حیات در بحران

ایده برگزاری مراسمی به منظور تقدیر از سینماگران برتر سال به انتخاب افراد دست اندرکار و حرفه یی سینما از همان سال های اولیه شکل گیری نهاد خانه سینما در ذهن مدیران و دست اندرکاران سینمایی کشور وجود داشت. نخستین بار در سال ۱۳۷۲ فیلم های نمایش داده شده در دوازدهمین جشنواره فیلم فجر به انتخاب یک هیات داوری مورد قضاوت قرار گرفتند و منتخبان طی مراسمی در اردیبهشت ۱۳۷۳ در محل خانه سینما معرفی شدند. وظیفه هیات داوران، گزینش یک فیلم به عنوان بهترین فیلم به مفهوم مطلق و یک هنرمند به عنوان هنرمند شاخص و برتر از میان تولیدات سینمایی سال ۱۳۷۲ بود.اما شکل برگزاری آنچه به عنوان جشن خانه سینما در سال های اخیر می شناسیم از اواخر سال ۱۳۷۵ و پس از تثبیت نهاد خانه سینما در مناسبات مدیریتی سینما به دست آمد. اینکه جوایز جشن خانه سینما بتواند نمونه یی ایرانی شده از جوایز اسکار باشد و صرفاً فیلم های نمایش داده شده در طول سال به انتخاب خود سینماگران مورد قضاوت قرار گیرند و بدیلی غیردولتی برای جشنواره مقتدر فیلم فجر شکل بگیرد. این ایده البته از همان سال ها محل مناقشه بود. در اواخر سال ۱۳۷۵هیات مدیره خانه سینما تصمیم گرفت با تدوین آیین نامه یی خاص، جشن خانه سینما را به نوعی جشنواره تبدیل کند تا طی آن هیات داوران اصناف سینمایی از بین اعضای خود، گزینش بهترین ها را در رشته های کارگردانی، بازیگری زن و مرد، فیلمبرداری، تهیه فیلم، موسیقی متن، تدوین، صدا، فیلمنامه، جلوه های ویژه، چهره پردازی و طراحی صحنه انجام دهند.به این ترتیب مقرر شد، عنوان «جشن سینمای ایران» از این تاریخ به بعد به جای مراسم اهدای تندیس خانه سینما جایگزین و به کار گرفته شود.
● نخستین دوره، اعلام حضور به شکل دولتی
نخستین دوره، اعلام حضور به شکل دولتی تنها به فاصله چند روز بعد از وقوع اتفاق غیرمنتظره یی چون انتخابات دوره هفتم ریاست جمهوری در دوم خرداد ۱۳۷۶ سینماگران کشور با برگزاری مراسمی کاملاً رسمی و با مناسباتی الگو گرفته شده از جشنواره فیلم فجر در اواخر تیرماه ۱۳۷۶ نخستین دوره مراسم جشن خانه سینما را در تالار وحدت با حضور رئیس جمهوری وقت اکبر هاشمی رفسنجانی برگزار کردند. مراسمی که بیش از هرچیز به واسطه حضور انبوه مدیران سیاسی، یادآور اختتامیه های جشنواره فجر بود تا یک گردهمایی سینماگران. مراسم جشن با اهدای ۱۵ تندیس و دیپلم افتخار به دست اندرکاران سینما و اهدای تندیس طلایی به آیت الله هاشمی رفسنجانی خاتمه یافت. جوایز نخستین دوره جشن خانه سینما البته تفاوت هایی با جوایز جشنواره فجر سال قبل داشت. آن چنان که جایزه بهترین فیلم به سرزمین خورشید (احمدرضا درویش) رسید که در جشنواره آن را به بچه های آسمان مجیدی واگذار کرده بود و داریوش مهرجویی هم بی مهری جشنواره را با دریافت دو جایزه بهترین کارگردان و فیلمنامه تسلی بخشید.
