امگا ۳ معجزه قرن جدید در پیش گیری از بیماری ها

همان طور كه درشماره ی گذشته بیان شد، اسیدهای چرب خانواده ی امگا ۳، امروزه درسرتاسر جهان به عنوان معجزه ی قرن اخیر دردنیای تغذیه شناخته شده است و جایگاه بسیار مهمی را برای خود بازكرده است. این اسید چرب در پیش گیری از امراض مختلف و هم چنین جلوگیری از پیش رفت بیماری ها مؤثر است. به ویژه نقش عمده ی این اسید چرب یعنی امگا ۳ در بیماری های قلبی- عروقی برای تمامی محققان شناخته شده است. با رساندن این اسید چرب به بدن خود ، سلامت خود را تضمین كرده و عمری طولانی و بدون امراض برای خود به ارمغان آورید . و اما این معجزه ی قرن اخیر چیست ؟ در چه موادی وجود دارد ؟ و چه نقشی در پیش گیری از امراض دارد ؟
امگا ۳ و تاریخچه آن
امگا ۳ نوعی اسید چرب و یا چربی غیر اشباع مركب است كه در زنجیره ی اتصالی كربن آن یك گروه كربوكسیل ( COOH ) و چندین پیوند دوگانه وجود دارد . علت نام گذاری آن ، قرار گرفتن اولین باند دوگانه در بین دو اتم كربن های ۳و۴ در ساختمان شیمیایی مولكول آن است و همین محل قرار گیری باند دوگانه باعث پیدا شدن خواص بیوشیمیایی خاص امگا ۳ می شود . اولین بار دو دانشمند به نام های دكتر بانگ ( Dr . Bang ) و دكتر دایربرگ ( Dr . Dyerberg ) پس از تحقیقات علمی بر روی چربی های ماهی، نام امگا ۳ (۳- O M E GA) را بر آن نهادند و آن را اولین بار در هنگام بررسی روش تغذیه ی اسكیموها بر روی خون اسكیموها مشاهده كردند با وجود این كه اسكیموها همراه غذای اصلی خود(ماهی) از گوشت حیوانات پرچرب شكاری نیز استفاده می كنند، اسیدهای چرب موجود در خون آن ها مانع از تجمع پلاكت و در نتیجه مانع از گرفتگی و رسوبات عروقی در آن ها می شود.
سه اسید چرب معروف از خانواده امگا ۳ كه بر روی آن ها تحقیقات و مطالعات بیش تری انجام شده است عبارت اند از:
۱.آلفا لینولئیك اسید با نام اختصاری ALA
۲. ایكوزاپنتا نوئیك اسید با نام اختصاری E PA
۳.دوكوزاهگزانوئیك اسید با نام اختصاری D HA
سه اسید چرب ذكر شده از خانواده ی امگا ۳ در چه موادی یافت می شوند؟
مهم ترین مخزن آلفالینوئیك اسید (ALA) روغن بذر كتان است كه حاوی مقدار قابل توجهی از اسید چرب ALA است. پس از آن روغن گردو، جوانه ی گندم و سویا حاوی این اسید چرب هستند. سایر مواد غذایی در تغذیه ی انسان ها فاقد این اسید چرب بوده و یا مقدار بسیار جزئی از اسید چرب ALA را دارند. مخزن دو اسید چرب دیگر خانواده ی امگا ۳ یعنی ایكوزاپنتانوئیك اسید (E PA) و دوكوزاهگزانوئیك( DHA) فقط و فقط ماهی است و در هیچ ماده ی غذایی دیگری تا به حال یافت نشده است. این دو اسید چرب نقش مهمی را درتغذیه دارند و درچند سال گذشته، مطالعات فراوانی برروی آن ها شده است.
به علت خواص معجزه آسای این دو اسید چرب(D HA –E PA) كه به تدریج به آن ها اشاره خواهد شد و هم چنین ارزش بالای این دو اسید چرب از خانواده ی امگا ۳ كه در پیش گیری و درمان بسیاری از امراض، مؤثرشناخته شده است و با توجه به این كه این دو اسید چرب فقط درماهی و روغن ماهی یافت می شود، سعی كنید ذائقه ی خود و خانواده ی خود را به این سرمایه ی پربهای الهی یعنی ماهی كه بركت و هدیه ای ارزنده از طرف خداوند رحمان و رحیم به بندگان خود است، عادت داده و آن را جزو برنامه ی غذایی خود قراردهید. متاءسفانه در كشور ما به ماهی و فراورده های دریایی كم تر اهمیت داده می شود و آن را از غذاهای تشریفاتی و یا محدود به روزهای خاص مانند شب عید نوروز می دانند و تنها نقاط خاص از كشور ما ( مناطق شمالی ومناطق جنوبی كشور) آن را در برنامه ی غذایی خود دارند.
