رصد متغیرهای تابستان

ستارگان متغیر در واقع پایان زندگی یك ستاره هستند كه پس از عمر میلیونی خود سپس با كمبود سوخت هسته ای كه عمدتا هیدروژن است مواجه می شوند. دراین لحظات تعادل خود را از دست می دهد و حالت ناپایدار پیدا میكند. در حالت ناپایداری ستاره مورد نظر بزرگ و كوچك می شود كه در نتیجه آن تغییرات نوری در ستاره دیده میشود. هنگامی كه نور ستاره رو به افزایش دارد بزرگ تر از حالت عادی است، عكس همین نیز صادق است. یعنی با كاهش نور ستاره شعاع آن كوچكتر می شود. یكی از كارهایی كه منجمان آماتور انجام می دهند رصد این ستارگان است.برای آنها جالب است كه آینده خورشید را در سیاره ای دیگر ببینند. شاید این منظره ای باشد كه ساكنان زمینی در سال ۵۰۰۰۰۰۰۰۰ بعد از میلاد روی سیاره ای در منظومه دیگر ببینند.این كار نه تنها لذت دارد بلكه یك كار علمی است. پس اگر میخواهید قلم و كاغذ بردارید و شروع كنید رصد بعضی از آنهایی كه در این مقاله آورده شده اند با چشم غیر مسلح و دوربین نیز امكان پذیر است. تلسكوپ هم كه جای خاص خود را دارد.
دلتای قیفاووس
به یقین میتوان گفت همه شما دلتای قیفاووس را رصد كرده اید یا لااقل اسم آن را شنیده اید. در واقع این ستاره سرگروه ستاره های دسته خود است. در گذشته به علت تغییرات نور این ستاره تصور می كردند كه یك دوگانه گرفتی هستند. اما بعدها با كشف روابط دیگری تمامی حساب ها برای این ستاره نادرست شدند. پس از بررسی های دیگر فهمیدند كه این ستاره یك ستاره ذاتاً متغیر است. این ستاره بهترین انتخاب برای رصد با چشم غیر مسلح است. درخشندگی آن در بیشترین حالت ۴.۱+ و در كمترین حالت ۵.۲+ است. دوره تناوب آن هم زیاد طولانی نیست و در حدود ۵ روز و نصفی هست. اگر میخواهیدقدر آن را هم تخمین بزنید میتوانید از دو ستاره اپسیلون و زتا–قیفاووس با قدرهای۴.۲ و ۳.۴ استفاده كنید كه در ۱ درجه ای مقابل آن قرار دارند. در روز های گرم تابستانی كل شب برای رصد آن فرصت دارید و ساعتها میتوانید آن را رصد كنید و لذت ببرید، اما بدانید در گوشه دیگر آسمان ستاره دیگری در انتظار رصد شما است.
خی - دجاجه
از قیفاووس پایینتر میاییم و سراغ صورت فلكی دجاجه میرویم. در بین منجمان آماتور به آن صلیب شمالی هم میگویند. اگر كمی فكر كنید شگفتی های بسیاری را در آن می یابید، از سحابی آمریكای شمالی گرفته تا خوشه های بازی كه در آن قرار دارد. با گشت و گذار در این منطقه ستارگان بسیاری خواهید یافت اما یكی از همه دلچسب تر است. خی–دجاجه ستاره ای با دوره تناوب بلند مدت است ۴۰۷ روز! اما میتوان تغییرات نوری آن را درماه های مختلف تعیین كرد كه كار جالبتری است. زیرا قدر این ستاره در گستره ۴.۲ – ۱۳.۷ تغییر میكند. یعنی در هر ماه ۰.۶۵ قدر كه به آسانی قابل تشخیص است. برای مقایسه آن با ستارگان اطراف ستاره مشخصی وجود ندارد. اما میتوانید با تمرین كردن قدر آن را در حد خوبی تشخیص دهید. برای پیدا كردن آن اگر ستاره لاندا–دجاجه را به بتای آن متصل كنید در میان راه در ۲ درجه ای اتا-دجاجه میتوانید آن را پیدا كنید. این متغیر در بیشینه نور با چشم رصد میشود اما با كاهش نور آن از گستره نوری برخی تلسكوپ ها هم خارج میشود. با دوربین دوچشمی هم میتوانید منظره قرار گرفتن آن در میان ستارگان را مشاهده كرد.
