مرنجاب؛زیبایی های دل انگیز کویر

کویر مرنجاب با زیبایی های دل انگیز کویری در شمال شهرستان آران و بیدگل از توابع شهرستان کاشان در استان اصفهان قرار دارد.
این کویر از شمال به دریاچه نمک آران و بیدگل، از غرب به کویر مسیله و دریاچه های نمک حوض سلطان و حوض مره، از شرق به کویر بندریگ و پارک ملی کویر و از جنوب به شهرستان های آران و بیدگل و کاشان محدود می شود.ارتفاع متوسط کویر مرنجاب از سطح آب های آزاد در حدود ۸۵۰ متر است. قسمت عمده این کویر پوشیده از تپه های شنی و ریگزار است و از لحاظ پوشش گیاهی و جانوری، به دلیل وجود آب و غذای فراوان بسیار غنی است. از جمله حیوانات موجود می توان به گرگ، شغال، روباه شنی، گربه شنی، آفتاب پرست، انواع مارمولک، مار، عقرب، عقاب و... اشاره کرد. در سال های اخیر یک جفت پلنگ نیز در منطقه مرنجاب مشاهده شده است.
کویر مرنجاب در کنار دریاچه نمک آمیزه ای از طبیعت و تاریخ است. نزدیک بودن این منطقه به تهران، امنیت آن در مقایسه با سایر قسمت های کویری نظیر کویر لوت، چهارفصل بودن و اعتدال نسبی دمای آن، تنوع جاذبه های گردشگری، تنوع گونه های جانوری و پوشش گیاهی آن، به این منطقه حالت ویژه ای داده است.
مـظهر قناعت با آبی قابل شرب و شیرین در نزدیکی کاروانسرا (نقل قول است که این چاه برکت و ردپایی از وجود مبارک حضرت امام رضا علیه السلام دارد) در مسیر مشهد وجود دارد و هر شخص برای نخستین بار از آب آن بنوشد حاجتش روا می شود.
از سوی دیگرکاروانسرای مرنجاب زیباترین نقطه گردشگری کویر دارای پتانسیل های ویژه ای است. قدمت این مکان به زمـان هـخامنشیان باز می گردد، اما ساخت اکثریت این کاروانسراها در زمان صفویه صورت گرفته است. از جمله کـاروانسـرای مرنجاب که در شمال شرقی شهرستان آران و بیدگل واقع شده است.
بنای این کاروانسرا یک بار قبل از انقلاب از سوی استاد حبیب مهندس بازسازی و مرمت شده و قرار بر آن بوده که مرکز کویرشناسی ایران قرار گیرد. پس از توقف در ۳ ماهه آخر سال ۱۳۷۹ تا اواخر سال ۱۳۸۵ از سوی برخی از اعضای شورای شهر و رئیس پیشین میراث طرح مرمت و بازسازی، پیگیری و ادامه داده شده، که البته مرمت فعلی زیر نظر طرح پردیسان بوده است و بعد از آن نیز تاکنون وابسته به صندوق حفظ احیا که زیرنظر مجموعه میراث فرهنگی است، قرار گرفته است. نکته قابل توجه این که در قدیم هر ۶ فرسخ یک کـاروانسرا در مسیرهای پررفت و آمد کاروان ها برای استراحت و اقامت کاروانیان و همچنین دام هایشان ساخته می شده است که کاروانسرای مرنجاب هم یکی از آنهاست. بعد از مخروبه شدن این مکان در زمان حمله ازبک ها و ترکمن ها و حکومت شمالی که از شمال کشور حمله می کردند، شاه عباس صفوی مرکز حکومت خود را اصفهان قرار داد. نکته قابل توجه این که منطقه مسیر جاده ابریشم و حرکت کاروان ها به مشهد بوده است.
