کارنامه فیلم اولی ها در جشنواره فیلم فجر

جشنواره فیلم فجر در راه است. این جشنواره به عنوان مهم ترین رویداد سینمایی كشور، هر سال در ایام برگزاری جشن های انقلاب اسلامی برگزار می شود و سینماگران حاصل تلاش یكساله خود را در آن عرضه می كنند. در واقع این رویداد سالانه را می توان به عنوان محلی برای نمایش آثار سینماگران دانست و از همین رو جدا از آنكه جشنواره فیلم فجر بهانه ای برای ستایش هنر هفتم به شمار می آید، در عین حال فرصتی را برای رقابت گروه های مختلف سینمایی فراهم می آورد تا كارنامه خود را به محك هیأت داوران، منتقدان و تماشاگران بگذارند.
در این میان شماری از كارگردانان سینما برای نخستین بار در این جشن سالانه شركت و آثار خود را عرضه می كنند. این گروه به طور قطع برای نخستین بار با تماشاگر حرفه ای روبه رو می شوند و تجربه این آزمون برای آنها خاطره انگیز و ماندگار خواهد بود. اهمیت حضور «فیلم اولی ها» البته برای برگزار كنندگان نیز كم نیست و به همین دلیل در هر دوره جوایز متفاوت و مخصوص فیلم اولی ها و حتی فیلم دومی ها در نظر گرفته می شود تا با معیارهایی «ویژه» ارزیابی شود. بخش مسابقه فیلم های اول از نخستین دوره جشنواره فیلم فجر تا امسال كه شاهد بیست و پنجمین دوره آن هستیم با فراز و نشیب هایی همراه بوده، این بخش تا دوره دهم چندان جدی نبود، سپس جایگاه خود را به دست آورد، چند دوره غایب بود و در چند سال اخیر باز هم وضعیت جدی به خود گرفته است.
در این گزارش نگاهی می كنیم به حضور فیلم های اول در جشنواره های چند سال اخیر، بویژه از دوره بیستم كه سرآغاز تازه ای برای دهه سوم جشنواره فیلم فجر به شمار می آید.
● شش فیلم از بیست فیلم
در دوره بیستم جشنواره فیلم فجر از میان ده ها فیلم آماده نمایش یا آثار در حال تولید، سازندگان در مجموع ۶۲ فیلم بلند فرم های ویژه شركت در بخش مسابقه جشنواره را پر كردند. در میان این آثار، فیلم هایی از كارگردانان باتجربه همچون داریوش مهرجویی(بمانی)، بهمن فرمان آرا ( خانه ای روی آب)، كیانوش عیاری (سفره ایرانی)، رسول ملاقلی پور (قارچ سمی)، ناصر تقوایی (كاغذ بی خط)، رسول صدر عاملی (من ترانه ۱۵ سال دارم) و... دیده می شد، اما كارگردانان جوان و تازه كاری نیز متقاضی حضور در جشنواره بودند كه در نهایت ۲۰ فیلم برای بخش مسابقه انتخاب شد و تعدادی از آثار به بخش هایی دیگر راه یافتند.
در سال ۱۳۸۰ (دوره بیستم) فیلم های خواب سفید (از حمید جبلی)، آرزو های زمین (وحید موسائیان)، سفر سرخ (حمیدفرخ نژاد)، پرنده باز كوچك (رهبر قنبری) و امتحان (ناصر رفایی) در میان آثار بخش مسابقه قرار گرفتند و راه بهشت (ساخته محمود بهراز نیا) نیز به بخش جشنواره جشنواره ها راه یافت و البته فیلم سفر سرخ از جدول برنامه های جشنواره خارج شد.
