مطلوب‏ترین زمان برای آموزش نماز

بی‏تردید اساسی‏ترین رسالت كارگزاران جامعه اسلامی، پاسداشت دست‏آوردهای انقلاب اسلامی و حاكمیت ارزش‏های الهی است. در این رهگذر، بیش‏ترین مسؤولیت متوجه دست‏اندركاران نظام آموزشی كشور است. چرا كه در هر جامعه، مدرسه به عنوان پل انتقال آرمان‏ها و ارزش‏های حاكم بر خانواده است. برای این‏كه مدارس بتوانند به نحو شایسته‏ای عهده‏دار چنین وظیفه بزرگی گردند، باید همواره از حاكمیت ارزش‏ها و رفتارهای مذهبی در محیط مدارس استقبال نمایند.
بنابراین خانواده مناسب‏ترین بستر برای ظهور و بروز رفتارهای مذهبی است. خمیرمایه شخصیت كودك در كانون خانواده و با تاثیرپذیری از نقش الگوهای بزرگسالان و به ویژه والدین شكل می‏گیرد.
پس از خانواده، مدرسه در این زمینه و جامعه‏پذیری فرزندان نقش مهمی دارد. اولیاء مدرسه و متولیان فرهنگی باید در ارائه ارزش‏ها كاملا هوشیارانه و آگاهانه عمل كنند و به جای پرداختن به صرف انتقال مجموعه‏ای از اطلاعات شناختی به رفتارها و ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار بپردازند.
عوامل مؤثر در انتقال ارزش‏های مذهبی
همواره در انتقال مؤثر یك پیام، عوامل متعددی مؤثرند كه توجه به این عوامل، ایفای رسالت‏خطیر مسؤولان فرهنگی و مربیان مدرسه را آسان می‏كند.
۱. ویژگی‏های پیام‏گیران
امروزه تفاوت‏های فردی به عنوان اولین و مهم‏ترین اصل در روان‏شناسی و تعلیم و تربیت مورد توجه است. خداوند هر فردی را با ویژگی‏های منحصر به فرد خودش می‏آفریند. در فرایند یادگیری و انتقال پیام‏های آموزشی و تربیتی توجه به تفاوت‏های فردی مهم‏ترین مساله است. در نظر گرفتن شرایط زیستی، رشد جسمانی، ویژگی‏های حسی و حركتی، توان ذهنی از ابتدایی‏ترین و ضروری‏ترین شرایط تعلیم و تربیت است. زیرا، دانش‏آموزانی، به رغم برخورداری از جسمی سالم و توان هوشی بالا، به دلیل نگرش ناخوشایند نسبت‏به مساله و فقدان‏انگیز، دچار ضعف در اجرای برنامه‏های آموزشی و درسی و تربیتی می‏شوند. بنابراین، از جمله وظائف خطیر مربیان و انتقال‏دهندگان پیام‏های آموزشی، تربیتی و ارزشی، ایجاد آمادگی روانی و نگرش مثبت‏به موضوع موردنظر در مخاطبین است.
۲. شرایط و موقعیت انتقال پیام
در نظر گرفتن شرایط و موقعیت زمانی، مكانی، روانی و اجتماعی هنگام انتقال پیام از اهمیت‏به سزایی برخوردار است. مثلا، در شرایط سردی فضای كلاس درس و یا محیط مدرسه و سروصدای زیاد و... مربی در انتقال پیام خود حداقل تاثیرگذاری را خواهد داشت.
۳. خوشایندی یا ناخوشایندی موضوع پیام
انسان فطرتا كنجكاو، حقیقت‏جو و دوستدار زیبایی‏ها و به دنبال خوشایندها و ارضای نیازهاست. آن‏گاه كه محتوای پیام در قالبی زیبا و جلوه‏ای نیكو ارائه شود و بتواند پاسخی برای نیازهای ذهنی و روانی مخاطبین باشد، بیش‏ترین تاثیر را به همراه خواهد داشت.
۴. روش‏های انتقال پیام
