بچه ها هر چه می بینند یاد می گیرند

اغلب پدر و مادرها درجه آگاهی فرزندانشان را از آنچه خود انجام می دهند یا می گویند كمتر از آنچه واقعاً اتفاق می افتد برآورد می كنند. فكر می كنم ما آنقدر عادت كرده ایم كه وقتی می خواهیم فرزندانمان به ما گوش بدهند، توجهی به ما نداشته باشند كه فراموش كرده ایم وقتی ترجیح می دهیم حرفمان را نشنوند چقدر نزدیك ایستاده اند و به حرف هایمان گوش می دهند. اما وقتی به نظر می رسد كودكان در افكار خود غوطه ور شدند استعداد بیشتری نسبت به زمانی دارند كه سعی می كنند شش دانگ حواسشان را جمع كنند.
ممكن است وقتی با همسرتان درباره بی ثباتی مالی خانواده صحبت می كنید فكر كنید دختر یا پسرتان كاملاً در كتاب نقاشی اش غرق شده و حتی صدای شما را نمی شنود اما او همه چیز را می گیرد حتی اگر بخشی از آن خارج از قدرت فهم او باشد. حتی اگر بر مكالمه شما فضای اضطراب و تنش حاكم باشد او مطمئناً با زیركی این موضوع را هم درمی یابد.این طور فكر نكنید كه فقط وقتی در خانه هستید بچه ها رفتار شما را زیر نظر می گیرند. آنها بیرون از خانه هم رفتار شما را به دقت نگاه می كنند و از آن یاد می گیرند. وقتی در خواروبارفروشی در صنف صندوق ایستاده اید، وقتی در رستوران غذا سفارش می دهید، یا در فرودگاه با بقیه مسافرین حرف می زنید بچه ها شما را تحت نظر دارند.
اگر مودب، مهربان و صمیمی باشید این امكان هست كه فرزند شما هم همین طور بار بیاید. اگر وقیح، تندخو و خشك باشید بچه این برخورد را راه مناسب برای واكنش نسبت به مردم خواهد دانست. كودك شما با نگاه كردن به رفتار شما یاد می گیرد چطور در مقابل دیگران واكنش نشان بدهد.یادگیری از طریق مشاهده در دوران كودكی و بلوغ ادامه دارد. با این حال هر چه كودكان بزرگ می شوند استعداد آنها برای تقلید آشكار از والدینشان كمتر می شود و بیشتر به سمت تقلید به روش های ظریف تر پیش می روند.
با اینكه به نظر می رسد پدر و مادر در ذهن فرزندان بزرگتر كمترین جا را به خود اختصاص می دهند نوجوان یا جوان كاملاً آگاه است كه شما چطور اوقات فراغتتان را می گذرانید، چطور بین كار و زندگی خانوادگی تعادل ایجاد می كنید، چطور خود را سرگرم می كنید و چگونه هیجان ها را تحمل می كنید. مخصوصاً نوجوانان از این لذت می برند كه تفاوت های بین آنچه والدینشان می گویند با آنچه واقعاً عمل می كنند را كشف كنند. اگر فرزند شما ببیند كه شما در مقابل مشكلات مثلاً به الكل پناه می برید، سخنرانی های شما درباره خطرات الكل كوچك ترین تاثیری بر رفتار نوجوان شما نخواهد داشت.این گفته ها به این معنی نیست كه بچه ها همواره كپی برابر اصل والدینشان از آب درمی آیند. درست است كه پدر و مادر مهمترین نقش را در الگوی كودك بازی می كنند اما در این الگو تنها نیستند؛ بچه ها از سایر اعضای خانواده، همسالان و از برنامه های تلویزیون هم چیز یاد می گیرند.
شاید فكر كنید اشكالی ندارد كه سر همسرتان داد بزنید، جملاتتان پر از كلمات زشت و زننده باشد، اظهارنظرهای متعصبانه بكنید یا به در رفتن از زیر مالیات افتخار كنید، اما خواهش می كنم این كارها را جلوی بچه ها انجام ندهید.شاید شما سهمی در ترس های غیرمنطقی و اضطراب هایتان داشته باشید اما هیچ دلیل موجهی برای مدل سازی اینها برای دختر یا پسرتان وجود ندارد.پدر و مادرها همیشه به فرزندانشان می گویند «آن كاری را كه می گویم انجام بده نه آن كاری كه می كنم» اما بچه ها به این اندرز اعتنایی نمی كنند. بچه ها بیشتر از مشاهده رفتار والدینشان چیز یاد می گیرند تا با گوش دادن به سخنرانی های آنها. به همین دلیل باید وقتی فرزندتان شما را می بیند یا صدای شما را می شنود مراقب باشید چه می گویید و چه كار می كنید. این امكان وجود ندارد كه تصمیم بگیرید چه موقع و چطور الگوی فرزندتان باشید. چه بخواهید چه نخواهید فرزند شما همیشه از نگاه كردن به رفتار شما یاد می گیرد.
● كنترل تاثیرات بیرون از خانواده
