مشکلات پژوهش؛ کمبود بودجه پژوهشی یا ...

نگاهی کوتاه بر دیدارها و نیز نظری کوتاه بر سخنرانی های چند سال اخیر مقام معظم رهبری و نیز نامگذاری امسال بعنوان سال نوآوری و شکوفایی بر کسی اهمیت نگاه و نگرش علمی و تکریم علم و عالمان را پوشیده نمی گذارد. کافیست به چند دیدار اخیر رهبری نظری کوتاه داشت که اکثرا در بین نخبگان و دانشجویان صورت گرفته است. خوشبختانه بعد از دفاع مقدس نیز توجه به پیشرفت و توسعه علمی هر چند با کاستی های فراوان اما در میان مسئولین بلند پایه نظام مورد نظر بوده است. در این میان به نظر می رسد که سعی بر آن بوده است که رویکرد پژوهشی به جای رویکرد صرف آموزشی مورد توجه دانشگاه ها، مراکز علمی و سازمان ها و صنایع قرار بگیرد که این خود امری فرخنده و میمون است. توجه به پژوهش و پژوهشگران نیز دیریست که میان صنعت و دانشگاه خطوط کمرنگی را ایجاد کرده است که احتیاج به تقویت و البته در برخی موارد اصلاح دارد.
متاسفانه در زمینه پژوهش و مشکلات آن اولین نقطه نظری که در ذهن خطور می کند کمبود امکانات و یا بودجه پژوهشی است. اما مطمئنا گفتگویی کوتاه با اساتید و مخصوصا دانشجویان فعال در پروژه های پژوهشی این نظر را تغییر می دهد و ابعاد دیگری از مشکلات پژوهشی را فرا روی مسئولین و متولیان امر قرار خواهد داد که مهمتر از کمبود هاست. به جرات می توان گفت که توزیع نا عادلانه بودجه های پژوهشی بیش از کمبود آن دانشجویان و محققین را در پروژه ها دلسرد می کند. به عنوان مثال در اولین قدم پژوهشی برای تعریف و یا گرفتن یک پروژه تعریف شده در بسیار از موارد رابطه جایگزین ضابطه شده است. یا علیرغم اینکه بسیاری از پروژه های پژوهشی به علت وسعت و هزینه های بالا دچار کمبود بودجه شده اند اما چه بسیارند پروژهایی که حتی یک دهم مبلغ آن نیز صرف پژوهش نمی شود و تنها به علت تخمین اولیه تصویب شده اند و هیچ گاه در حین و پس از انجام آن مورد نظارت قرار نمی گیرند.
مسئله ی دیگری که معمولا بیش از دو مسئله پیشین عرصه را بر محققین جوان تنگ کرده است، عدم تخصیص عادلانه بودجه تحقیقاتی میان کادر اجرایی پروژه است.
از مبلغ مصوب پروژه درصد قابل توجهی متعلق به دانشگاه است و مابقی در اختیار مدیر پروژه که از اساتید دانشگاه است قرار می گیرد. متاسفانه بسیاری از دانشجویان از سهم بسیار پایینی که از پروژه های پژوهشی دریافت می کنند گله مند هستند. در کشورهایی مانند آمریکا، کانادا، استرالیا و کشورهای اروپایی حق الزحمه پژوهشی دانشجویان نه تنها کفاف مخارج تحصیلی آنها را می دهد بلکه مخارج زندگی و پس انداز آنها را نیز تامین می کند. اما متاسفانه در ایران به علت توزیع ناعادلانه بودجه تخصیص یافته به پروژه، بسیار از دانشجویان از ادامه همکاری با گروه های تحقیقاتی سرباز می زنند و چه بسا اختلافات بسیار عمیقی که میان دانشجویان و اساتید بر سر همین مسئله ساده اما مهم رخ می دهد. عدم وجود قرارداد کاری مابین دانشجویان و مدیران پروژه های پژوهشی معضل دیگریست که خود جای سئوال دارد. در این میان معدود اساتیدی هستند که قراردادهایی با دانشجویان می بنند که اکثرا قراردادهای حق الزحمه ساعتی هستند و با محاسبه کوتاهی می توان دریافت که مجموع دریافتی یک دانشجو در کل پروژه با این فرمول حتی به پنج درصد مبلغ پروژه نمی رسد.
این مطلب هنگامی ابعاد خود را نشان می دهد که بدانیم به عنوان مثال پروژه ای با مبلغ هشتاد میلیون تومان معمولا نتیجه کار چهار دانشجو و دو استاد است. این مسئله در برخی از موارد آنچنان حاد شده است که به عنوان مثال پژوهش و توسعه شرکت ملی نفت مجبور به تدوین آیین نامه ای در زمینه پرداخت ها به دانشجویان شد. البته بسیارند شرکت ها و سازمان هایی که هنوز نه تنها آیین نامه ای در این زمینه تدوین نکرده اند، بلکه حتی کوچکترین نظارتی نیز بر توزیع بودجه تخصیص یافته ندارند.
مسئله دیگری که پروژه های پژوهشی را تهدید می کند، سطح بسیار پایین برخی از آنهاست که تنها و تنها مجموعه ای از مقالات دیگران است که با عنوان literature review شناخته می شود و چه بسیارند پژوهش هایی که تنها آزمایش دوباره یک روش بر روی نمونه های جدید و بدون خلاقیت و نوآوری است. و اسفبارتر اینکه در پایان کسی در این مورد سئوال نمی کند که پس خود شما چه کرده اید؟ چه چیز جدیدی را با این پژوهش ارائه داده اید؟
آری مشکل تنها کمبود امکانات و بودجه پژوهشی نیست، مشکل در چگونگی انجام پژوهش و نظارت بر آن است. نظارتی کوتاه بر مراحل مختلف پژوهشی می تواند بسیاری از معضل های یاد شده را از پیش روی محققین مخصوصا محققین جوان کشور بردارد. این نظارت می بایست نظارت اقتصادی و نظارت علمی پژوهشی باشد. مطمئنا پروژه های پژوهشی می توانند علاوه بر رشد علمی دانشجویان، کمکی اقتصادی برای آنها و کاهش فشار اقتصادی بر خانواده ها باشد. و باز هم تاکید می کنم، توزیع عادلانه بودجه های پژوهشی با همین میزان نیز می تواند بسیاری از محققین جوان را با شور و شعف بیشتری به کار پژوهشی ترغیب کند.

ناصر تمیمی

منبع : سایت الف