در ابتدا شاه عباس چنین تصوری داشته که دشمنان با وجود دریاچه نمک نمی توانند از این منطقه عبور کنند و به پایتخت برسند، اما یک بار عثمانی ها این تصور محال را ممکن ساختند و از این منطقه عبور و حمله کردند که پس از ویران شدن این کاروانسراها، شاه عباس به حاکم وقت کاشان در سال ۱۰۱۲
ه. ق دستور ساخت کاروانسرایی با دو منظور را می دهد؛ فضایی برای استراحت کاروانیان، مـحلـی برای اسـتقرار نظامیان و به این ترتیب کاروانسرای مرنجاب در این منطقه ساخته می شود.
مسئول طرح مرمت کاروانسرای مرنجاب محسن حیدرزاده در این باره گفت: از سال ۱۳۸۵مسابقات رالی کویر هر ساله در این منطقه برگزار می شود، در سال ۱۳۸۴ هم رالی پاریس- پکن در این منطقه برگزار شد که به علت جاذبه گردشگری بالای آن بسیار مورد توجه شرکت کنندگان خارجی قرار گرفت. وی افزود: به طور میانگین روزانه کاروانسرا حدود ۱۲۰ گردشگر دارد که این تـعـداد در ایـام تـعـطیل و عید بیشتر است. همچنین در رابطه با کاربری ها بیشتر و امکانات رفاهی بهتر برای رفاه حال گردشگران و بازدیدکنندگان گفت: قـرار اسـت سـیـستم برقی و مکانیکی، برای کاربری بیشتر فضای داخل کاروانسرا بویژه اتاق ها و فضای پشتی آن همچنین اقامت های دسته جمعی، اقامتگاهی در قصر بهرام در نزدیکی کاروانسرا هم به منظور بازسازی قصربهرام و هم احیای جاده ابریشم و کمپ هایی در خارج از کاروانسرا ساخته و به بهره برداری برسد. «حیدرزاده» همچنین افزود: این بنا در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. وی در خاتمه گفت: مرمت های باقی مانده منوط به طرح احیای آن و کاربری فضای داخلی است که بزودی قرار است این کاروانسرا به بخش خصوصی واگذار شود.
● چگونه به مرنجاب برویم
جاده آران و بیدگل به مرنجاب و دستکن یکی از راه های ارتباطی است که اصفهان را به شهرهای کاشان، یزد، مشهد و تهران متصل می ساخته است. در زمان صفویه مسیر اصفهان(پایتخت) و مشهد اهمیت خاصی داشته است.
مسیر مرنجاب، اصفهان را از طریق کاشان به جاده سنگفرش اصفهان- مشهد متصل می کرده است.
این مسیر از گرمسار به طرف پایین منحرف شده و تا سیاهکوه ادامه می یابد و به جاده دستکن متصل می شود. دستکن در ادامه مسیر مرنجاب، محل انشعاب جاده ای بوده که کاشان را به گرمسار و ورامین مرتبط می ساخته و شاخه ای به طرف اردستان و شاخه ای به جانب یزد ادامه می یافته است.
مجموعه این مسیرها به عنوان جاده های فرعی برای اتصال به جاده ابریشم در بخشی که دامغان را به ری متصل می کرد، عمل می کرده است.
دوستداران آسمان که از آلودگی نوری شهرها و گستردگی آن گریزان هستند به این کاروانسرا می آیند تا در بام این بنا و در زیر آسمانی صاف و تاریک شبی را به رصد بپردازند.سکوت کویر و شب تاریک، فرصت بسیار مناسبی برای برگزاری یک شب رصدی است.
مجموعه تمامی زیبایی های این جاده، قلعه مرنجاب و قنات آب شیرین حوالی قلعه موجب شده است که همه ساله بر تعداد مشتاقان دیدار این منطقه افزوده شود. همچنین به علت نزدیک بودن این کاروانسرا به شهرستان آران و بیدگل بازدیدکنندگان بسیاری در سال از آن دیدن می کنند.