در بخش فیلم های اول خواب سفید و امتحان مورد توجه منتقدان قرار گرفت و فیلم سفر سرخ به دلیل مخالفت صدا و سیما تا امروز رنگ پرده را به خود ندیده است و وحید موسائیان نیز در سال های بعد سه فیلم دیگر ساخت و به كارگردانی پر كار مبدل شد. همچنین هیأت داوران جشنواره بیستم جایزه ویژه خود را در مراسم اختتامیه به فیلم «امتحان» اهدا كردند.
● جشنواره ،۲۱ جشنواره اولی ها
در دوره بیست و یكم كه محمد مهدی عسگرپور دبیر آن بود جشنواره دچار تغییرات گسترده ای شد و جوایز سیمرغ از عدد ۳۰ به ۱۵ كاهش یافت، اما جایزه «فیلم اول» به قوت خود باقی ماند.
در این دوره ۷۰ فیلم متقاضی حضور در بخش مسابقه بودند كه در نهایت فیلم های بهشت جای دیگری است (عبدالرسول گلبن حقیقی)، دو شیزه (محمددرمنش)، رأی باز (مهدی نوربخش)، زیستن (رضا سبحانی)، عروس خوشقدم (كاظم راست گفتار)، رقص در غبار (اصغر فرهادی) و نامه های باد (علیرضا امینی) به بخش مسابقه راه یافتند و فیلم های دیگری همچون؛ تهران ساعت ۷ صبح (امیر شهاب رضویان)، جوجه اردك من (امیر فیضی)، خورشید مصر (بهروز یغمائیان و شهرام خوارزمی)، دخیل (داریوش یاری)، دهقان فداكار (سیروس حسن پور)، زمانه (حمیدرضا صلاحمند)، ستاره های سربی (مهدی ودادی)، علی ودنی (وحید نیكخواه آزاد)، نورا (محمد شولیزاده) و نبات داغ (محمد علی آهنگر) به بخش میهمان راه یافتند، كه البته همه این آثار در كنار تعدادی فیلم مستند و كوتاه در بخش بهترین فیلم اول داوری شدند. بهمن قبادی، حمید جبلی و كیانوش عیاری، داوران این بخش بودند كه جایزه خود را در نهایت به فیلم مستند «گاگومان» اهدا كردند.
جایزه بهترین فیلم «هنر وتجربه» هم كه برای نخستین بار در جدول جایزه ها جای گرفته بود به فیلم «نامه های باد» ساخته علیرضا امینی اختصاص یافت. در این دوره، فیلم آبادان (مانی حقیقی) نیز در محاق توقیف رفت.
● بوتیك؛ «اتفاق» جشنواره
جشنواره بیست و دوم شاهد یك ركورد تازه در تعداد فیلم های به نمایش درآمده بخش مسابقه بود. در این سال، ۲۹ فیلم از میان ۶۳ اثر متقاضی حضور در جشنواره برای رقابت در بخش اصلی، انتخاب شدند كه البته در ایام برگزاری این رویداد چند فیلم از جدول برنامه خارج شد. در جشنواره سال ۸۲ گرچه تعداد جوایز سیمرغ باز هم به عدد ۳۰ رسید، اما جایزه فیلم اول و دوم همچنان پا بر جا بود. در بخش فیلم های اول و دوم ۱۷ فیلم حضور داشتند كه از این میان جایی دیگر (مهدی كرم پور)، عاشق مترسك (مهدی نوربخش)، پروانه ای در باد (عباس رافعی)، كودك شاعر (امیر قاسم راضی) من و نگین دات كام (حسین قناعت)، ساكنین سرزمین سكوت (سامان سالور)، بوتیك (حمید نعمت الله)، شب آفتابی (بهزاد بهزادپور) و قناری (جواد اردكانی) در بخش فیلم های اول به رقابت پرداختند. این آثار در بخش های اصلی مسابقه و یا میهمان پذیرفته شده بودند و شاه خاموش (همایون شهنواز) در بخش خارج از مسابقه قرارداشت.
