حکومت مداری خوب با دولت الکترونیکی

امروز با پیشرفت هایی كه در فناوری اطلاعات و ارتباطات حاصل شده و نیز اثرگذاری این فناوری بر جوانب مختلف زندگی و ظهور عصر دیجیتال كه به موج چهارم مشهور شده است، تغییر در زمینه های مختلف زندگی امری اجتناب ناپذیر شده و در صورت ناسازگاری سازمانها با این تغییرات ناكارآمدی سازمان ها بیش از پیش مشهود خواهد بود كه بازاریابی و تجارت و دولت الكترونیكی نمونه هایی از این تأثیرگذاری است. یكی از آرمان های در حال تحقق عصر ارتباطات و اطلاعات، دولت الكترونیكی (government - E ) است.
واژه دولت الكترونیكی هرچندتازه وارد، اما سریعاً در حال پیشرفت است. واژه دولت الكترونیكی كه بیش از چهار سال از عمر آن نمی گذرد مفهوم خاصی به خود گرفته است، هرچند عده ای دولت الكترونیكی را یك نوع تجارت الكترونیكی در محدوده شهر و یا كشور می دانند و بعضی ها نیز دولت الكترونیكی را انقلابی همپایه انقلاب صنعتی می دانند اما به هر حال ایده خدمات شبانه روزی در تمامی اوقات - حتی روزهای تعطیل - با ظهور دولت الكترونیكی عملی شده است.
● تاریخچه پیدایش دولت الكترونیك
روند شكل گیری دولت الكترونیكی بدین گونه آغاز شد كه در طول نیمه دوم دهه ۱۹۹۰ بخش خصوصی كشور آمریكا مسئول ایجاد دولت الكترونیكی شد. وجود شبكه جهانی گسترده اینترنت (World wide web) به شكل گیری برخی اقدام های تجاری در شركت ها منجر شد و نتایج خوب و قابل سنجشی نیز از این اقدام ها حاصل آمد.
یكی از مهمترین این نتایج افزایش اثربخشی كاركنان در سازمان ها بود، به گونه ای كه در بازده كاری آنها افزایش قابل ملاحظه ای به وجود آمد؛ به عنوان نمونه در سال ۱۹۹۹ میانگین بازده كاری در هر ساعت برای هر فرد پنج درصد افزایش یافت. هنگامی كه فناوری وب جهانی در اكثر بخش های خصوصی به كار گرفته شد، دولت از این حركت عقب ماند، لذا توجه دولت به این مسأله معطوف شد كه ارائه خدمات به شهروندان به صورت الكترونیك بسیار آسان تر خواهد بود.
وینتون سرف (Vinton cref) كه به عنوان یكی از پایه گذاران وب جهانی مشهور شده است این پیشنهاد را به دولت ها داد كه «لطفاً از فناوری IT استفاده كنید.
اجازه دهید كه خدمات تان بیشتر در دسترس باشد، همچنین هرگز از فناوری اینترنت نهراسید اما همیشه برای آن برنامه ریزی كنید». لذا شهر گولدن به این نیاز استراتژی پی برد و در سال ،۲۰۰۱ برنامه ریزی استراتژیك برای تبدیل این شهر به یك شهر الكترونیك و نیز پایه گذاری دولت الكترونیك به جای دولت حاكم بر این شهر آغاز شد.
● اهداف دولت الكترونیك
هدف دولت الكترونیكی ارائه خدمات بهتر و بیشتر با هزینه كمتر و اثربخشی بالاتر است كه این هدف كلی از تأسیس یك دولت الكترونیكی است اما می توان اهداف جزیی تر زیر را درباره شكل گیری این گونه دولت ها برشمرد:
۱) ارائه خدمات یكپارچه:
خدماتی كه دولت ها ارائه می دهند در دولت الكترونیكی به صورت یكپارچه ارائه خواهد شد.
۲) ارائه خدمات با ارزش افزوده:
دولت الكترونیكی، دولت ها را در ارائه خدمات منسجم كمك می كند تا به جای سرگردان شدن ارباب رجوع در ادارات كارهای اداری خود را از یك نقطه آغاز و در همان نقطه به پایان برسانند.