کاروانسراهای مرنجاب،قصر بهرام، ده نمک، سرخه و چندین کاروانسرای دیگر در این مسیر است. کاروانسرای مرنجاب و قصر بهرام در راه سیاه کوه و جاده کویرنمک قرار دارد. نام کاروانسرا بر اساس نام منطقه که به کویر مرنجاب شهرت دارد گذاشته شده است. مرنجاب از شرق به دشت کویر و از جنوب شرقی به ۲ کوه یخاب و کوه لطیف منتهی می شود. کاروانسرای مرنجاب میزبان دوستداران تاریخ و طبیعت است که به آن جا می آیند تا در سکوتی وصف ناشدنی به گردش در کویر مرنجاب بپردازند و چند ساعتی را به دور از زندگی شهری سپری و به تاریخ سفر کنند. اما به جز آنها گروه دیگری نیز هستند که به این کاروانسرا سفر می کنند.
این بنا در طول چند سال گذشته از سوی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان به طور کامل مرمت و بازسازی شده و دارای امکانات کامل آب و برق است که البته آب آن کمی شور است. برای رفتن به کاروانسرای مرنجاب باید از تهران به قم و سپس به کاشان بروید و از آن جا به سمت شمال شرق به سوی شمالی ترین شهر کویری استان اصفهان، آران و بیدگل حرکت کنید.
در شهر بیدگل امامزاده ای بزرگ به نام امامزاده هلال وجود دارد که در قسمت شرقی شهر واقع شده است. این بنا مهم ترین بنای تاریخی و مذهبی و به قولی نشان شهر است که مردمان شهرهای نزدیک را برای زیارت به آن جا می کشاند. از امامزاده هلال تا کاروانسرای مرنجاب جاده خاکی(شوسه) وجود دارد که به طور دقیق مشخص نیست و در طول راه چند دوراهی دارد. بنابراین مسافرانی که به قصد این کاروانسرا سفر می کنند از راهنمایان محلی کمک می جویند. از آران و بیدگل تا کاروانسرای مرنجاب حدود ۲ ساعت راه است. در این مسیر هیچ روستایی وجود ندارد و تنها چند مزرعه کوچک آن هم در ابتدای راه در منطقه چهار طاقی هست. در طول مسیر تنها یک چاه آب قرار دارد که در نزدیکی جاده خاکی کاروانسراست. از جاذبه های این مسیر شترهایی هستند که در دوردست ها به آرامی در حال حرکت هستند و گهگاه به نزدیکی جاده می آیند.
● دریاچه نمک
این دریاچه در پشت کاروانسرا در نواحی جنوبی به شکل مثلثی در حدود ۳۵ کیلومتر مربع و با ارتفاع حدود ۳۸ کیلومتر که کاروانسرای مرنجاب به طور مثلث قرار دارد، و کاروانسرای سفیدآب، عین الرشید و قصر بهرام در ضلع دیگر مثلث و سیاه کوه هم در ۳ کیلومتری قصر بهرام قرار گرفته است. در قدیم که این مسیر کاروانیان را به ری و خراسان می رسانده است. همچنین راه دیگر مثلث به شهـرستـان قـم است. هر یک از ۳ ضلع مثلث به استان های اصفهان ـ قم و سمنان محصور است.
ارتفاع دریاچه نمک نسبت به سطح دریا حدود ۷۶۶ متر و ارتفاع کاروانسرا نسبت به سطح دریا ۸۱۲ متر است.
● علت تشکیل دریاچه نمک در منطقه مرنجاب
میلیون ها سال پیش دریایی به نام «تتیس» در این منطقه بوده که به مرور زمان خشک شده است که بعدها عمیق ترین قسمت آن با سرازیر شدن آب زمین های اطراف در این منـطقـه و بـه خاطر خاک آن که از خاصیت چسبندگی برخوردار است و همچنین با تلاقی دریاچه نمک شکل گرفته است.
همچنین چاه دستکن یکی از دیدنی های این منطقه است. سطح آب این چاه حدود ۲ متر است. باوجود این که چاه در فاصله بسیار نزدیک، بزرگترین نمکزار ایران قرار دارد و آب آن شیرین و گواراست.

فروزان ابراهیمی

منبع : روزنامه ایران