● دومین دوره، در راه استقلال
مهرماه سال ۱۳۷۷ تالار وحدت میزبان دومین دوره جشن خانه سینما بود. این دوره جشن در فضای مساعد پیش آمده ناشی از حاکم شدن دولتی جدید با شعارهای فرهنگی و با وعده گشایش در زمینه های هنری جامعه به شکل گسترده تری در مقایسه با سال قبل برگزار شد و در حالی که همچنان ساز و کار داوری آثار و شکل شرکت فیلم ها متغیر بود، همچنان با تاثیرپذیری از جشنواره فجر جوایز به فیلم های برگزیده اهدا شد. در این دوره قرار شد فیلم هایی که در فاصله جشن قبل تا دوره اخیر در سینماها نمایش داده شده بودند مورد قضاوت قرار گیرند که بر این اساس سه فیلم شاخص «بودن یا نبودن»، «بانو» و «مرد عوضی» هم وارد عرصه رقابت با فیلم های نمایش داده شده در جشنواره فجر شدند. از ۱۶ تا ۳۱ شهریور ۴۹ فیلم سینمایی، ۶۹ فیلم کوتاه مستند، ۲۰ فیلم کوتاه داستانی، ۲۴ فیلم انیمیشن، ۳۰ آنونس، ۳۴ پوستر و ۴۹ عکس برای داوران برگزیده انجمن های عضو خانه سینما نمایش داده شدند و سپس داوران هر صنف نامزدهای خود را به یک گروه داوری یازده نفره به انتخاب هیات مدیره آن زمان خانه سینما معرفی کردند. کمال تبریزی، فریدون جیرانی، داود رشیدی، پرویز یشایایی، حسن قلی زاده، ایرج رامین فر، شیرین وحیدی، سعید شریفیان، مهین نویدی، نوشابه امیری و نظام کیایی اعضای این هیات داوری بودند. در این دوه برای اولین بار تلاش شد اجرای مراسم متفاوت از جشنواره فجر به شکل غیررسمی تری باشد و در اهدای جوایز از حضور سینماگران و با گفته های شیرینی استفاده شد. مجری این دوره جشن جلال مقامی بود. حاکم اصلی این دوره فیلم بودن یا نبودن (کیانوش عیاری) بود که جایزه بهترین فیلم را بیشتر به واسطه اکران مهجور و برخورد نامناسب دریافت کرد. آژانس شیشه یی هم با توجه به درخشش در جشنواره فجر به دریافت تنها دو جایزه (بهترین کارگردان و بازیگر اول مرد) قناعت کرد. از مهمترین حواشی مربوط به این دوره اعتراض انجمن طراحان بود که به عدم اعطای جایزه بهترین طراح صحنه و لباس با صدور بیانیه شدید اللحنی اعتراض کرد.
● سومین دوره، تثبیت در حضور رقیب
سومین دوه جشن خانه سینما شکل تکمیل شده تر دومین دوره آن در نوع برگزاری بود و با آنکه ناهماهنگی های داوری همچنان وجود داشت، نحوه برگزاری به شکل آشکاری از شیوه جشنواره فجر فاصله گرفت و تا حدودی به نمونه های خارجی نزدیک شد. این موضوع در نحوه اعطای جوایز نیز خود را نشان داد آن چنان که هیوا فیلم برگزیده جشنواره فجر هفدهم تنها دو جایزه (صدابرداری و جلوه های ویژه) به دست آورد و در عوض برگزیده های جشن دو فیلم شاخص دوران خود در نمایش معضلات اجتماعی دختری با کفش های کتانی و مصائب شیرین بودند. اجرای مراسم برای نخستین بار به عهده یک بازیگر زن ( ثریا قاسمی) گذاشته شده بود. پس از برگزاری مراسم انجمن های طراحان فنی و فیلمنامه نویسان به شکل داوری فیلم ها و نحوه اهدای جوایز اعتراض کردند. از همین سال و براساس تصویب هیات مدیره خانه سینما و فضای مساعد پیش آمده در کشور ۲۱ شهریور ماه به عنوان روز ملی سینما برای برگزاری جشن سینمای ایران تعیین و به شورای فرهنگ و عمومی پیشنهاد شد و با موافقت آن نهاد هر ساله جشن خانه سینما در این روز برگزار می شود.
