زنگ هشدار برای جوامع امروزی

برخی از مشکلات متعدد افزایش وزن، کاهش ناگهانی و شدید وزن، بیماری‌های مزمن، سرطان‌ها و امثالهم ناشی از اختلالات تغذیه‌ای است. دو مورد از مهم‌ترین اختلالات تغذیه‌ای بی‌اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی می‌باشند.
● بی‌اشتهایی عصبی
بی‌اشتهایی عصبی (AnorexiaNervosa) یک نوع گرسنگی خودتحمیلی است که گاهی وسیله‌ای برای کنترل زندگی و همچنین انکار بلوغ می‌باشد. این مشکل بیشتر در خانم‌های جوان دیده می‌شود که گاهی به بی‌اشتهایی و نخوردن دچار می‌شوند. در این مشکل ممکن است ورزش شدید، استفراغ خودالقا و استفاده بد از مدرها و مسهل‌ها نیز
دیده شود.
در این بیماری علاوه بر از دست دادن شدید وزن‌ و ماهیچه‌ها نشانه‌هایی مثل قطع چرخه قاعدگی (آمنوره)، کم شدن ضربان قلب (برادی کاردی)، افت فشار خون، کم شدن حرارت بدن و رشد موهای نرم در بدن پدید می‌آید. ممکن است بی‌نظمی قلبی، عدم تعادل الکترولیت‌ها، استئوپروز، یبوست و تاخیر تخلیه معدی نیز اتفاق بیفتد.
در این اختلال هیچ درمان خاصی را نمی‌توان بهترین درمان دانست و یک برنامه چندجانبه نوتوانی تغذیه‌ای، اصلاح رفتار، خانواده‌درمانی، روان‌درمانی و به همراه آن، دارو می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
اگر درمان سرپایی موثر واقع نشود یا مشکلات روانی یا پزشکی که زندگی را تهدید کند به وجود آید، بستری کردن بیماردر بیمارستان الزامی است. به هر حال نوتوانی تغذیه‌ای اولویت درمان است. در آغاز کار، هدف افزایش گام‌به‌گام و با احتیاط کالری غذایی می‌باشد.
همچنین گاهی باید از نظر روانی فرد را آماده کرد و شخص را برای اضافه کردن وزن تشویق نمود. گاهی فرد آنقدر به این بی‌اشتهایی عصبی میل پیدا می‌کند که همچون فردی بیهوش روی تختی برای مدت‌ها بی‌حرکت باقی می‌ماند و از نظر جسمی به پایین ترین حد فیزیولوژیک و بیولوژیک که برای یک فرد لازم است تا زنده بماند می‌رسد و دیگر تمام استخوان‌هایش از روی پوست هویدا می‌شوند [چیزی شبیه فردی که دیوید فینچر در فیلم معروف خود «هفت» به نمایش گذاشته بود] در این حالت بیمار در خطر حاد می‌باشد و تغذیه با لوله یا تغذیه کامل وریدی ضروری می‌گردد و گاهی داروی ضدافسردگی نیز تجویز می‌شود.
پس از افزایش تدریجی وزن، برنامه‌ای برای حفظ وزن سالم توصیه می‌شود. در این حالت، پیگیری و حمایت ممتد لازم است.
● پرخوری عصبی
این اختلال، یک رفتار جبرانی نامناسب است که بیشتر در دختران در سنین اواخر نوجوانی تا اوایل ۳۰ سالگی شایع است. حدود ۱۰ درصد از مبتلایان نیز مرد هستند. این اختلال از بی‌اشتهایی عصبی شایع‌تر است و حدود پنج درصد از گروه سنی مذکور را مبتلا می‌سازد. در واقع منشأ پرخوری عصبی، کوشش‌هایی است که در اواخر نوجوانی برای کاهش وزن صورت می‌گیرد.
افراد مبتلا به این اختلال روانی در پاسخ به استرس، ملالت یا تنهایی، مواد نرم،پرکالری و در کل موادی که خوردن آنها راحت باشد مثل کیک، شیرینی یا بستنی و امثالهم را زیاد مصرف می‌کنند. سپس به دنبال این پرخوری در آنها احساس گناه و بیزاری پدید می‌آید و شخص برای رها شدن از ناراحتی شکم، پیشگیری از اضافه وزن و به دست آوردن حس کنترل عمدا کاری می‌کند تا استفراغ کند!
