ارزیابی توان محیط زیستی پارک ملی خبر برای زون­ بندی و برنامه­ریزی به کمک GIS

زون‌بندی در مدیریت پارک ها و مناطق حفاظت شده راهکاری است که از طریق آن تعارضات مناطق حفاظت شده کاهش یافته و فرصت لازم برای اتخاذ تدابیر مورد نیاز فراهم می‌شود (مجنونیان، ۱۳۸۱). طی این فرایند، محدوده مناطق حفاظت شده متناسب با توان اکولوژیکی و اقتصادی ـ اجتماعی شان برای کاربری‌های مجاز پهنه بندی شده و واحدهای برنامه‌ریزی یعنی زون ها شکل می گیرند. زون ها بستر برنامه ریزی راهبردی و مناسبات مدیریت و پایش منطقه را فراهم می آورند.
پارک ملی "خبر" و "پناهگاه حیات‌وحش روچون " که با مساحتی بالغ بر ۱۷۶۸۷۷ هکتار در چهل کیلومتری جنوب‌غربی شهرستان بافت (استان کرمان) و ۳۷ کیلومتری حاجی‌آباد (استان هرمزگان) واقع شده­اند مناطقی دشتی ـ کوهستانی هستند که در اقلیم خشک، پهنه رویشی ایران تورانی، بیوم سیستم های مختلط کوهستانی و پروانس زیست‌جغرافیایی زاگرس قرار دارند و بقایای اجتماعات گیاهی و جانوری ارزنده‌ای را در خود حفظ می‌کنند. تعیین جایگاه واقعی پارک ملی خبر در میان مناطق چهارگانه با حفاظت سازمان و همچنین زون‌بندی آن برای جلوگیری از تعارضات و مدیریت پارک می‌تواند اساسی ترین گام در دستیابی به اهداف اولیه آن تلقی شود. برای نیل به این اهداف،ابتدا منابع اکولوژیکی و اقتصادی ـ اجتماعی محدوده "خبر و روچون" شناسایی شدند (با مقیاس ۱:۲۵۰۰۰). پس از تجزیه تحلیل و جمع بندی براساس روش تجزیه تحلیل سیستمی و به کمک سامانه اطلاعات جغرافیایی،۱۲۶۵۷ واحد محیط زیستی در منطقه حاصل شد. از تلفیق و ادغام واحدهای همگن دارای کاربری‌ یکسان،نقشه پایه زون‌بندی شکل گرفت. تبیین اهداف بلند مدت، گام بعدی این تحقیق به شمارمی‌آیدکه در نهایت با تصریح برنامه های مدیریتی اداره و حفاظت، پژوهش و آموزش، تفرج و اداره توسعه و نگهداری ضوابط مقدماتی تدوین سیستم مدیریت مستمر محیط زیست برای این عرصه با ارزش فراهم گردید. براساس یافته های تحقیق، محدوده مورد مطالعه دارای توان و قابلیت احراز عنوان پارک ملی است. اختصاص ۳۵% از مساحت منطقه به رویشگاه های گیاهی دارای ارزش حفاظتی و ۴۸% از مساحت منطقه به زیستگاه های جانوری با کیفیت،نشان از این موضوع دارد. یافته های زون بندی پارک نشان می دهد که ۴/۳۷% از کل محدوده به زون یک و ۳۸ درصد به زون دو تعلق دارد. اختصاص ۷۵ درصد از منطقه به کاربری حفاظت،توانایی آن را برای قرار گرفتن این منطقه در بالاترین رده حفاظتی کشور نشان می دهد. همچنین وجود زون های تفرجی و توان علمی و آموزشی منطقه،انطباق چهار کارکرد موجود در هر پارک ملی را با محدوده مورد مطالعه نشان می دهد و بر این موضوع تآکید می کند. حاصل زون بندی منطقه،شکل گیری شش زون بود که زون یک ۴/۳۷ %، زون دو ۱/۳۸%، زون سه ۷/۴ %، زون چهار ۷/۲ %،زون پنج۰۶/۰%، و زون شش ۷/۱۶% از مساحت پارک را به خود اختصاص داده اند.

سعیده نجمی زاده
احمدرضا یاوری

منبع : پایگاه اطلاعات علمی