این حقیقت كه شما بیشترین تاثیر را بر فرزندتان دارید به این معنی نیست كه تنها فرد تاثیرگذار هستید. همكلاسی ها، دوستان و برنامه های كارتونی مورد علاقه فرزندتان همگی امكان بالقوه تاثیرگذاری بر رفتار فرزندتان را در خود دارند.والدین با در نظر گرفتن محدوده گستره تاثیراتی كه كودكان بیرون از خانواده در معرض آن هستند چه كار می توانند بكنند؟ بگذارید برای پاسخ دادن به این سئوال ابتدا بگویم والدین چه كارهایی نباید بكنند؟ نباید شانه هایتان را بالا بیندازید و متاسف باشید كه در مقابل این نیروها بی قدرت هستید. این مسئله اصلاً درست نیست. انگشت تان را به طرف بهترین دوست فرزندتان نگیرید كه او مسئول همه رفتارهای ناشایست فرزند شما است. بچه ها دوست هایشان را خودشان انتخاب می كنند و والدین بر انتخاب های فرزندشان تاثیرگذار هستند. رفتار فرزندتان را تحت تاثیر برنامه های تلویزیون، جدیدترین موسیقی یا اینترنت سرزنش نكنید اگر به آنچه فرزندتان نگاه می كند، گوش می كند یا جست وجو می كند، اعتراضی دارید راه های بی شماری پیش رو دارید تا اعمال نفوذ كنید.شكی نیست كه گروه همسالان و رسانه های جمعی امروز نسبت به نسل های پیشین نقش مهمتری در پرورش كودكان دارند. با آمار رو به افزایش والدینی كه تمام وقت كار می كنند كودكان زمان كمتری را با بزرگسالان و زمان بیشتری را با هم سن و سال های خود می گذرانند و بیشتر از زمان نوجوانی پدر و مادرهایشان به شبكه های رسانه های الكترونیك متصل می شوند. مجموعه انتخاب های رسانه ای كه امروزه در دسترس جوانان است مبهوت كننده است. صدها كانال تلویزیونی آزاد، ماهواره ای و كارتی، بازی های ویدیویی آزاد، دستی و اینترنتی، فیلم های...، موسیقی در رادیو، روی نوار یا سی دی یا اینترنتی هزاران صفحه یا مجله اینترنتی و بی اغراق میلیون ها چت روم اینترنتی بدون سانسور تقریباً همه اینها بیست و چهار ساعته و هفت روز هفته در دسترس هستند.علاوه بر این بیشتر زمان هایی را كه بچه ها به شبكه وصل هستند یا با دوستانشان می گذرانند یا هیچ نظارتی بر آنها صورت نمی گیرد یا نظارت بسیار اندك است. اكثریت عمده بچه مدرسه ای های آمریكایی در اتاق خودشان تلویزیون دارند و می توانند هر وقت هر چه می خواهند نگاه كنند. میلیون ها بچه مدرسه ای ساعات بعد از مدرسه را درحالی می گذرانند كه هیچ بزرگسالی در دیدرس آنها نیست.با توجه به این شرایط معلوم است كه چرا پدر و مادرها معمولاً برای یافتن توضیحی درباره مشكلات فرزندانشان به همه جا نگاه می كنند غیر از خودشان. چه چیزی آسان تر از این است كه بگویند رفتار بیش از حد پرخاشجویانه فرزندشان از زیاد بازی كردن بازی های كامپیوتری است یا مصرف مواد مخدر او ناشی از نشست و برخاست با رفیق ناباب بوده است؟ واقعیت قضیه این است كه اگرچه بچه ها از دوستانی كه وقتشان را با آنها می گذرانند یا برنامه هایی كه تماشا می كنند تاثیر می پذیرند، اختیار انتخاب دوستان و برنامه ها با آنها است و والدین می توانند بر انتخاب های آنها تاثیر بگذارند و آنها را مجاب كنند. تا به حال گفتم چه كارهایی نباید انجام دهید، حالا آنچه باید انجام بدهید. متوجه باشید یكی از راه هایی كه از شما پدر یا مادر متفاوتی می سازد از طریق نقش «مدیریت» شما است كه بر اوقات فراغت یا ساعتی كه فرزندتان با دوستانش می گذراند اعمال می كنید. اگر نمی خواهید تحت الشعاع تاثیرات بیرونی قرار بگیرید این فعالیت ها را كاملاً به تصمیم گیری فرزندتان واگذار نكنید. وقتی فرزندتان كوچك است می توانید دوستی های او را با هدایت او به جمع هایی كه می خواهید با آنها بازی كند و دور كردن او از آنهایی كه نمی خواهید مدیریت كنید. البته او كسانی را هم در مدرسه می بیند كه شما توجه خاصی به آنها ندارید اما می توانید كسانی را كه بعد از مدرسه یا آخر هفته ها می بیند كنترل كنید. پس از مدتی انتخاب های شما برای هم بازی شدن به او پیامی درباره خوشایندها و ناخوشایندهای شما می فرستد. خجالت نكشید و از كسانی كه فكر می كنید تاثیر مثبتی بر فرزندتان دارند تعریف كنید («من خیلی از جولی خوشم می آید، دختر مهربانی است» یا «خوشحالم كه با مایكل دوست شدی به نظر می آید بازی كردن با او خیلی كیف داشته باشد.») هیچ وقت برای تاثیرگذاشتن روی انتخاب دوست فرزندتان دیر نیست اما هرچه زودتر این كار را شروع كنید آسان تر است.وقتی كودكتان به دبستان می رود او را در فعالیت هایی شركت دهید كه با بچه هایی برخورد داشته باشد كه تاثیر خوبی به جای بگذارند، كسانی كه در مدرسه، ورزش و هنر علایق مناسبی دارند. خیلی خوب است كه پس از ساعات مدرسه او را به كلاس موسیقی یا ورزش بفرستید اما پس از مدرسه هم زمانی است كه او باید در گروه مثبت همسالان باشد. مطمئن شوید كه می دانید دوستان فرزندتان چه كسانی هستند و باز هم به صحبت درباره دوستانی كه تحسین می كنید یا نمی كنید ادامه بدهید. با این حال به یاد داشته باشید می توانید بر «دوستان» فرزندتان از طریق تاثیر بر «علایق» فرزندتان اثر بگذارید.

دكتر لورنس استینبرگ
ترجمه: نوشین دیانتی

منبع : روزنامه شرق