۳) ارائه خدمات شخصی:
دولت الكترونیكی قادر است نسبت به بازسازی روابط میان خود و مردم اقدام كند. در واقع به جای ارائه خدمات یكسان برای همه - دولت الكترونیكی می تواند به كمك فناوری های اطلاعات و ارتباطات (ICT) با مردم به صورت افرادی غیریكسان عمل كرده و آنها را به صورت شخصیت هایی مستقل كه خواهان سرویس های غیریكسانی هستند در نظر گرفته و به آنها خدمات شخصی ارائه دهد (customize).
۴) ارائه خدمات با سرعت بیشتر:
هدف از دولت الكترونیكی روبرو شدن شهروندان با سیستمی سریع و ساده برای راحتی دست یافتن به هدف مورد نظرشان است.
۵) توسعه فناوری:
با دسترسی به فناوری های نو به سازمان ها و شركت های دولتی كمك می شود تا توسعه ساختاری را از طریق مدل های دیجیتالی فراهم كند و باتركیب آنها در سیستم های مدیریت سنتی شاهد تغییرات شگرفی در این حوزه باشند.
۶) از میان بردن شكاف دیجیتالی:
با از میان بردن طبقات دیجیتالی دولت ها این امكان را دارند تا دسترسی به فناوری های جدید را برای عموم مردم از طریق دوره های مختلف مهیا كنند.
● تعاریف دولت الكترونیكی
با توجه به مطالب ارائه شده می توان تعاریف مختلفی از دولت الكترونیكی ارائه داد كه نمونه های زیر مواردی از آنهاست:
۱) دولت الكترونیك روشی برای دولت ها به منظور استفاده از فناوری های جدید است تا امكانات لازم برای دسترسی مناسب به اطلاعات مورد نیاز و خدمات دولتی و ارائه فرصت های یكسان برای شهروندان در فرآیندها و نهادهای مدنی را فراهم كند.
۲) دولت الكترونیكی آغاز دوران مجازی (cyber time) یا موج چهارم است.
۳) دولت الكترونیك یعنی كاربرد شبكه وب جهانی (world wide web) از سوی سازمان ها و ادارات دولتی به منظور ارائه خدمات به مشتریان.
۴) مفهوم دولت الكترونیك به معنای استفاده سهل و آسان از فناوری اطلاعات (IT) به منظور توزیع خدمات دولتی بدون واسطه به مشتری و در طول شبانه روز
(۳۶۵ * ۲۴ * ۷) است.
● موانع شكل گیری دولت الكترونیكی
در راه شكل گیری و ایجاد دولت الكترونیكی موانعی وجود دارد كه به شرح زیر است:
۱) عدم حمایت مدیران ارشد سازمانی از شكل گیری دولت الكترونیكی
۲) عدم احساس نیاز به تشكیل دولت الكترونیكی
۳) هزینه های سنگین راه اندازی چنین دولتی مشتمل بر هزینه های ایجاد، نگهداری و توسعه شبكه ها و پایگاه های اطلاع رسانی در سطح كشور
۴) كمبود نیروهای متخصص در رشته فناوری اطلاعات و ارتباطات
۵) نحوه ارائه اطلاعات درخواستی مشتریان به صورت قابل دسترس برای آنها
۶) عدم توانایی در مرزبندی اطلاعات محرمانه و غیرمحرمانه
۷) مشكلات مربوط به حفاظت از اطلاعات شخصی افراد و سازمان ها
۸) راهكارهای دسترسی كاربران به دولت الكترونیك
۹) كمبود سواد رایانه ای در مورد كاربران
۱۰) مشكلات تحلیل و مهندسی مجدد اطلاعات سازمان ها به منظور الكترونیكی كردن دولت
● ساختار دولت الكترونیك
ستون اصلی دولت الكترونیكی رابطه ای است كه با شهروندان، شركت ها، كاركنان و مؤسسات دولتی برقرار می شود و این ارتباطات است كه روح دولت الكترونیك را تشكیل می دهد. دولت الكترونیك برای خدمات دهی به شهروندان ، واحدهای خصوصی و شركت های دولتی دیگر از كانال های مختلفی استفاده می كند كه خود به روابطی میان دولت و سایر اركان جامعه منتهی می شود كه در گروه های زیر دسته بندی می شود:
▪ government to Business G۲B:
(رابطه ای كه میان دولت و شركت های خصوصی برقرار می شود كه در آن دولت سرویسی را به آن سازمان ارائه می دهد، مانند ارائه مجوز و گواهینامه ها، انجام خرید و فروش كالاها و خدمات و غیره.