نقش اسید چرب امگا ۳ در پیش گیری از بیماری های مختلف
به اثبات رسیده است كه هر چه در برنامه های غذایی هفتگی بیش تر ماهی بگنجانید، اثرات مفید آن در جهت جلوگیری از امراض زیادتر خواهد بود. اگر به كشور ژاپن توجه كنیم می بینیم كه ژاپنی ها نیز مانند اسكیموها مصرف ماهی بالایی دارند. به طوری كه مصرف سرانه در ژاپن در حدود ۶۶ كیلو گرم در سال است. از طرفی ژاپنی ها برعكس اسكیموها در برنامه ی غذایی خود از چربی بسیار كم استفاده می كنند. بررسی های انجام شده نشان می دهد كه افراد ساكن ژاپن دارای متوسط عمر حدود ۸۸ سال هستند. این تحقیق در ژاپن تأیید كننده ی اثرات بسیار مفید امگا ۳ و تحقیقاتی است كه علت مرگ و میر و كوتاهی عمر دراسكیموها را مرتبط به حوادث و صدمات می دانستند نه بیماری ها و سكته های قلبی و تنگی عروق. در ایران مصرف سرانه ی ماهی حدود ۵ كیلو گرم است كه تفاو ت فاحشی با كشور ژاپن دارد و متأسفانه عمر متوسط درایران حدود ۶۷ سال است كه عمر متوسط ژاپنی ها یعنی ۸۸ سال فاصله زیادی دارد.بررسی های انجام شده در كشور پرتغال نیز نشان می دهد كسانی كه دراین كشور در ساحل دریا زندگی می كنند و به طورمرتب از ماهی استفاده می كنند در مقایسه با افرادی كه در نقاط دیگر كشور هستند و ماهی كم می خورند مقدار چربی خون و سكتهای های قلبی بسیار كم تر است. افرادی كه در ساحل دریا زندگی می كنند، ده برابر بیش تر از گروه دیگر ماهی می خورند و سطح امگا ۳ خون آن ها نیز دراندازه گیری های انجام شده بسیار بالاتر از گروه دیگر بوده است و هم چنین بررسی آزمایشگاهی انجام شده نشان می دهد كه این افراد علاوه برسطح امگا ۳ بالا در خون دارای مقدارH DL (كلسترول خوب) بالاتر و LDL (كلسترول بد) كم تری از گروه دیگر بوده اند . گروهی كه درسایر نقاط كشور زندگی می كردند مصرف گوشت آن ها بالاتر از ماهی بوده و در این گروه انفاركتوس( سكته ی قلبی) چهار برابر بیش تر نسبت به گروه ساكن كنار دریا مشاهده شد. همان طور كه می دانید فشار خون بالا یكی از علل مهم بیماری های قلبی – عروقی و آترواسكلروز بیش تر و سكته های قلبی و مغزی است. اگر فشار خون فردی به مدت طولانی بالای عدد ۱۶۰-۱۴۰ میلی متر جیوه برروی ۹۵-۸۵ میلی متر جیوه باشد( البته این اعداد به سن هم بستگی دارد) ریسك ابتلاء به بیماری های قلبی- عروقی افزایش می یابد. ناگفته نماند برای محافظت از قلب و عروق باید به فشار خون اهمیت زیادی بدهید. خوش بختانه نتایج جالبی در تحقیقات علمی اخیر در پایین آوردن فشارخون با اسید چرب امگا ۳ به دست آمده و بررسی های انجام شده نشان می دهد كه كمبود این چربی با افزایش فشار خون رابطه دارد. امروزه ثابت شده است كه انجام ورزش های سبك به همراه مصرف اسید چرب امگا ۳ به صورت یك برنامه ی دائمی و منظم می تواند در افت و تنظیم فشار خون بسیار مفید و مؤثر باشد و این كار برای هرگروه سنی قابل اجرا ومؤثر است. درتحقیقات علمی فراوان كه برروی تنگی نفس بزرگ سالان انجام گرفته است، نتایج مثبتی از تأثیرات آن مشاهده شده است. بررسی یافت جدار ریه و مجاری تنفسی از بیماران مبتلا به آسم نشان