«بوتیك» رامی توان اتفاق مهم این دوره جشنواره به شمار آورد. این فیلم كه ساخته حمید نعمت الله سینمایی نویس با سابقه بود نگاه جدیدی از نسل جوان این سال ها را به نمایش می گذاشت.
● چند فیلم اولی قابل اعتنا
در دوره بیست و سوم، از میان تولیدات سالانه سینمای ایران به طور كلی ۷۳ فیلم متقاضی حضور در جشنواره بودند كه درنهایت ۲۳ فیلم برای بخش مسابقه و ۱۱ فیلم برای بخش میهمان جشنواره انتخاب شدند.
در میان این آثار نیز ۱۱ فیلم از آثار كارگردانان اول به بخش مسابقه و میهمان راه یافت. خواب تلخ (محسن امیریوسفی)، زخم زیتون (محمدرضا آهنج)، بشارت منجی (نادر طالب زاده)، صحنه های خارجی (عیلرضا رسولی نژاد)، غروب شد بیا (انسیه شاه حسینی)، كوچه های باریك (علی زمانی عصمتی)، ما همه خوبیم (بیژن میرباقری)، ماهی ها عاشق می شوند (علی رفیعی)، مرثیه برف (جمیل رستمی)، مرزی برای زندگی (رضا اعظمیان) و من بن لادن نیستم (احمد طالبی نژاد) عنوان های این فیلم ها بودند.
خواب تلخ را می توان از اتفاقات مهم جشنواره بیست و سوم برشمرد، زیرا این اثر درخشان سال گذشته از نظر هیأت انتخاب رد شده بود و پس از موفقیت در جشنواره كن همان سال، این بار به جشنواره راه پیدا كرد و البته در بخش میهمان به نمایش درآمد. فیلم احمد طالبی نژاد، منتقد سرشناس نیز كه كنجكاوی برانگیز به نظر می رسد مورد توجه تماشاگران و منتقدان قرار نگرفت. فیلم «ما همه خوبیم» نیز اثر تأمل برانگیزی بود كه به چشم آمد و البته در جشنواره های خارجی هم خوش درخشید. فیلم مورد توجه دیگری كه از این دوره می توان نمونه آورد، «ماهی ها عاشق می شوند» كار علی رفیعی بود كه در نظر مخاطبان عام نیز مقبول افتاد.
در مراسم اختتامیه جشنواره بیست و سوم، جایزه سیمرغ بهترین فیلم اول به رضا اعظمیان (مرزی برای زندگی) تعلق گرفت و یك دیپلم افتخار نیز به بیژن میرباقری (ما همه خوبیم) اختصاص یافت.
● عصر جمعه
در سال ۱۳۸۴ و در شرایطی كه برگزاركنندگان در تدارك جشنواره بیست و چهارم بودند در مجموع ۹۹ فیلم مراحل مختلف تولید را پشت سر گذاشتند، از این تعداد تقریباً همه آثار فرم های شركت در جشنواره را پر كردند. بخش مسابقه جشنواره بیست و چهارم شاهد حضور ۱۹ فیلم در بخش مسابقه و ۲۰ فیلم در بخش میهمان بود.
در میان اسامی فیلم های شركت كننده در دو بخش اصلی سینمای ایران حداكثر ۱۱ فیلم به نمایش درآمدند و شاعر زباله ها (محمد احمدی) به همراه دم صبح (حمید رحمانیان) در بخش جشنواره جشنواره ها به روی پرده رفت. در بخش های مسابقه و میهمان نیز، شاهزاده ایرانی (احمد نوری زاد)، چند می گیری گریه كنی (شاهد احمدلو)، عصر جمعه (مونا زندی)، قتل آن لاین (مسعود آب پرور)، ابراهیم خلیل الله(ع) (محمدرضا ورزی)، از دور دست (رامین محسنی)، اسب (بابك محمدی)، شبانه (كیوان علی محمدی ـ امید بنكدار)، پروانه ای در مه (محمدجوادكاسه ساز)، جای او دیگر خالی نیست (مهرداد خوشبخت) و هفت رنگ (مازیار محمدی نژاد) حضور داشتند و «ازدواج به سبك ایرانی» نیز از جدول خارج شد و «آرامش در میان مردگان» ساخته مهرداد فرید نیز فقط در بازار فیلم به نمایش درآمد. از فیلم های مطرح این دوره می توان به «دم صبح» از رحمانیان اشاره كرد، كه گرچه در بخش های رقابتی قرار نداشت، اما اثر تأمل برانگیزی به نظر آمد. از نظر هیأت داوران جشنواره سال قبل، جایزه بهترین فیلم اول نصیب مونا زندی برای فیلم «عصر جمعه» شد.