گاهی اوقات نیز از مدرها، مسهل‌ها و مواد استفراغ‌آور برای ایجاد استفراغ استفاده نادرست می‌کند. حتی ممکن است روزه‌داری سفت و سخت یا ورزش شدید نیز به کار رود و به دلیل اینکه این پرخوری و سپس رفتارهای جبرانی آن در تنهایی انجام می‌شود و وزن معمولا طبیعی باقی می‌ماند، معمولا خانواده و دوستان از این مشکل آگاه نمی‌شوند.
پرخوری عصبی یا بولیمیا (Bulimia nervosa) براساس علائمی که خود شخص اظهار می‌کند تشخیص داده می‌شود. زیرا نشانه‌های بالینی بارزی وجود ندارد. البته پرخوری و تخلیه غذا به طور وسیع، می‌تواند مشکلات جدی پزشکی را منجر شود.برگرداندن محتویات بسیار اسیدی معده می‌تواند باعث التهاب مری، خوردگی دندان‌ها و نیز عدم تعادل الکترولیت‌ها شود.
دست‌ها ممکن است خراشیده شده باشند. استفاده نادرست از مسهل‌ها ممکن است بر حرکت روده اثر گذاشته و روده بزرگ (کولون) صدمه ببیند. از طرفی امکان مسمومیت با مسهل وجود دارد. مصرف نادرست داروها، مشکل در کنترل تحریکات، محیط خانوادگی آشفته و افسردگی در افراد مبتلا و خانواده آنها فراوان است.
عادات غذایی مبتلایان اغلب بی‌نظم است و ممکن است حتی از چگونگی غذا خوردن طبیعی نیز آگاه نباشند. هراس از چنین الگوی غذایی منجر به چاقی خواهد شد.
تاکید جامعه بر لاغری، همراه با تغییر نقش زنان و انتظاراتی که از ایشان می‌رود ممکن است از عوامل خطر باشند. البته چون کسانی که مبتلا هستند از اختلال خود اغلب آگاهی دارند و آن را انکار نمی‌کنند برخی به درمان می‌پردازند و با درمان‌های توصیه شده مخالفت نمی‌کنند.
به دلیل پیچیدگی پرخوری عصبی، درمان باید رویکردی چندجانبه داشته باشد. بیشتر مبتلایان به طور سرپایی درمان می‌شوند اما گاهی اوقات برای شکستن چرخه پرخوری تخلیه، بستری شدن در بیمارستان توصیه می‌گردد. برای ایجاد الگوی غذایی سازمان‌یافته، یک رژیم غذایی حفظ وزن با استفاده از فهرست جانشینی مواد خوراکی تنظیم می‌گردد.
بسیاری از روش‌های اصلاح رفتار که برای کنترل وزن به کار می‌روند، به فرد کمک می‌کنند تا رفتارهای مثبت را جایگزین پرخوری و تخلیه غذا نماید. مشاوره بیشتر بر مشکلات روانشناختی متمرکز می‌شود. گروه‌درمانی به فرد مبتلا کمک می‌کنند تا در مقابل مشکل کمتر احساس تنهایی کند. بعضی افراد مبتلا از نظر بالینی افسرده هستند لذا به آنها داروهای مهارکننده منوآمین اکسیداز و ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای تجویز می‌گردد.
بی‌اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی از جمله اختلالات غذا خوردن در رابطه با کنترل وزن هستند که بیشتر جنبه روانشناسانه دارند.
این اختلالات اغلب در کشورهای غربی و شرق دور دیده می‌شوند که به ظاهرگرایی رو آورده و از عرفان و امید به زندگی پس از مرگ دور مانده‌اند و این‌گونه جمال‌پرستی را در پیش گرفته‌اند که نگاه افراطی به ظاهر خود و ترس از نگاه دیگران را سرلوحه کار خود قرار داده و در برابر پوچی ره‌یافته‌ای که نه مقصدی دارد و نه چراغ راهنمایی، تنها فقط خود را می‌بینند و بس.
معهذا برخی گونه‌‌های بی‌اشتهایی عصبی در بین دختران نوجوان ایرانی نیز دیده شده که زنگ هشداری است برای خانواده‌ها و البته مسوولان کشورمان...
راهکارهای پیشگیری از اختلالات غذا خوردن شناخته‌شده نیست. برنامه‌های آموزشی موثر حفظ وزن سالم برای کودکان و نوجوانان، موارد بروز اختلالات غذا خوردن را کاهش می‌دهد. و البته توجه بیشتر به عرفان و معرفت و دوری از نگاه افراطی به مقوله تناسب اندام و ظاهرسازی انکارناشدنی است.

کارشناس تغذیه

منبع : روزنامه تهران امروز