اتا – عقاب
در مثلث تابستانی دوربین را به طرف دیگر آن میبریم. جایی در قلمرو عقاب در این منطقه یك شگفتی پنهان شده است .اتا–عقاب ستاره متغیری با دوره تناوب نسبتا عالی و در حدود ۷ روز است. گستره نوری آن از ۳.۷ – ۴.۵ می باشد. بنابراین بهترین انتخاب برای رصد با چشم و دوربین های دوچشمی است.برای پیدا كردن آن نسر طایر و بتا–عقاب را به هم متصل كرده و ادامه داده تا به تتا–عقاب برسیم . در بین راهی كه تتا و دلتا عقاب را به هم متصل میكند ستاره اتا–عقاب چشمك میزند. ۰برای مقایسه آن میتوانید از ستاره لاندا – عقاب از قدر ۳.۴ و ۱۵ – عقاب از قدر ۵.۲ و اپسیلون – عقاب از قدر ۴ استفاده كنید.
شلیاق RR
دسته دیگری از ستارگان با نام RR شلیاقی وجود دارند . دوره تناوب آنها تنها كسری از روز است بنابراین رصد تغییرات آنها در طول یك روز باید جالب باشد.RR یكی از معروف ترین آنها ستاره به همین دلیل میتوان بخشی از تغییرات نور آن را مشاهده كرد. اما به دلیل شبهای كوتاه تابستان رصد تمام این تغییرات مشكل است. این ستاره در حد مشاهده با چشم نیست. قدر آن در حداكثر حالت ۶.۹ و در مقابل در حداقل حالت از قدر ۸ است. پس با یك دوربین كوچك هم قابل رصد و شناسایی است. اما برای مقایسه آن ستاره مشخص و خاصی در آن منطقه نیست. برای یافتن آن ستاره زتا و اپسیلون از آن را به هم متصل میكنیم و به اندازه دوبرابر این فاصل امتداد میدهیم تا به این متغیر شگفت انگیز و بسیار جالب برسیم.
دوگانه های گرفتی
یكی از عوامل موثر بر تغییرات نور ستارگان گرفت توسط ستاره ای است كه به دور آن میگردد . اگر این دو در یك راستا باشند یك گرفت رخ خواهد داد به طوری كه یكی از ستاره های بخشی از ستاره دیگر را می پوشاند . رصد آنها هم قابل توجه است . شما میتوانید با بدست آوردن دوره تناوب آنها به دور هٔم فاصله آنها را برحسب قانون سوم كپلر بدست آورید. در زیر به دو مورد از بهترین ستارگان متغیر گرفتی اشاره كرده ایم.
بتا – برساوش
راس الغول معروف ترین ستاره در رده گرفتی ها است . بی شك بهترین آنهاست و رقیب ندارد . در آسمان آلوده شهرها هم به راحتی قابل رصد است . قدر آن در پرنورترین حالت ۲.۱ و در كمنورترین حالت ۳.۳ است . دو ستاره آن هر ۲ روز و ۲۰ ساعت یكبار به دور هم میچرخند. به دلیل پرنور بودن آن بهترین گزینه برای رصد با چشم است . اما با دوربین و تلسكوپ هم جالب خواهد بود . این شب ها هر چه به پاییز نزدیكتر میشویم زودتر طلوع میكند . پس چشم به راه باشید ... . برای مقایسه نور آن میتوانید از آلفا - گاما- دلتا و كاپا برساوش از قدر های به ترتیب ۱.۸ - ۲.۹ – ۳.۰ – ۳.۸ استفاده كنید.
بتا – شلیاق
بازهم به سراغ صورت فلكی پر رمز و راز چنگ رومی یا شلیاق میرویم . این بار با بتا – شلیاق سر و كار داریم كه رصد آن جالب خواهد بود.این ستاره تغییر نورانیتی در حد ۰.۹ واحد قدر دارد.در بهترین حالت و بیشترین درخشندگی از قدر ۳.۴ ودر كمترین حالت از قدر ۴.۳ است . پس برای رصد با هر وسیله ای به ویژه چشم و دوربین مناسب است. این منظومه ستاره ای تناوبی نزدیك به ۱۳ روز دارند.بنابراین اگر دو – سه روز یك بار به آن سر بزنید میتوانید تغییرات نورانیت آن را احساس كنید. برای مقایسه نورانیت هم میتوانید از ستاره دلتا و گاما آن از قدر های ۴.۱ و ۳.۲ استفاده كنید.سعی كنید تا آنجا كه میتوانید از میدان دید باز استفاده كنید تا بتوانید ستارگان بیشتری را ببینید و طی روزها تغییرات نورانیت را با آنها مقایسه كنید . یادتان باشد كه شرط خوب دیدن تمرین است .در ابتدا ممكن است زیاد دلچسب نباشد اما به مرور زمان واقعا جذاب و جالب خواهد شد.

منبع : آسمان شب ایران