● جشنواره بیست و پنجم و علامت سؤال
جشنواره بیست و پنجم در راه است. در این دوره نیز طبق برنامه های اعلام شده، جایزه بهترین فیلم اول (و همچنین دوم) به اثر برگزیده اهدا خواهد شد.
امروز كه این مطلب را می خوانید بیش از ۱۰۰ پروانه ساخت صادر شده و به همین تعداد نیز فیلم های مختلف آماده نمایش اند یا مراحل مختلف تولید را از سر می گذرانند. مهلت پر كردن فرم های تقاضای شركت در جشنواره دوشنبه (۲۰ آذر) به پایان رسیده، اما در حال حاضر از اسامی آثار متقاضی خبری نیست.
نگاهی به فیلم های در حال تولید یا آماده نمایش نشان می دهد بیش از ۱۳ فیلم كه نخستین ساخته های كارگردانان آنهاست در حال آماده شدن و در حدود ۱۰ فیلم اول نیز در مرحله تدارك و پیش تولیداند. با این حساب از میان فیلم های اول براحتی می توان حدس زد كه تعداد آثار اول در جشنواره امسال كمتر از ۱۰ عدد خواهد بود. یكی از دلایل این امر، نمایش چند فیلم قبل از حضور در جشنواره بوده (همچون بی وفا، عروسك فرنگی و ازدواج به سبك ایرانی) است. این معاونت البته این حوزه را در اختیار مركز گسترش سینمای مستند و تجربی گذاشته كه محصول فعالیت و سرمایه گذاری آنها را می توان در جشنواره امسال رصد كرد.
به هر روی فیلم هایی همچون آخرین ملكه زمین (ساخته محمدرضا عرب)، رامی (بابك شیرین صفت)، چابهار (ابوالفضل صفاری)، خدا نزدیك است (علی وزیریان)، گناه من (مهرشاد كارخانی)، آدم (عبدالرضا كاهانی)، روز برمی آید (بهرام توكلی)، پاپیتال (اردشیر شلیله)، مصائب دوشیزه (مسعود اطیابی)، گاهی واقعی (رامین لباسچی)، اخراجی ها (مسعود ده نمكی)، سال سگ (مسعود رشیدی) و سیف الله (فریبز كامكاری) از جمله فیلم های آماده نمایش یا در مراحل فنی هستند كه برخی از آنها با مشاركت بخش خصوصی و بخش دیگری با مشاركت مركز گسترش تولید می شوند.
تعدادی از كارگردانان فیلم اولی امسال با تجربه هایی همچون عكاسی (مهرشادكارخانی و اردشیر شلیله)، دستیاری (مسعود رشیدی و محمدرضا عرب) و تجربه فیلمسازی در سینمای جوان یا مركز گسترش (اكثریت این گروه) پا به عرصه فیلم بلند گذاشته اند. درباره كیفیت این آثار، اتفاقات مهم در این حوزه و دیگر موارد بی شك باید در انتظار بود و به فعالیت هیأت های انتخاب، داوری و نظر مخاطبان چشم دوخت.

بهمن عبداللهی

منبع : روزنامه ایران