مجهز بودن به مؤثرترین روش‏ها در انتقال پیام‏ها و تبیین ارزش‏ها از مهم‏ترین موضوعات روان‏شناسی تربیتی و ابزارهای روان‏شناختی اجتماعی است. برخورداری از چهره‏ای متبسم و مصمم، لسانی لین و ملایم، پرهیز از تهدید و تحقیر و لسانی آمرانه از توصیه‏های اولیای حق است. با توجه به اصولی كه در تبیین ارزش‏ها عنوان شد، می‏رسیم به یكی از ارزش‏های دینی و اعتقادات مذهبی ما كه اقامه نماز در مدرسه است. همان‏طوری كه بیان شد، نقش مدرسه در پرورش دینی و باروری روحیه اقامه نماز در دانش‏آموزان بر كسی پوشیده نیست. و با ورود كودك به مدرسه و تقارن حساس‏ترین زمان رشد و شكل‏گیری باورهای دینی او با زمان تحصیل ایجاب می‏كند كه نسبت‏به آموزش نماز به كودكان و نوجوانان در مدرسه توجه خاصی صورت پذیرد.
آموزش نماز در مدرسه می‏بایست‏بر اصول علمی و متكی بر مبانی اسلامی باشد و به وسیله مربیان آگاه و آشنا با مبانی تعلیم و تربیت انجام گیرد. از این‏رو، لازم است‏برنامه‏ای برای آموزش منسجم نماز برای دانش‏آموزان طراحی و تدوین شود. در این زمینه، ضروری است كه مسائل زیر مورد توجه قرار گیرد:
۱. مطلوب‏ترین زمان برای آموزش نماز
نماز یك رفتار مثبت تلقی می‏شود. به همین جهت می‏توان آن را هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیرمستقیم آموزش داد. معمولا آموزش غیرمستقیم به وسیله همانندسازی است كه كودكان آن را توسط والدین در منزل یاد می‏گیرند. بهترین زمان برای آموزش نماز به صورت مستقیم و مدرسه‏ای از دوره ابتدایی می‏باشد. چون در این موقع بهترین زمان برای ایجاد عادت‏های مطلوب است و اجرای برنامه‏های تشویقی در مدرسه در این سنین بر روی دانش‏آموزان تاثیر بیش‏تری دارد.
۲. توجه به روان‏شناسی تربیتی كودكان و نوجوانان به آموزش نماز
شناخت ویژگی‏های كودكان و نوجوانان اولین گام برای تدوین یك برنامه آموزشی صحیح به منظور ایجاد تقویت و تثبیت رفتار است.
لازم است در برنامه‏ریزی برای آموزش نماز به دو نیاز نوجوان كه حائز اهمیت است توجه كرد:
الف. نیاز به درك ضرورت قبول مسؤولیت
ب. نیاز به راهنمایی و رهبری سالم دینی
با توجه به شرایط موجود جامعه اسلامی و فشارهای فرهنگی دشمنان اسلام، ضرورت احیای اقامه نماز، آن هم به صورت ریشه‏ای و آموزش مدرسه‏ای به عنوان یكی از مكانیسم‏های مصونیت در برابر فرهنگ بی‏بندوباری بیش از گذشته احساس می‏شود. بدین منظور، پیشنهادات ذیل ارائه می‏گردد:
الف. سطح فعالیت‏های فراگیران
كاربرد هنر در آموزش نماز (نقاشی، خطاطی، انشاء نویسی)
اجرای نظام تشویقی و انگیزشی
جمع‏آوری داستان‏هایی در مورد نماز
جمع‏آوری قسمت‏هایی از زندگانی الگوهای مذهبی در خصوص نماز
آموزش كلاسی نماز و احكام آن
نظارت بر اقامه نماز فراگیران در منزل، مدرسه و مسجد
اجرای مسابقات مختلف در زمینه نماز (كتاب‏خوانی، شعر، نقاشی و...)
مشاوره و راهنمایی در خصوص نماز به كسانی كه نماز نمی‏خوانند
ب. سطح فعالیت‏های مربیان و برنامه‏ریزان امر نماز
تامین نیروهای انسانی و مربیان دلسوز و آگاه
تامین فضای پرورشی و ایجاد نمازخانه در مدرسه
توجه خاص مدیران مدارس برای اجرای صحیح نماز
برگزاری جلسات آموزش خانواده در خصوص آشنایی با اقامه نماز و توجیه اهمیت مساله به والدین
تهیه كارنامه نماز، تقدیرنامه و سایر ملزومات تشویقی و جوائز


محمد كاظم یكتا

منبع : بنياد انديشه اسلامي