آهن بخورید تا کم خونی نگیرید!

کم خونی وضعیتی است که در آن تعداد یا اندازه گلبول های قرمز یا مقدار هموگلوبین موجود در خون کاهش یافته و تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن بین خون و سلول ها دچار اختلا ل می شود. از علل ایجاد کننده کم خونی می توان کمبودهای تغذیه ای، خونریزی، ناهنجاری های ژنتیکی، بیماری های مزمن یا مسمومیت های دارویی را نام برد. منظور از کم خونی های تغذیه ای کم خونی هایی است که در اثر دریافت ناکافی مواد غذایی ایجاد می شوند.
از مهمترین مواد مغذی جهت خون سازی که کمبود آنها موجب بروز کم خونی می شود می توان به آهن، ویتامین ب ۱۲ و اسید فولیک اشاره کرد که از بین آنها کم خونی ناشی از فقر آهن یکی از شایع ترین کم خونی های تغذیه ای است.
● کم خونی ناشی از فقرآهن
فقر آهن یکی از شایع ترین اختلالات تغذیه ای در کشورهای در حال توسعه، مهم ترین علت کم خونی تغذیه ای در کودکان و زنان در سنین باروری است که با ایجاد گلبول های قرمز کوچک و کاهش میزان هموگلوبین مشخص می شود که این بیماری سبب اتلا ف منابع و مراقبت های بهداشتی، کاهش بهره وری و اثر افزایش میزان مرگ و میر ابتلا به بیماری در مادران و کودکان و بالا خره کاهش ظرفیت جسمی و روانی در بخش بزرگی از جامعه می شود.
● میزان نیاز به آهن
میزان نیاز به آهن براساس سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است. مثلا زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین، جفت و سایر بافت ها به آهن بیشتری نیاز دارند. به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم خونی قرار دارند. در شیرخواران در صورت سلا مت مادران، میزان آهن موجود در شیر مادر برای ۴ الی ۶ ماه اول زندگی کافی است. ولی در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می شوند، ذخایر آهن کم بوده و باید از ۳ ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی خورانده شود، همچنین بستن پیش از موقع بند ناف نیز به این دلیل که نوزاد را از یک سوم کل خونش محروم می کند خطر فقر آهن را افزایش می دهد.
● دلا یل فقر آهن
دلا یل گوناگونی برای کمبود آهن وجود دارد که می توان به علل زیر اشاره کرد:
۱) دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی مورد استفاده که در آن آهن کمی وجود دارد مانند بعضی رژیم های گیاه خواری.
۲) جذب ناکافی آهن در اثر اسهال، کاهش ترشح اسید معده، مشکلا ت گوارشی یا تداخلا ت دارویی و داروهایی مثل کلستیدامین، سایمتیون، پانکلراتین، رانیتیون و تتراسایکلین.
۳) افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری و شیردهی.
۴) خونریزی زیاد در دوران عادت ماهانه یا در اثر جراحات ناشی از هموروبید (بواسیر) یا بیماری های بدخیم و انگل ها، کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولا در اثر از دست دادن خون است.
● علا یم کم خونی ناشی از فقر آهن
بعضی از علا یم کم خونی فقر آهن عبارتند از:
رنگ پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم ها، خستگی زودرس، سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع در کم خونی شدید، گود شدن روی ناخن (ناخن قاشقی)
● درمان کم خونی ناشی از فقر آهن
برای درمان کم خونی از چند روش استفاده می شود که بهترین و کم خطرترین آنها استفاده از مکمل های خوراکی است. درمان با نمک های ساده آهن مثل سولفات روی خوراکی کاملا موثر بوده و به شکل قرص، کپسول یا مایع است که باید مصرف آنها تا چندین ماه ادامه پیدا کند.
چنانکه این قرص ها با معده خالی مصرف شوند، جذب آنها بهتر و بیشتر صورت می گیرد ولی در این حالت سبب تحریک معده و بروز مشکلا ت گوارشی می شوند.
عوارض گوارشی ناشی از مصرف آهن نظیر تهوع، دل پیچه، سوزش قلب، اسهال یا یبوست را می توان به حداقل رساند به شرطی که آهن را با میزان بسیار کم مصرف کرده و به تدریج به میزان آن افزوده تا به حد مورد نیاز بدن برسد. بهتر است قرص آهن در آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابند.
ویتامین C جذب آهن را افزایش می دهد. به همین دلیل معمولا مصرف ویتامین C به همراه آهن پیشنهاد می شود. علا وه بر درمان دارویی به میزان آهن قابل جذب در غذا نیز توجه کرد. جذب آهن غذا اغلب تحت شکل آهن موجود در آن است. آهن موجود در پروتئین های حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی و پرندگان بیشتر جذب می شود. در حالی که جذب آهن پروتئین های گیاهی مانند سبزی ها و میوه ها کمتر است. باید توجه داشت که ویتامین C جذب آهن سبزی ها و میوه ها را بیشتر می کند.
مصرف چای همراه یا بلا فاصله بعد از غذا می تواند جذب آهن را تا حد پنج درصد کاهش دهد.
قهوه، تخم مرغ، شیر، لبنیات، نان گندم، حبوبات (حاوی اسید فیتیک) و فیبرهای غذایی جذب آهن را به علت تشکیل کمپلکس های نامحلول کاهش می دهد. بنابراین فرآورده های حاوی آهن، طی یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از مصرف هر یک از این مواد نباید مصرف شود.
منابع غذایی آهن دار
● منابع غذایی آهن دار عبارتند از:
جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم مرغ، سبزی های دارای برگ سبزینه مانند جعفری، اسفناج و حبوبات مثل عدس و لوبیا، همچنین میوه های خشک به خصوص برگه های زردآلو و دانه های روغنی.
● عوامل افزایش دهنده جذب آهن
۱) اسید سیتریک و اسید اسکلوربیک یا ویتامین C که در آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلا بی، طالبی، گل کلم، سبزی ها، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیموترش، سیب، آناناس وجود دارند، می توانند عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشند.
۲) اسید مالیک و اسید تارتلیک که در هویج، سیب زمینی، چغندر، کدو تنبل، گوجه فرنگی، کلم پیچ و شلغم وجود دارد نیز سبب افزایش جذب آهن می شود.
۳) محصولا ت تخمیری مثل: سس سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می شود.
● توصیه های زیر را به کار ببندید
▪ استفاده از غذاهایی که غنی از آهن باشند.
▪ استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین C، در وعده غذایی جهت جذب بهتر آهن (مثل پرتغال، گریپ فروت، گوجه فرنگی، کلم، توت فرنگی، فلفل سبز، لیمو ترش).
▪ گنجاندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی.
▪ پرهیز از مصرف چای یا قهوه همراه یا بلا فاصله بعد از غذا.
▪ برطرف کردن مشکلا ت گوارشی و یبوست.
▪ تصحیح عادات غذایی غلط مثل مصرف مواد غیرخوراکی مانند یخ که خود از علا یم کم خونی فقر آهن است.
▪ مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه جهت پیشگیری به موقع یا بهبود کم خونی.
▪ استفاده از نان هایی که از خمیر ورآمده تهیه شده اند.
▪ استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش منابع خوبی از آهن هستند.
▪ استفاده از غلا ت و حبوبات جوانه زده
▪ شست و شو و ضدعفونی کردن سبزی هایی که استفاده می کنید.
▪ شستن کامل دست ها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا پس از هر بار اجابت مزاج.
▪ مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان در زنان باردار.
▪ مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان ۲ سالگی در کودکان.

نویسنده : سیما غلا میان

منبع : روزنامه مردم سالاری