● چهارمین دوره، اعلام حضور اجتماعی
این دوره جشن خانه سینما به سبب مصادف شدن صدسالگی سینما در ایران به عنوان نقطه اوج برگزاری مراسم اینچنینی در ایران برگزار شد و یکی از مهم ترین ویژگی هایش برگزاری در استادیوم تنیس ورزشگاه انقلاب با حضور ۴ هزار نفر مهمان و با انجام برنامه هایی چون کنسرت زنده علیرضا عصار و اجرای نمادینی از سکانس معروف فیلم گاو با بازی زنده عزت الله انتظامی و علی نصیریان در کنار دیگر برنامه های جشن های صدسالگی سینما در تهران بود. مراسم چهارمین دوره از لحاظ شکل برگزاری متفاوت ترین دوره جشن خانه سینما تا زمان فعلی بوده است که البته تبعاتی نیز برای خود سینما داشت. آنچنان که مجید مجیدی سخنرانی معروفش درباره شنیدن صدای پای ابتذال را در همین مراسم ایراد کرد و بعد نیز محافلی به بخش هایی از مراسم و صحبت ها و حرکات حاضران اعتراض کردند. داوری فیلم ها از میان آرای ۲۶۱ داور عضو صنوف خانه سینما انجام شده بود و جوایز اصلی به فیلم های عروس آتش (خسرو سینایی) و زیر پوست شهر (رخشان بنی اعتماد) رسید.
● پنجمین دوره، حضور بحران
دوره پنجم جشن خانه سینما در سایه تغییرات پیش آمده در میان مدیران فرهنگی و سینمایی کشور و بازداشت تهمینه میلانی در فضای ملتهب آن دوره برگزار شد و اتفاقاً از همین مسائل نیز تاثیر پذیرفت. جایزه بهترین فیلم به سبب فشارهای بیرونی در طول مراسم به برنده اش (جعفر پناهی برای فیلم دایره) اهدا نشد و به در خانه صاحبش فرستاده شد و برگزاری مراسم نیز با بی نظمی های فراوان همراه بود آن چنان که مجید مجیدی و ابراهیم حاتمی کیا دو تن از سینماگران مورد تقدیر که برنامه بزرگداشت آنها از قبل اعلام شده بود در مراسم حضور نیافتند. اجرای مراسم را فاطمه معتمدآریا به عهده داشت و به رغم برگزاری مراسم در سالن میلاد تعداد قابل توجهی از دعوت شدگان پشت در ماندند. تبعات برگزاری مراسم و اهدا نشدن جایزه بهترین فیلم در روزهای بعد از برگزاری مراسم هم ادامه داشت و خانه سینما و دبیر جشن (مسعود جعفری جوزانی) را با مشکلاتی همراه کرد. جوایز اصلی جشن پنجم به دایره و سگ کشی (بهرام بیضایی) رسید.
● ششمین دوره، شوخی به جای اضطراب
اتفاقات پیش آمده در جریان برگزاری دوره قبل جشن باعث شد مدیران وقت خانه سینما دوره ششم را در فضایی آرام تر و با تعداد حاضران کمتر در تالار وحدت برگزار کنند. اتفاق ویژه این دوره انتخاب یک روزنامه نگار طنزنویس برای اجرای مراسم بود که شوخی هایش در اجرا به عنوان حاشیه های جشن ششم قلمداد شد. مراسم برخلاف دوره های قبل با نظم و ترتیب بهتری برگزار شد و شکل داوری فیلم ها هم کمتر اعتراضی برانگیخت. جوایز اصلی به ارتفاع پست (که در جشنواره فجر نادیده گرفته شده بود)، من ترانه ۱۵ سال دارم و زندان زنان رسید و کمتر اعتراضی هم بعد از اهدای جوایز میان دست اندرکاران سینمایی به وجود آمد.
● هفتمین دوره، آرامش قبل از توفان
هفتمین جشن سینمای ایران یکی از کم اتفاق ترین دوره های برگزاری این رویداد سینمایی بود. حضور محمدمهدی حیدریان بر مسند سکانداری سینمای ایران با هدف آرام سازی فضای پیرامون سینما در جشن هفتم خانه سینما به خوبی خود را نشان داد و نه شکل برگزاری مراسم و نه نحوه اعطای جوایز اعتراض چندانی را برانگیخت. اجرای این دوره مراسم به شکل مشترک بر عهده علیرضا خمسه و فاطمه معتمدآریا در تالار وحدت بود و مهمترین ویژگی های مراسم صحبت های سینماگران در قالب یک کلیپ با مضمون نگرانی از وضعیت سینما بود. جوایز این دوره جشن خانه سینما در یکی از کم بار ترین دوره های آن از نظر حضور سینماگران شناخته شده به فیلم هایی چون رقص در غبار، جنایت و شب های روشن رسید.