▪ government to citizen) G۲C:
رابطه دولت با شهروندان كه در این رابطه دولت خدماتی را به شهروندان ارائه می دهد، در این نوع رابطه دولت سرویس های درخواستی شهروندان را به صورت رایگان بر روی شبكه قرار می دهد.
▪ citizen to government) C۲G:
ارتباطی میان دولت و مردم كه در آن شهروندان اطلاعاتی را به دولت ارائه می دهند، به عنوان نمونه ای كاربردی می توان به انتخابات الكترونیكی اشاره كرد.
(government to government) G۲G: رابطه ای درون سازمانی میان ادارات دولتی و یا میان دولت های مختلف كه در آن هر یك از سازمان ها یا دولت ها اقدام به ارائه سرویس می كنند و یا روابطی را بر روی شبكه جهانی به وجود آورند.
▪ government to Employer) G۲E:
رابطه میان دولت و كارمندانش است كه شامل سرویس هایی است كه در رابطه با شغل كارمندان بر روی شبكه جهانی در اختیار آنها قرار می گیرد.
این سرویس ها شامل امور مالیاتی، حقوقی و مالی است. رسیدگی به عملكرد پرسنل و ارتباطات درون سازمانی در جهت كاهش بوروكراسی های بی مورد اداری و جلوگیری از اتلاف زمان و افزایش بهره وری در سازمان نیز از مصادیق G۲E است.
● جایگاه ایران در دولت الكترونیكی
دولت الكترونیك در ایران دارای متولی مستقلی نیست، اما در بعضی زمینه ها فعال است. نزدیك به هزار سایت دولتی ایرانی فعال است كه با وجود همه كاستی ها و نقص هایی كه دارند بخشی از بار دولت الكترونیكی را بر دوش می كشند.
دفاتر مختلف دولت الكترونیك كه در شهرهای مختلف راه اندازی شده است، خدمات و سرویس هایی هر چند محدود به شهروندان ارائه می دهند. اعطای وام ها و تسهیلاتی از طریق طرح تكفا به سازمان ها و شركت های خصوصی در حوزه IT تأثیر مستقیمی در گسترش دولت الكترونیكی در ایران خواهد داشت. اما این تلاش ها در گستره جهانی تلاشی اندك به حساب می آید.
● مراحل تكامل دولت الكترونیك
در روند گسترش سرویس هایی كه دولت الكترونیك به جامعه ارائه می دهد، دولت باید از مراحل مختلفی عبور كند كه این مراحل در چهار بخش زیر تقسیم بندی می شود:
۱) به وجود آمدن web site دولتی كه شامل اطلاعاتی در مورد سازمان های مختلف است.
۲) ایجاد web site های دولتی كه شامل سازمان ها در یك محیط تعاملی هستند.
۳) ایجاد web site هایی كه به سرویس گیرندگان این اجازه را می دهند كه بتوانند به اطلاعات شخصی مورد نیاز دست یابند.
۴ ) گسترش web siteها و شبكه هایی كه دائماً به شهروندان خدمات ارائه می دهند و شامل سازمان های زیادی هستند كه توسط این شبكه به یكدیگر متصل شده اند.
● مزایای دولت الكترونیك
دولت الكترونیك امكانات فراوانی را برای تحقق حكومت مداری خوب فراهم می كند و با به كارگیری فناوری های جدید به بهبود فرایندهای ارائه خدمات عمومی، تسریع ارائه خدمات، پاسخگوتر شدن دولت، شفافیت اطلاعات، كاهش فاصله میان مردم و دولت، مشاركت شهروندان در تصمیم گیری های عمومی، گسترش عدالت اجتماعی از طریق فرصت های برابر برای افراد، ارتباط مستقیم با مقام های دولتی، صرفه جویی در زمان، حمل و نقل، ساعات كار، هزینه های خدمات و منابع انرژی، امكان ارائه خدمات در هر مكان و هر زمان، افزایش كارآیی، كوچك سازی دولت، تسهیل اخذ اطلاعات و خدمات از سوی شهروندان و نیز به وسیله دولت، تسهیل فرایندهای كاری سازمان ها كمك می كند.

وحید نقشینه

منبع : پایگاه اطلاع رسانی ITanalyze