چشم اندازهای اقتصادی در نوسازی بافت های فرسوده شهری

شاید تا چند سال پیش ضرورت بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری، چندان احساس نمی شد اما زلزله بم، بلده و بروجرد این حقیقت را روشن ساخت که درصد قابل توجهی از جمعیت شهری کشور در معرض شدید تلفات جانی و مالی قرار دارند که هر چه زودتر باید با عزمی راسخ و در قالب یک اقدام و نهضت، زخم بافت های فرسوده که در کالبد شهرها ریشه دوانده، التیام یافته و ریشه کن شود.
بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری، موضوعی پیچیده، چندوجهی و میان بخشی با ابعاد کالبدی، شهرسازی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و... است. با وجود ظاهر ساده، این موضوع ابعاد ریشه دار مختلفی دارد و ضرورت های بهبود آن جنبه های مختلف قابل تبیین است. فارغ از موضوع حفظ سرمایه انسانی و کاهش خسارات مالی و جانی، به لحاظ ابعاد اقتصادی و تخصیص بهینه منابع ملی و دستیابی به ارتقای بهره وری زمین شهری، واجد اهمیت فراوان است.
مهم ترین ضرورتی که کم تر به آن توجه می شود، موضوع ضرورت های اقتصادی و سرمایه گذاری و توجه به عدم النفع ها و فرصت های از دست رفته حاصل از تاخیر در بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری است. واقعیت این است که مهم ترین عامل تاثیرگذاری در توسعه فرسودگی ها و متروکه شدن بافت های فرسوده شهری همین عامل اقتصادی و سرمایه گذاری است. فقر اقتصادی ساکنان و مالکان امکان هر گونه بهسازی و نوسازی را سلب کرده است. از سوی دیگر تنگناهای اقتصادی باعث می شود ساخت و سازها در نهایت صرفه جویی و کاهش هزینه های مختلف مانند تهیه مصالح، نیروی انسانی و کاهش زمان انجام شود. حاصل این شرایط، افت کیفیت ساخت بناها و سیمای شهری است.
ضرورت های اقتصادی، مالی و سرمایه گذاری توجه به توسعه درون شهری در قالب برنامه بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری را می توان با شاخص هایی بررسی و حتی اندازه گیری کرد. حاصل اندازه گیری ها و مقایسه با سایر سیاست های توسعه شهری، ضرورت و یا عدم ضرورت را به خوبی نشان خواهد داد. هزینه های اسکان جمعیت (هزینه آماده سازی)، هزینه نگهداری هر هکتار زمین شهری، تراکم نفر در هکتار شهری، میزان بهره وری زمین شهری و ظرفیت جمعیت پذیری بافت های فرسوده شهری از جمله شاخص هایی هستند که ضرورت مذکور را به خوبی نمایش می دهند. وقتی بررسی ها نشان دهد، در صورت بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری و استفاده از ظرفیت های جمعیت پذیری و رسیدن به حد بهینه تراکم نفر در هکتار زمین شهری، به چه میزان هزینه های اسکان جمعیت و هزینه نگهداری هر هکتار زمین شهری کاهش می یابد و دستگاه های مدیریت شهری از شاخص بهره وری مناسب تری برخوردار می شوند، به خودی خود بر ضرورت توجه بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری تاکید می کنند.
ضمن این که بدیهی است انجام بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری از افت شدید قیمت زمین در عمق بافت های مذکور جلوگیری و افزایش مرغوبیت محدوده، باعث اقبال سرمایه گذاران شده و مجددا در چرخه حیات اقتصادی شهر قرار می گیرند.
این کتاب به صورت ویژه به دنبال آن است تا اندازه ای جایگاه مهم و کلیدی موضوعات اقتصادی، مالی و مدیریتی را که از جنس کالبدی و فیزیکی نیستند در حوزه بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری به عنوان یک اقدام شهرسازانه و تجدیدحیات شهری تبیین کند و بر لزوم توجه به موضوعات مذکور تاکید ویژه داشته باشد و شاید در نوع خود بی نظیر و یا کم نظیر باشد. بخش اول کتاب نگاهی به تاثیر متقابل عوامل اقتصادی و سرمایه گذاری در توسعه و یا رفع فرسودگی در بافت های شهری دارد و سعی می کند ظرفیت های بالقوه اقتصادی و سرمایه گذاری در بافت های فرسوده شهری را تا اندازه ای معرفی می کند.
در بخش دوم کتاب، برای اولین بار به موضوع تامین منابع به ویژه منابع مالی مورد نیاز بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده پرداخته و افق های جدیدی را نشان داده است که با توجه و حمایت ویژه مسوولان دولتی می توانند در بازار سرمایه کشور به کار گرفته شوند.
در انتها در بخش سوم کتاب، بر موضوعات مدیریتی تحقق کار بزرگ بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری که از آن به عنوان نهضت مقدس نوسازی یاد شده، متمرکز شده است و برای تحقق و بسترسازی حضور مهم ترین عامل موفقیت در دستیابی به اهداف نهضت مذکور یعنی «مشارکت آحاد ساکنان و مالکان بافت های فرسوده شهری» تجربه ها، راهکارها و توصیه هایی را ارایه کرده است. سازمان عمران و بهسازی شهری ایران وابسته به وزارت مسکن و شهرسازی، به دلیل اهمیت ابعاد غیرکالبدی و جنبه های اقتصادی، مالی، سرمایه گذاری و مدیریتی برنامه بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و لزوم توجه برنامه ریزان و مدیران شهری به آن ها، در اجرای وظایف ترویجی خود در زمینه احیا، بهسازی و نوسازی بافت های قدیمی، فرسوده و ناکارآمد شهری و آموزش مدیران شهری با مشارکت «مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن» اولین گام خود را در این راه برداشته است و کتاب «موضوعات اقتصادی، مالی و مدیریتی در بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری» که به بررسی شهری می پردازد منتشر و به برنامه ریزان، مدیران شهری، دانش پژوهان، محققان و دانشجویان رشته های مرتبط و عموم علاقه مندان ارایه کرده است. یادداشت آغازین کتاب توسط دکتر مهدی تقوی استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی نوشته شده است. ضمن این که مولف از راهنمایی های آقای دکتر مظفر صرافی استاد دانشگاه شهید بهشتی نیز بهره مند شده اند.

دکتر محمدآیینی
معاون توسعه و برنامه ریزی شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری

منبع : روزنامه سرمایه