کم خونی , فقر آهن

براساس گزارشهای سازمان بهداشت جهانی، کم خونی به عنوان یک مشکل مهم بهداشتی مخصوصا در کشورهای در حال توسعه به شمار می آید، بطوریکه دو میلیارد نفر از مردم جهان دچار کم خونی هستند. مهمترین و شایعترین علت کم خونی، کمبود آهن است که در دورانهای خاصی از زندگی خطر ابتلا به کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن بیشتر می شود. این دورانها عبارتند از: دوران شیرخوارگی، سنین قبل از مدرسه، دوران بلوغ و نوجوانی و دوران بارداری.
● اهمیت کم خونی , فقر آهن:
کم خونی فقر آهن بدلیل عوارض بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی دارای اهمیت می باشد. کم خونی فقر آهن در بزرگسالان، قدرت کارکردن را کاهش می دهد در نتیجه فرد همیشه احساس خستگی می کند و علاقه ای به بهبود کیفیت کاری خود ندارد. در شیرخواران و کودکان ۶ ماهه تا ۹ ساله این عوارض متعدد می باشد، بطوریکه باعث اختلال در تکامل و هماهنگی سیستم عصبی، اختلال در تکامل گفتاری، کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی، اثرات نامطلوب فیزیولوژیکی و رفتاری و کاهش مقاومت بدن دربرابر عفونتها می گردد. در دوران شیرخوارگی معمولا اثرات و اختلالات ذهنی ناشی از کم خونی، غیر قابل جبران هستند، به طوریکه ضریب هوشی کودکان کم خون ۵ تا ۱۰ امتیاز کمتر از حد طبیعی برآورد شده است. در زنان باردار باعث ضعف و ناتوانی بدنی، افزایش خطر مرگ و میر مادر به هنگام زایمان، افزایش خطر تولد نوزاد کم وزن نارس و سقط جنین می گردد.
● علائم کم خونی ناشی از فقر آهن:
در افراد کم خون زبان و مخاط داخل لب و پلک ها کم رنگ تر از حد طبیعی می باشند و در کم خونی های شدید سبب گود شدن روی ناخن ( اصطلاحا ناخن قاشقی ) می شود. در مواردی که فرد دچار کمبود آهن می باشد و ذخائر آهن بدنش کاهش یافته، احساس خستگی زودرس قبل از کم رنگ شدن زبان و مخاط داخل لب ها و پلک ها بروز می کند.
از جمله عوارض دیگر کم خونی فقر آهن : بی اشتهایی، سردرد، خستگی و بی حسی، بی تفاوتی، تنگی نفس، از بین رفتن بافت پوششی زبان همراه با سوزش و درد، تپش قلب، التهاب و زخم گوشه دهان و خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دستها و پاها، التهاب مزمن معده و در موارد نادر بزرگ شدن طحال و pica (خوردن مواد غیر معمول مثل یخ، خاک، نشاسته ) دیده می شود.
میزان هموگلوبین کمتر از مقادیر زیر نشان دهنده کم خونی فقر آهن است:
● دلائل کم خونی فقر آهن:
۱) کمبود آهن در رژیم غذایی روزانه و یا پایین بودن جذب آهن رژیم غذایی ( آهن موجود در غذاهای گیاهی مثل حبوبات و سبزیجات به مقدار کم جذب می شود )
۲) افزایش نیاز بدن به آهن در بارداری و رشد ( کودکی و نوجوانی )
۳) ازدست دهی مزمن خون ( دفع زیادی آهن به دلیل خونریزی شدید در دوران قاعدگی و یا بیماریهای دستگاه گوارش مثل زخم معده، زخم اثنی عشر، بواسیر و خونریزی مکرر بینی در کودکان )
۴) ابتلا به آلودگی های انگلی مثل ابتلا به کرم قلابدار و ژیاردیا، همچنین ابتلای مکرر به بیماریهای عفونی مثل اسهال و عفونت های تنفسی که به علت بی اشتهایی و کاهش جذب، موجب کمبود آهن می شوند.
۵) عادات و الگوهای نا مناسب غذایی مانند مصرف چای همراه با غذا و یا بلافاصله پس از صرف غذا که جذب آهن را به مقدار زیادی کاهش می دهد، استفاده از نانهایی که با خمیر ورنیامده تهیه شده اند و تخلیه ذخائر آهن در بدن زنان به علت بارداریهای مکرر و با فاصله کمتر از ۳ سال.
● پیشگیری و درمان کم خونی ناشی از فقر آهن:
راههای پیشگیری کم خونی ناشی از کمبود آهن بویژه در گروههای آسیب پذیر شامل: غنی کردن مواد غذایی، تجویز املاح آهن در مواقع لزوم ( مثل زمان افزایش نیاز در دوران شیرخواری و دوران رشد... ) و توصیه به مصرف بیشتر مواد غذایی که منابع بسیار خوبی از آهن می باشند ( جگر- گوشت قرمز و ... ) را می توان پیشنهاد کرد.
جذب آهن اغلب تحت تاثیر شکل آهن موجود در مواد غذایی می باشد. آهن موجود در پروتئین های حیوانی ( آهن هم ) مثل گوشت گاو، ماهی، گوشت پرندگان ( مرغ،... ) بیشتر جذب می شود، در صورتی که جذب آهن در پروتئین های گیاهی ( آهن غیر هم ) مثل سبزیجات و میوه جات کمتر می باشد. ( میزان جذب آهن غیر هم بین ۳ تا %۸ ) اسید اسکوربیک ( ویتامین ث ) جذب آهن غیر هم را افزایش می دهد. معمولا مصرف ویتامین مشابه همراه آهن نیز توصیه می شود.
▪ نوشیدن چای یک ساعت قبل از غذا و یک تا ۲ ساعت بعد از صرف غذا خودداری شود.
▪ برای جلوگیری از ابتلا به آلودگی های انگلی، اصول بهداشت فردی به خصوص شستن کامل دستها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر اجابت مزاج رعایت شود.
▪ استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده در برنامه غذایی ( جوانه زدن غلات و حبوبات باعث افزایش جذب آهن به میزان تقریبا۲ برابر می شود. )
▪ همراه با غذا، سالاد شامل: گوجه فرنگی، کاهو، کلم، فلفل سبز دلمه ای و یا سبزیجات تازه ( سبزی خوردن ) و بعد از غذا میوه جات استفاده شود.

دانیال تارمست

منبع : علوم ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پرند