حقوق بشر

در نظام نظارتی سازمان ملل متحد، دو نوع مكانیسم نظارتی بر حقوق بشر وجود دارد. یكی از این مكانیسم ها قراردادی است و به كمیته های خاصی اشاره دارد كه به طور رسمی توسط معاهدات اساسی بین المللی راجع به حقوق بشر ایجاد شده اند. این كمیته ها ـ كه ناشی از معاهده هستند ـ بر اجرای كنوانسیون های مربوط به حقوق فردی توسط دولت ها، نظارت می نمایند. پس از سال ها، سازمان ملل متحد نظام تحقیق را به عنوان یك نظام مستقل و ویژه و خارج از چارچوب قراردادی (مكانیسم خارج از قرارداد یا آیین ویژه)، توسعه داد. در این روش كارشناسان مستقل با توجه به توانایی های فردی خود، به عنوان گزارشگر ویژه یا اعضای گروه های كاری به ارائه گزارش می پردازند.
۱) كمیته های ناشی از معاهده (مكانیسم قراردادی):
كمیته های ناشی از معاهده به منظور نظارت بر تلاش دولت های عضو شش معاهده اصلی حقوق بشری سازمان ملل و به منظور اجرای مقررات این اسناد بین المللی ایجاد شده اند.
كمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (CESCR): این كمیته بر اجرای میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نظارت می كند و مركب از۸۱ كارشناس مستقل شناخته شده بین المللی در این حوزه است. كمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی درسال ۵۸۹۱ و پس از گذشت نه سال از لازم الاجرا شدن میثاق مذكور، ایجاد شد. برخلاف سایر كمیته ها، كه اعضای آنها توسط كشورهای عضو انتخاب شده و به مجمع عمومی سازمان ملل متحد گزارش می دهند، اعضای كمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی توسط شورای اقتصادی و اجتماعی ملل متحد (ECOSOC) برگزیده و به این شورا گزارش می دهند.
۲ ) كمیته محو تبعیض نژادی (CERD): این كمیته بر اجرای كنوانسیون بین المللی محو همه اشكال تبعیض نژادی نظارت دارد و از ۸۱ كارشناس مستقل تركیب یافته است. این كمیته درسال ۹۶۹۱ و پس از لازم الاجرا شدن كنوانسیون شروع به كار كرد و از قدیمی ترین كمیته های ناشی از معاهده محسوب می گردد.
۳ ) كمیته رفع تبعیض علیه زنان (CEDAW): این كمیته از ۳۲ كارشناس مستقل تشكیل شده است و بر اجرای كنوانسیون رفع همه اشكال تبعیض علیه زنان ازسال ۱۸۹۱ به بعد، نظارت می كند.
۴ ) كمیته مقابله با شكنجه (CAT): این كمیته از ۰۱ كارشناس مستقل و درسال ۸۶۹۱ به منظور نظارت بر كنوانسیون مقابله با شكنجه و سایر مجازات ها و رفتارهای ظالمانه، غیرانسانی یا تحقیرآمیز تشكیل گردید.
۵ ) كمیته حقوق كودك (CRC): این كمیته به منظور نظارت بر اجرای كنوانسیون حقوق كودك تشكیل گردید و مركب از ۰۱ كارشناس مستقل است.
● روش های ویژه كمیسیون حقوق بشر (مكانیسم های خارج از قرارداد):
این نوع مكانیسم كمیسیون حقوق بشر دارای ماهیت ویژه ای است و نسبت به مكانیسم پیشین، در قبال نقض های جدی حقوق بشر، انعطاف بیشتری دارد. در این قالب، به كارشناسان مأموریت داده می شود تا با توجه به قابلیت های فردی شان، در یك زمینه خاص حقوق بشری اقدام نمایند. آنها به عناوین مختلفی از جمله: گزارشگر ویژه ، نماینده ، كارشناس مستقل و یا هرگاه چندین كارشناس در یك مأموریت شركت كنند، گروه كاری نامیده می شوند. آنها وضعیت های حقوق بشری در كشورها و سرزمین های معین و یا پدیده های جهانی كه موجب نقض های جدی حقوق بشر در سطح بین المللی می شوند را بررسی و بر آنها نظارت می نمایند و به طور علنی به كمیسیون حقوق بشر گزارش می دهند. همچنین مأموریت های خاصی به دبیركل سازمان ملل و یا نمایندگان ویژه او واگذار می شود. در حالی كه هرگز نمی توان [این مكانیسم را] به عنوان یك سیستم در نظر گرفت، [لیكن] ایجاد مكانیسم های كشوری و موضوعی (تقریباً۰۵ مورد) بیانگر استقرار سیستمی موثر به منظور حمایت از حقوق بشر است.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد، كمیته ویژه ای را به منظور تحقیق از اقدامات ناقض حقوق بشری مردم فلسطین و سایر اعراب سرزمین های اشغالی توسط اسرائیل (رژیم اشغالگر قدس) ایجاد كرده است.

منبع : روزنامه همشهری