● هشتمین دوره، حضور تمام قد حاشیه
بعد از برگزاری یک دوره آرام و کم سر و صدا به سنت جشن خانه سینما نوبت یک دوره سراسر جنجالی و پرحاشیه بود که جشن هشتم به خوبی از عهده اجرای این سنت برآمد. مدیران وقت خانه سینما که در زمان برگزاری جشن درباره ساز و کار مدیریت خانه سینما از جانب همکاران شان مورد انتقاد قرار گرفته بودند، سعی داشتند با برگزاری یک مراسم باشکوه و متفاوت تا حدودی از حجم انتقادها بکاهند اما اتفاقاتی که بعد از جشن به واسطه انتقادات بعضی رسانه های خاص از شکل برگزاری مراسم و حضور مهمانان صورت گرفت کار را به احضار مدیران خانه سینما و بازداشت چندروزه مدیر عامل کشاند و کلیت سینمای ایران را تحت تاثیر قرار داد. پیش از برگزاری مراسم سازندگان فیلم دوئل در اعتراض به سیاست های داوری فیلم شان را از جشن خارج کردند و از همان زمان مسائل حاشیه یی وارد مراسم شد. مراسم هشتم در سالن میلاد و با دعوت از مهمانان زیاد و با بازگشت به بعضی شیوه های چند دوره قبل برگزار شد و از نکات جالب توجه آن بزرگداشت مسعود کیمیایی بود. جوایز اصلی مراسم به فیلم هایی چون شهر زیبا، لاک پشت ها هم پرواز می کنند و اشک سرما و مهمان مامان رسید. بعد از برگزاری مراسم و با احضارهای قضایی تعدادی از حاضران و مدیران خانه سینما، سینماگران بانفوذی چون مجید مجیدی و ابراهیم حاتمی کیا به صحنه آمدند و در حمایت از سینماگران احضار شده بیانیه صادر کردند. موضوع چند ماه با استعفای تمام اعضای هیات مدیره و جایگزین شدن افراد جدیدی فیصله یافت اما تبعاتش تا ماه ها دامن سینما و سینماگران را گرفت.
● نهمین دوره، آرامش بعد از توفان
بعد از اتفاقات پیش آمده در دوره قبل جشن دبیری مراسم به محمدمهدی عسگرپور از سینماگران مورد اعتماد سپرده شد و علاوه بر او تمام افراد دخیل تلاش کردند با کم ترین اتفاق و مسائل حاشیه یی مراسم را به آرامی برگزار کنند. جشن دوباره به تالار وحدت بازگشت و حضور فیلم دوئل با یک سال تاخیر تکلیف بسیاری از جوایز را هم مشخص کرد اما جوایز اصلی به رغم حضور فیلم دوئل به فیلم خیلی دور، خیلی نزدیک رسید. مهمترین اتفاق جشن نهم که اجرایش را فرزاد حسنی بر عهده داشت، حضور محمدرضا شجریان استاد آواز در مراسم و اجرای تصنیفی از او به شکل غیرمنتظره در پایان مراسم بود.
● دهمین دوره، سایه سنگین اختلاف
مهمترین اتفاقات جشن دهم خانه سینما که دبیری اش به رسول صدرعاملی سپرده شده بود پیش از برگزاری جشن رخ داد. زمانی که مدیران جشن نتوانستند رضایت مدیران سینمایی کشور را برای حضور دو فیلم سنتوری و نیوه مانگ در جشن و داوری را جلب کنند و از سوی دیگر سازندگان فیلم میم مثل مادر هم به رغم اعلام نامزدها و قرار گرفتن نام فیلم شان در بسیاری از رشته ها با اطلاع از نتایج نهایی فیلم شان را از جشن بیرون کشیدند برگزاری مراسم نیز با انتشار گزارش تحقیق و تفحص مجلس از وزارت ارشاد دولت گذشته همراه بود که در آن انتقادات تندی از وضعیت سینما شده بود. همین نیز عامل بیان انتقاداتی از جانب سینماگران و دبیر جشن به نمایندگان مجلس شد. امیررضا خادم نیز به نمایندگی از نمایندگان در همان مراسم پاسخ بعضی انتقادات را داد و مراسم به صحنه جدل های دنباله دار تبدیل شد. جوایز اصلی هم به فیلم های چهارشنبه سوری، تقاطع و کافه ستاره رسید.

زوبین زند

منبع : روزنامه اعتماد