داده است كه این افراد دارای عوامل التهاب زا در جدار ریه و مجاری تنفسی خود هستند كه همگی به علت افزایش اسید چرب آراشیدونیك (آراشیدونیك اسید) مربوط به خانواده ی اسید چرب امگا ۶ بوده است. در نتایج آزمایش هایی كه بر روی ۸۹۶۰ مردی كه قبلا سیگار می كشیدند ولی ترك سیگار كرده بودند، دیده شده كه پس از ترك سیگار تعداد ۶۶۷ نفر آن ها مبتلا به برو نشیت مزمن شده اند. هم چنین ۱۸۵ نفر آن ها دچار آمفیزم ریوی و ۱۹۷ نفر دچار صدمات مزمن و تنگی برونش ها شده بودند. متخصصان ریه در اروپا، در پی تحقیقات انجام شده پی بردند كه با اضافه كردن اسید چرب امگا ۳ در تغذیه ی بیماران برونش ها تعداد امراض، راه های راه های هوایی و تنفسی، شدت امراض، تعداد دفعات عود آن و یا تعداد مرگ و میر حاصل از آن را كاهش داد. تغذیه ی سرشار از امگا ۳ كمك فراوانی به بهبود مشكلات تنفسی بیماران كرده و از طرف دیگر باعث كاهش داروهای مصرفی می شود. محققان علم تغذیه به اثبات رسانده اند كه مصرف اسید چرب به فرم ترانس باعث افزایش مشكلات تنفسی مثل آسم می شود. به عبارتی همراه شدن تغذیه ی نادرست و افزایش مصرف اسید های چرب به فرم ترانس با آلودگی هوا، عاملی مهم درجهت افزایش احتمال ابتلا به بیماری های مزمن تنفسی است.
هم چنین محققان نشان داده اند كه مصرف اسید چرب امگا ۳ نه تنها بیماری های مزمن تنفسی را بهتر می كند بلكه در بیماران با تنگی نفس حاد و شدید كه در بخش های مراقبت ویژه (ICU) بستری هستند نیز تأثیرداشته است. نتایج این تحقیقات و بررسی ها در مجله ی علمی آمریكایی به نامC r itical Care Medicine درشماره ی نوامبر ۱۹۹۹ میلادی به چاپ رسیده است. دراین تحقیق دانشمندان مشاهده كردند كه حتی پزشكان بخش مراقبت ویژه ی اورژانس توانسته اند با كمك این اسید چرب زمان توقف بیماران را درزیر دستگاه تنفس مصنوعی تا پنج روز كاهش دهند. برطبق آمار جهانی یك چهارم زنان بالای پنجاه سال مبتلا به پوكی استخوان هستند. این آمار در كشور ما بسیار بالاتر بوده ومتأسفانه خانم های ایرانی از سن پایین تری مبتلا به پوكی استخوان می شوند. پوكی استخوان یك اختلال حاصل از نقصان بافت استخوان محسوب می شود. اگر تعادل بین ساخت( سنتز) و تجزیه ی بافت استخوانی به هم بخورد، به مرور از تراكم بافت استخوانی كاسته می شود و اگر روند نقصان مزمن كلسیم و ویتامین D ( به ویژه مصرف لبنیات) ادامه داشته باشد پرهیز از موادی مثل داروی كورتن، سیگار و انجام فعالیت ورزشی مناسب به راحتی قابل اجرا است. محققان پی برده اند كه اسید چرب امگا ۳ در پیش گیری از پوكی استخوان نقش بسیار مهمی به عهده دارد. اگر مصرف دائمی و منظم اسید چرب امگا ۳ ادامه یابد جذب كلسیم از روده ها بیش تر می شود. با مصرف ماهی علاوه بر افزایش جذب كلیسم، سلول های استخوانی تحریك شده كلسیم را درخود بهتر رسوب می دهند. این اسید چرب علاوه برپیش گیری، به عنوان درمان كمكی در كنار درمان با داروهای شیمیایی در مبتلایان به پوكی استخوان، بسیار ارزشمند است و كمك فراوان به موفقیت درمان می كند.

پروفسور منوچهر جعفریان

منبع : بنياد انديشه اسلامي