پدر و مادرشان به یكدیگر دلبسته اند اما شرایط جنگ آنان را از یكدیگر جدا می كند. این فیلم كه اواخر پائیز كلید خورد همزمان با فیلمبرداری تدوین می شود. فیلم لطیفی را ابراهیم غفوری فیلمبرداری می كند و باران كوثری به همراه پوریا پورسرخ و حامد بهداد در آن بازی می كنند.
در میان فیلم های جشنواره امسال دو فیلم «دست های خالی» ساخته ابوالقاسم طالبی و «سنگ كاغذ قیچی» گرچه در حوزه سینمای دفاع مقدس قرار می گیرند اما به طور مستقیم به جنگ نمی پردازند و حاشیه جنگ را مورد توجه قرار داده اند.
فیلم «دست های خالی» كه پیش از این گناه فرزند نام داشت به زندگی همسران شهدا می پردازد. این فیلم كه اردیبهشت امسال كلید خورد مضمونی اجتماعی دارد و در داستانی با پس زمینه دفاع مقدس روایت می شود. خسرو شكیبایی، فاطمه گودرزی و اصغر نقی زاده در فیلم جدید طالبی بازی می كنند و محمد آلادپوش آن را فیلمبرداری كرده است.
داستان كاملی از فیلم ارائه نشده اما ظاهراً درباره همسر شهیدی است كه می خواهد در زندگی اش شرایط جدیدی را تجربه كند اما دختر جوانش با این شرایط موافق نیست. فیلم «سنگ كاغذ قیچی» نیز كه هفتمین تجربه سهیلی است. این كارگردان در فیلم های پیشین خود همچون مردی شبیه باران به فضای دفاع مقدس پرداخته و در فیلم های دیگری همچون سهراب به مسائل پس زمینه جنگ توجه نشان داده بود. داستان این فیلم نیز نشان می دهد سهیلی این بار هم به حاشیه جنگ پرداخته است: جهان كه به خاطر توطئه محسن زندانی شده، پس از دو سال آزاد می شود و به دنبال نامزدش می گردد... در فیلم «سنگ كاغذ قیچی» امین حیایی، اندیشه فولادوند، شهرام حقیقت دوست، نیلوفر خوش خلق و جمشید هاشم پور بازی می كنند و علیرضا زرین دست آن را فیلمبرداری كرده است.
● كارگردانانی كه نیامدند
در ماه های گذشته خبرهای متعددی درباره ساخت دیگر فیلم های دفاع مقدس توسط سینماگران منتشر شد، اما به دلایل مختلف این فیلم ها هنوز به مرحله تولید نرسیده اند و در صورتی كه این آثار هم آماده می شدند شاهد چند فیلم باارزش در جشنواره می بودیم كه البته این امكان فراهم نشد و امیدواریم در سال آینده شاهد نمایش آثار موردنظر باشیم.
«نقاب» به كارگردانی داریوش مهرجویی، «عصر روز دهم» از رسول ملاقلی پور و «پیك نیك در میدان جنگ» به كارگردانی عبدالحسن برزیده عناوین طرح هایی هستند كه در این موضوع قرار می گیرند.
«نقاب» در صورت تولید نخستین تجربه داریوش مهرجویی كارگردان باتجربه و مطرح سینمای ایران در حوزه دفاع مقدس خواهد بود و با توجه به شناختی كه از این كارگردان بزرگ و آثار وی در دست است قطعاً شاهد اثری با شاخصه های ـ حداقل ـ نسبی خواهیم بود. رسول ملاقلی پور كه این روزها فیلم «میم مثل مادر» از وی به روی پرده بود، تصمیم داشت عصر روز دهم را بسازد كه تا امروز خبری از شروع فیلمبرداری آن نیست. «پیك نیك در میدان جنگ» نیز قرار بود توسط برزیده ساخته شود . برزیده كه تجربه ساخت سه فیلم «دكل»، «پرواز خاموش» و اپیزود «شوخی های خدا» از فیلم روایت سه گانه را دارد، این بار هم به سراغ مضمون دفاع مقدس خواهد رفت.

ب. مهران

منبع : روزنامه ایران